Сабақтың мақсаты: «Қазақстанның табиғат кешендері»

Сабақ ойын түрінде басталады, оқушыларды бес ауылға бөлеміз. Ол ауылдарға ат қойылады.

Бір оқушы диспетчер болып тағайындалады. Сол оқушы әрбір аялдаманы хабарлап, оқушыларға тапсырма береді.

Каледон тау түзілісі қай заманда болды. Осы уақытта Қазақстанның қай аймағында көтеріледі?

Кайнозон эрасындағы жыныстар қай дәуірлерде көтеріледі. Оған Қазақстан-ның қандай бөліктері жатады?

Мұғалжар тауы қай эрада көтерілді?

Орталық Қазақстанда қалыптасқан аласа биіктіктегі тауларды ата.

Балқаш көлі мен Сарысу өзенінің аралығында орналасқан шөлді, үстіртті атап, сипаттама бер.

Сауыр-Тарбағатай тау жоталары қандай эрада, қай аймақта бой көтерген.

Қазақтың ұсақ шоқылы өлкесінің абсолюттік биіктігі қанша метр, сол шоқы-ларды ата.

Мезазой эрасының дәуірлерін ата, осы уақытта Қазақстанның территориясын-да өзгерістер болды ма?

Герцин тау түзілісі қай заманда болды, сол кезде Қазақстанның қай таулары көтерілді?

Ежелгі шығыс платформа қай заманда қалыптасты, қай аймақтар көтерілді?

Бұл белдем республика аумағының 44 пайызын алады. Жауын-шашынның жылдық орташа мөлшері – 200 мл. Жазы ыстық, қапырық, қысы суық, аяз 40 градусқа С-қа жетеді. Жүзген, құм қарағайы, теріскен, ақ және қара сексеуіл өседі. Бұл қай белдем?

Шөл белдем республиканың барлық аумағының 14 пайызын алып жатыр. 3 мыңнан астам көлі бар. Олардың көпшілігінің суы кермек немесе ащы болады. Өсімдіктерден айрауық, ши қоспасы, құрақ, қамыс өседі. Сүтқоректілерден ақ бөкен, дарақұйрық кездеседі. Бұл қай аймақ?

Бұл табиғат белдемін Ертіс, Есіл, Тобыл, Жайық, Нұра және бірнеше шағын өзендер кесіп өтеді. Олардың жылдық ағысының 80 пайызы, көктемгі су тасу кезеңінде ағады. Егін шаруашылығымен өнеркәсібі дамыған аудандарда су жеткіліксіз. Сондықтан, бөгендерде су жинап, оны су құбырлары мен каналдар (Ертіс – Қарағанды) арқылы пайдаланады. Бұл қай белдем?

Мұнда жалпы сырт қыраты, Орал алды үстірті, Каспий маңы ойпаты орналас-қан. Бұл табиғи кешен қалай аталады?

Жер бедері біркелкі. Онда төбелер мен қыраттар кездеспейді. Жазық мезозой мен кайназой араларындағы тау бұзылу үрдісінде қалыптасқан. Бұл қай жер?

Бұл жазық қазба байлыққа өте бай. Онда бор дәуірінің шөгінділерінен мұнай мен газ табылған. Мұнай, газ өндіретін кеніштер Маңғыстау, Қызылорданың солтүстігінде орналасқан. Бұл қай белдем?

Жойылып кету қаупінде тұрған аң-құстарды атаңыз?

№1. Түбектер: Бозашы, Маңғыстау, Құланды.

№2. Таулар: Мұғалжар, Алтай, Сауыр-Тарбағатай, Жоңғар таулы өлкесі.

№3. Шығанақ: Маңғыстау шығанағы, қазақ шығанағы, Чернышев шығанағы, Сарышығанақ, Комсомолец.

№4. Аралдары: Каспий теңізінде Тюлень аралы, Дурнеев аралы.

