СоөЖ 12. Павловтың бойынша жжіә. Рефлекстер: шартты және шартсыз

СОӨЖ 12. Павловтың бойынша
ЖЖІӘ. Рефлекстер: шартты
және шартсыз.
Орындаған: Каржавов Сакен
Группа: 123А Жалпы Медицина
Тексерген: Ахметова М.К.
МЕББМ «ҚАЗАҚСТАН-РЕСЕЙ МЕДИЦИНАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ» 
NSEO «KAZAKH-RUSSIAN MEDICAL UNIVERSITY»

Шартты және шартсыз рефлекстер
•
Шартсыз рефлекстер – гомеостаз тұрақтылығын сақтау үшін тұқым
қуаланып берілетін (филогенезде қалыптасқан) рефлекторлы
механизмдер.
•
Шартты рефлекстер – организмнің қоршаған ортаға бейімделу
реакциясы.
•
Шартты рефлекстер - ойлау қабілеттің, мінез-құлықтың және
қоршаған ортаға бейімделу негізі. 
Шартсыз рефлекс 
Шартты рефлекс
1. Туа пайда болған ;
2. Түрлік;
3. Рефлекстік доға тұрақты;
4. Рефлекстік доға қыртыс асты құрылымында 
тұйықталады ;
5. Рефлекс тұрақты әрі нықты;
6. Рефлекс арнайы рецептивтік өріске, барбар 
тітіркендіргіште байқалады.
1. Жүре пайда болған ;
2. Жекешілдігі;
3. Рефлекстік доға тұрақсыз( уақытша байланыс);
4. Рефлекстік доға ми қыртысында тұйықталады;
5. Тұрақсыз;
6. Кез-келген индиферентті тітіркендіргіште 
байқалады.

Шартты рефлекстің қалыптасуы сілекей бөлінудің
мысалы ретінде қарастыруға болады:
•
жануарларда сілекей безіне фистула қоюында
байқалады;
•
тәжірибені сауыққанан кейін жасайды;
•
жануарларды жеке камерада ұстайды. 
Жануарларда тағамға деген шартты рефлекс 
қалыптастыру үшін индифферентті (шартты) 
тітіркендіргішті 4-5 секундтан кейін тағаммен
(шартсыз тітіркендіргіш) нықтау керек (жарық, 
дыбыс немесе т.б.).
Егер біраз қайталанғаннан кейін жарыққа, сілекей
бөлінсе, онда рефлекс қалыптасқан болып табылады.
Қорғаныштық шартты рефлексті қалыптастыруда
шартсыз тітіркендіргіш ретінде электрлік ток 
қолданылады. 

Шартты рефлекс түрлері
І. Рецептордың орналасуына сәйкес
1. Экстероцептивті
2. Проприоцептивті
3. Интероцептивті
ІІ. Шартты тітіркендіргіштің табиғатына сәйкес
1. Табиғи
2. Жасанды
III. Биологиялық маңызына байланысты
1. Ас қорыту
2. Қорғаныш
3. Жыныстық
4. Бағдарлау
IV. Жауап беру реакциясына байланысты
1. Тамыр қозғалтқыш
2. Сөл бөліну
3. Қимыл-әрекеттік
4. Экскреторлы және т.б.
V. Рефлекстің ерекше түрі - уақытқа байланысты
рефлекс
VI. Үрдістің өту ағымына байланысты
1. Қозғыш
2. Тежегіш
VIІ. Қалыптастыру тәсіліне байланысты:
1. Нақты
а) Сәйкес келетін
б) Қысқа мерзімді
в) Ұзақ мерзімді
г) Кешіктірілетін
2. Бір ізді
3. Бірінші, екінші немесе одан да жоғары реттік
4. Жинақы
5. Ажыратылған және жайылмалы
6. Комплексті (бір мезгілді, кеңістікті).
7. Динамикалық стереотип.
8. Ұқсас немесе сәйкес.

