Саламатсыздар ма,құрметті оқырмандар!Қазақтың ақыны,әдебиет зерттеуші ғалымы,ұлт ұстазы,аудармашы,қоғам қайраткері,ұлттық жазудың реформаторы,Алаш-Орда өкіметінің мүшесі Ахмет Байтұрсыновтың 150 жылдығымен құттықтаймын
жүктеу/скачать 19.46 Kb.
|
|
Саламатсыздар ма,құрметті оқырмандар!Қазақтың ақыны,әдебиет зерттеуші ғалымы,ұлт ұстазы,аудармашы,қоғам қайраткері,ұлттық жазудың реформаторы,Алаш-Орда өкіметінің мүшесі Ахмет Байтұрсыновтың 150 жылдығымен құттықтаймын! Өз заманының ағысына қарсы тұра білген қайраткер. Қазақ халқының рухани көсемі болып, білім алуға және бұқараны ағартуына шақырған. Қазақтың қазақ бола білуіне кеудесіндегі жанын да аямаған. Халық үшін, халықтың мәдени-әлеуметтік болмысын көтеру үшін қызмет еткен. Ахмет атамыздың өмірі қызық болғандықтан,оның өмірбаянын одан әрі зерттеп,тың деректер табуға тырыстым.Әдебиеттерді іздестіре отырып,интернеттегі ақпараттарды саралай отыра Ахмет атамыз туралы көптеген тың деректер таптым.Қазір сіздерді осы тың деректермен таныстыратын боламын. 1-дерек. Ахмет Байтұрсынұлының нақты туған күні көп уақыт бойы белгісіз болған. 2017 жылы қараша айында қазақ ағартушысы, ғалым Ахмет Байтұрсынұлының туған күні Қазақстан Республикасының елдерінің тілдері күні болып жарияланды. Оған түсіндірме берген қазақ әліппесін латиницаға әзірлеуші Ербол Тілешев: «Ахмет Байтұрсынұлы 1873 жылы 29 қыркүйекте дүниеге келген деген мәлімет болған, алайда кейін мен Тілдерді дамыту басқармасында қызмет істегенімде Ахметтің қолжазбасы бар үш құжат табылған. Олардың ішінде «5 қыркүйекте дүниеге келдім» деген сөзі бар екен. Сондықтан осындай шешім қабылданды» дейді. 2-дерек. Ахмет Байтұрсынұлы 1905 жылғы «Қарқаралы петицияның» авторларының бірі болған. Сол петиция қазақтардың жерін экспроприациялануын доғаруды, ауғандардын легін аялдатуды және де ұлттық земстволардың құруын декларациялады. 3-дерек. 1912 жылы Ахмет Байтұрсынұлы қазақ жазбасын қайта құрастырған. Ол қазақ тілінде қолданылмайтын арап әріптерін қолданудан шығарып, қазақ тіліне жаңадан тән, ерекше әріптерді қосқан. «Жаңа емле» атты жаңа әліппені қазірде Қытай, Ауғанистан, Ресей, Ирандағы қазақтар пайдаланады. 4-дерек.Ахмет Байтұрсынұлы «Қазақ» газетінің бірінші редакторы болған. Басылымның үш мыңнан аса жазылмандары болған, оны қазақ даласында, Қытайда және Ресейде оқыған. Сол газеттің беттерінде Байтұрсынұлы өзінің пікірлестерімен қазақ тілінің дамуының мәселелерін көтеріп, халықты бірлікке және саяси күреске шақырған. 5-дерек.Ел арасында, республика, тіпті түркі тілдес мемлекеттер арасында беделі зор болған Ахмет Байтұрсынұлы секілді ұлы тұлғаға советтік билік кешірім жасады. Үлкен басшылық қызметке тағайындады, ол Қазақ АССР Білім комиссариатының төрағасы қызметін атқарды. 6-дерек. Ахмет Байтұрсынұлының азан шақырып атын қойған – атасы Шошақ. 7-дерек. Ол А. Пушкин, М. Лермонтов, Ф. Вольтер, С. Надсон өлеңдерін қазақшаға аударды. 8-дерек. Орынбор, Ташкенттегі Қазақ халық ағарту институттарында қазақ тілі мен әдебиеті, мәдениет тарихы пәндерінен сабақ берді 9-дерек. Ғалымның алғашқы кітабы – «Қырық мысал» 1909 жылы, ал екінші кітабы «Маса» 1911 жарық көрді. 10-дерек. А.Байтұрсынұлының есімімен аталатын Тіл білімі институты, Қостанай мемлекеттік университеті бар. 11-дерек. Байтұрсынұлының хоббиі – қолына фотокамера ұстап, өз дәуірінің сан алуан қайталанбас тылсым сәтін қаз-қалпында суретке тарту болған екен. 12-дерек. 1910 жылы сенімді серіктері Ә. Бөкейхан, М. Дулатұлымен бірігіп, тұңғыш жалпыұлттық «Қазақ» газетін шығарған. 13-дерек. Ғалым ұстаз Алматыда 3 жерде тұрған: қазір аэровокзал тұрған Қаскелең көшесі (қазіргі Чайковский көшесі), Красин көшесі (қазір Уәлиханов көшесі) және Космонавт көшесіндегі 60 үй. 14-дерек. 1929 жылдың маусымында, Ахмет Байтұрсынұлы Қызылордаға барған сапарында тұтқындалып, Архангельск облысына жер аударылды. 1937 жылдың қазан айында қайтадан тұтқындалып, екі айдан соң «халық жауы» деген айыппен атылады. 