№5. Шөлдері: Қызылқұм, үлкен және Кіші борсық құмдары, Арысқұм, Мыңтөбе құмы, Мойынқұм, Сарыесек, Атырау құмдары, Тауқұм.

№6. Үстірттері: үстірт, Торғай үстірті, Орал алды үстірті, Бетпақдала үстірті.

№7. Қыраттар: Жалпы сырт қыраты, Көкшетау қыраты.

№8. Жазықтар мен ойпаттар: Батыс сібір, Тұран жазығы, Каспий маңы ой-паты.

№9. Көлдері: Балқаш, Зайсан, Алакөл, Теңіз, Шұбар теңізі, Сілеті теңізі, Мар-қакөл.

1. Қабат-қабат қаттама,

Ақылың болса аттама. (кітап)
2. Жылт-жылт еткен,

Жылғадан өткен. (су)

Жүргенде білінбейді басқан ізі. (Күн мен Ай)

Әлемге нұрын шашады. (Күн)

Алайын десем табылмас. (Жұлдыз)

1. Табиғат алтын бесік аялаған,

Адамзатқа еш нәрсесін аямаған.
2. Жер шарына артық адам келгендей,

Адамзаттықты жүрсіңдер әлі білмей.

Өлең деген туады қайшылықта.

Болашақ ғалымдардың, даналардың.

Тояды қарның тіленбей.

1. Қазақстан неше елмен шектеседі? (5 елмен)

2. Ең арзан көмір өндіретін кеніш? (Екібастуыз)

3. Дүние жүзінде неше сағаттық белдеу бар? (24)

4. Хан Тәңірі шыңын алғаш сипаттаған орыс ғалымы. (П.П.Семенов)

5. Қырғыздың «Манас» эпосын алғаш қағаз бетіне түсірген ғалым. (Ш.Уәлиханов)

6. Қазақстандағы ең үлкен көл. (Каспий теңізі)

7. Қазақстың ұсақ шоқыларын басқаша қалай атауға болады? (Сарыарқа)

8. Ебі және Сайқын желдері қай жерлерде соғады? (Жоңғар қақпасы арқылы)

9. Тастақты, саздақты шөлдерді атаңыз. (Бетбақдала, үстірт)

10. Қандай топырақты еліміздің ең басты байлықтарының бірі санайды? (Қара топырақ)

11. Еліміз Каспий теңізі арқылы неше елге шыға алады? (4 елге)

12. Жабылмайтын қақпалар. (Торғай, Жоңғар қақпасы)

13. Ең жас эра. (Кайназой эрасы)

14. Аласа таулар. (Сарыарқа, Маңғыстау және Мұғалжар)

15. Ертіс өзені қай алапқа жатады? (Солтүстік Мұзды мұхит алабына.)

16. Еліміз нешінші сағаттық белдеулерде орналасқан? (Төртінші және бесінші сағаттық белдеуде)

17. ҚР-ның тәуелсіздік алған жылы. (1991 ж.)

18. ҚР дүние жүзінде көлемі жөнінен нешінші орын алады? (9 орын)

19. Қашқарияға алғаш саяхат жасаған ғалым. (Шоқан Уәлиханов)

20. Астана қаласы қай өзеннің бойында жатыр? (Есіл өзенінің)

21. Қазақстандағы терең ойыстар. (Қарақия ойысы – 132 м.)

22. Етіс өзені құятын ағынды көл. (Зайсан көлі.)

23. Климат түзуші факторлар (Географилық орны, күн радиациясы, ауа қысымы, атмосфера циркуляциясы, жел.)

24. Жыл мезгілдерін атаңыз. (Қыс, көктем, жаз және күз)

25. Адамның шаруашылық әрекетінен екі есе кішірейген көл. (Арал теңізі)

26. Темір рудасына бай облыс. (Қостанай облысы)

27. Жанатын пайдалы қазбалар. (Мұнай, газ, көмір т.б.)

28. Панта қай жануардың мүйізінен алынады? (Марал)

29. Кеме жүзетін өзендер. (Ертіс, Жайық)