ЖЖІӘ
ЖЖІӘ - мидың үлкен жарты шарының қыртыспен құрылымдық байланысымы, жаңа
ақпаратты құру және оның қабылдауын қайта өңдеу құбылыстар комплексінің негізгі
кезеңдері.
Адам миының интегративтік қызметінің күрделі формасы сыртқы қоршаған ортаның
элементтерінің үздіксіз талдауы және жалпылай тәрбиелеу түріндегі синтездеу болып
табылады.
Талдау және түйсіну қызметінің негізінде белгілі бір дағдының өңделуі, ақпараттың
бірінен екіншісіне берілуі мен білімді қайта өңдеуге қабілеттілігі және бейімделу
тәртібі жатады. 
Шартты рефлекстік реакцияны келешектегі жағдайды болжайтын адамның жеке
тәжірибесінің базасы ретінде қарастыруға болады.

Жоғары жүйке іс-әрекеті және типтері туралы
көптеген қағидалар мен болжамдар бар.
Ежелгі грек дәрігері Гиппократ 
(ІV ғ. біздің дәірге дейін) 
адамдардың төрт типін
ажыратты:
•
1. Сангвиник;
•
2. Флегматик;
•
3. Холерик;
•
4. Меланхолик.

Павловтың бойынша ЖЖІӘ
И.П. Павлов - жануарларда (иттерде) шартты рефлекстерді қалыптастыру және бекіту
кезінде, қыртыс процесстері жоғары жүйке іс-әрекеті типтерінің қалыптасуында
маңызды орын алатынын көрсетті.
•
Күш – қозу және тежелу процесстері дәрежесі.
•
Теңдесулік – қозу және тежелу процесстерінің қатынасы.
•
Жылжымалық – қозу және тежелу процесстерінің бір-бірне алмасу жылдамдығы.
ЖЖІӘ типтері генотип және фенотип негіздерінде қалыптасады. Организмнің жүйке
жүйесінің тұқым қуалаған қасиеттеріне түрлі сыртқы орта мен тәрбиенің ықпалы әсер
етеді.
И.П. Павлов ЖЖІӘ типтерінің адамға тән ерекшеліктерін анықтады. Яғни адамға
сөйлеу (ІІ-ші сигналдық жүйе), сонымен қатар ойлау және творчествалық іс-әрекет тән. 

И.П. Павловтың І-ші және ІІ-ші
сигналдық жүйелер туралы ілімі.
Бірінші сигналдық жүйе – организмге сыртқы және ішкі ортадан келетін
көру, есту және басқа сезім жүйелерінің сигналдары. Бұл адам мен 
жануарларға ортақ жүйе болып табылады.
Екінші сигналдық жүйе – адамға ғана тән, яғни сөйлеуге байланысты. Оның
сигналдары – еститін, оқитын және айтылатын сөз.
Бірінші сигналдық жүйесімен сезілген заттардың бейнесі екінші сигналдық
жүйесімен анықталады, яғни сөз арқылы түсіндіріледі. 

Адамға тән типтері
•
Бірінші – көрпемпаз тип. Көрпемпаз типті
адамдарда І-ші сигналдық жүйе ІІ-ші сигналдық
жүйеге қарағанда басым болады. Олар сыртқы
орта құбылыстарын өте жоғары сезімталдықпен
қабылдайды (көру, есту және т.б.), нақтылы және
деректі ой туады (суретшілер, музыканттар).
•
Екінші – ойшыл тип. Ойшыл типті адамдарда ІІ-ші
сигналдық жүйе І-ші сигналдық жүйеге қарағанда
басым болады. Оларға логикалық және дерексіз
(абстракты) ойлау қабілеті жоғары (ғалымдар, 
философтар, математиктер).
•
Үшінші – аралас тип. Сыртқы орта әсерлері мен 
құбылыстарын сезіну қасиеті және ойлау (дерексіз) 
қабілеті бірдей дамыған.
А. Орташа;
Б. Көркемпаз;
В. Ойшыл;
Г. Екі жүйеде жоғары дамыған.