15-дерек. Ахмет өзін ақын және мысал жазушы ретінде байқап көретін. Мысалы, ол Эзоп, Лафонтен, Крыловтың мысалдарының классикалық сюжеттерін негізге алып, оған ұлттық ерекшеліктерін қосып Ресейдің отарлаушылық саясатын, биліктің озбырлығын әйгілейтін біртума шығармаларды жарыққа шығарған. 16-дерек. Кезекті азғырудан кейін 1937 жылы 8 қазанда жаңадан тұтқынға алынды да, бірнеше айға созылған тергеуден соң, 1938 жылы ақпайн айында атылды. Қамауда тергеушілердің сұрақтарына былай жауап берген: «Менің арманым – мүмкіншілігінше қазақ халқының дәулеттілігін, мәдениетін жоғары деңгейге көтеру. Ол ізгі іс енді ғана басын алып тұрғандықтан мен басымды тек қана менің тілегімді қанағаттандыратын билікке иемін». 17-дерек. 1934 жылы Халықаралық Қызыл крест өтінішхаты нәтижесінде Ахмет Байтұрсынұлы Алматыға оралуға жанұясымен қосылуға мүмкіндік алады. Нашар денсаулық, саяси сенімсіз болғандықтан жұмысқа орналасуға мүмкіндігі азайды, мұндай ауыр мұқтаждық Ахметтің соңғы жылдарын қапаландырды. Орталық мұражайдың бақылаушысы, билет тексерушісі, туберкулез диспансерінің санитары болып жұмыс істеп, елге танымды, ел құрмет тұтатын, бірақ билікті қорқытатын адам болғандықтан ол қайта-қайта жұмыс орындарынан қуылатын. 18-дерек. Әкесінің інісі Ерғазы Ахметті Торғайдағы 2 сыныптық орыс-қазақ мектебіне береді. Оны 1891 жылы бітіріп, Орынбордағы 4 жылдық мектепке оқуға түседі. 19-дерек. Ахмет 13 жасқа толғаннан кейін олардың ауылына полковник Яковлев жетекшілігімен полиция қызметкерлері келіп аласат салған. Ахметтің әкесі Шошақұлы Байтұрсын мен Ахметтің үш ағасы қорлыққа шыдамай полковникті ұрып-соққан. Осы әрекеттері үшін олар Сібірге 15 жылға айдалған. 20-дерек. Қостанай уезінде қызмет істеп жатқан кезінде Ахмет Аманқарағай орман шаруашылығының бастығының (кей деректерде қатардағы орманшының делінеді) үйінде тұрып соның қызы Александра Ивановнаны сүйген. 21-дерек. Жастар некелерін Троицкте жастар мұсылман дәстүрімен қиған. Атақты дін қызметкері Зейнолла-ишан алдында Ахмет Александраны татар қызы қызы ретінде Бадрисафа Мұхаммедсадыққызы Байтұрсынова деп жазып алған. Сөйтіп, Ахмет әйелін 2-3 айға мешітте мұсылман әдет-ғұрыптарын үйрену үшін қалдырған. Бадрисафа шариғатты дереу игеріп алып, өмірінің соңына дейін мұсылман ерлі-зайыпты болған. 22-дерек. Ахмет Байтұрсынұлы 1917 жылғы революциялар толқынында қазақтың ұлттық мүддесін көздеген Алаш қайраткерлерін тобының басынды тұрды, зиялылар қауымының рухани көсеміне айналды. Ол Әлихан Бөкейхан және Міржақып Дулатұлы секілді айнымас серіктерімен бірге қазақ халқының еркіндігі жолында тайсалмайтын ұлы күреске түсті. 23-дерек. 1929 жылы маусым айында КСРО ІІХК Ахметтің саяси қызметін алдына келтіріп Қызылорданың түрмесіне Міржақып Дулатовпен бірге қамады. Кейіннен ол Архангельск облысына жіберілсе, оның әйелі Бадрисафа ханым мен қызы Шолпан Том облысына жіберілген. Уақыт өте келе шешесімен қызының жолын бөліп жіберген: Шолпанды Том қаласында қалдырса, шешесі Батыс Сібірдегі Жуково ауылында ағаш құлатуға жіберілген. 24-дерек. Ахмет Байтұрсынұлының тек қана асырынды балалары болғаны бәрімізге белгілі. Ресми дереккөздерде үш есім ғана сақталып қалған, олар – Аумат, Қазихан және Шолпан. Үшеуіде ағартушының үйінде тәрбиеленген іні-қарындастары. Бірақ оның тағы да бір түп-тегі Ахмет Байтұрсынұлының уақытында және де оның өлімінен кейін көптеген жылдар бойы жасырынған асырымды баласы болған – Самырат Кәкішев. Мұндай құпиялылығы оңай түсіндіруге болады: Самырат Байтұрсын әулетінің шаңырақ иесі болғандықтан оның өмірін сақтау бүкіл әулеттің басты мақсаты болған. Бір жолы, Байтұрсынұлыны тұтқандағаннан кейін Самырат тұрған ауылға әскер келген. Олар ұрпақ жалғастырушы ұл-балаларды іздеген екен. Сол кезде бір әйел Самыратты үлкен қазанмен жабып, баланың өмірін аман сақтап қалды. 25-дерек. 1920 жылы В. И. Ленинге үкіметтің Қазақстанды басқару ісін қатал сынға алған хатын жолдады. Қазақстанның Ресеймен шекарасының қалыптасу ісіне белсенді түрде араласты. Дайындаған:№78 ЖББОМГ 10А сынып оқушысы Әбдіғазиз Ғазиз Қолданылған әдебиеттер: https://massaget.kz/ http://tobyl-torgai.kz/ http://e-history.kz/ жүктеу/скачать 19.46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|