Тақырыбы: Ішкі сөлініс (эндокриндік) бездердің физиологиясы
жүктеу/скачать 36.24 Kb.
|
| 2. Бүйрек үсті бездері
Бүйрек үсті бездері – екі бүйректің жоғарғы жағында орналасқан кішкентай, үшбұрыш тәрізді эндокриндік органдар. Бұл бездер метаболизмді, иммундық жүйені, артериялық қысымды, стресстің реакциясын және басқа да маңызды функцияларды реттеуге көмектесетін гормондардың түзілуіне жауап береді. Жалпы бүйрек үсті безін екіге бөлуге болады: бүйрек үсті безінің қыртысты деп аталатын сыртқы бөлігі және ішкі бөлік бүйрек үсті безінің ми қабығы деп аталады. Бүйрек үсті безінің қыртысы гормондардың үш түрлі типін құруға жауап береді: организмдегі натрийді үнемдейтін минералокортикоидтар, қандағы глюкоза деңгейін жоғарылататын глюкокортикоидтар және эстроген тәрізді жыныстық гормондарды реттейтін гонадокортикоидтар. Бүйрек үсті кортексі және бүйрек үсті безінің ми қабығы бүйрек үсті безінің айналасында қорғаныс қабатын құрайтын майлы капсулаға салынған. Бүйрек үсті безінің қыртысы біздің өмір сүруіміз үшін өте маңызды; егер ол дұрыс жұмыс істемей қалса, өмір сүру үшін негізгі метаболизм процестерін басқаратындықтан, құлау мен өлім пайда болуы мүмкін. Бүйрек үсті безінің ортасында орналасқан бүйрек үсті безінің қыртысының ішінде орналасқан бүйрек үсті медулласы өз тарапынан адреналин мен норадреналин сияқты «стресс гормондарын» бөліп шығаруға жауап береді [6]. Ағзадағы бүйрек үсті бездерінің рөлі белгілі бір гормондарды тікелей қанға жіберуден тұрады, олардың көпшілігі дененің күйзеліске жауап беруімен байланысты, және біз жоғарыда айтқанымыздай, кейбіреулері өмір сүру үшін өте маңызды. Бүйрек үсті бездерінің екі бөлігі де, бүйрек үсті безі қыртысы мен бүйрек үсті безі де әр түрлі және бөлек қызмет атқарады, ал бүйрек үсті безінің қыртысының әр аймағы белгілі бір гормон бөліп шығарады. Жалпы бүйрек үсті безінің қыртысы шығаратын негізгі гормондарды қарастыратын болсақ: 1.Кортизол - организмде бірнеше маңызды рөл атқарады. Денедегі майларды, ақуыздарды және көмірсуларды пайдалануды бақылауға көмектеседі; қабынуды басады; қан қысымын реттейді; қандағы қантты жоғарылатады; сонымен қатар сүйек түзілуін төмендетуі мүмкін. Бұл гормон ұйқының ояну циклын басқарады және күйзеліс кезінде ағзаға энергияны күшейтуге және төтенше жағдайды жақсартуға көмектесу үшін шығарылады. 2.Альдостерон – бұл бүйрек үсті безі қыртысының минералокортикоидты гормон. Және қан қысымын және кейбір электролиттерді (натрий мен калий) реттеуде орталық рөл атқарады.Бұл гормон бүйрекке сигнал жібереді, соның салдарынан бүйрек қанға натрийді көбірек сіңіріп, калийді несепке бөледі. Бұл дегеніміз, альдостерон қандағы электролит деңгейін бақылау арқылы қан рН-ын реттеуге көмектеседі. 3.Адреналин және норадреналин.Бүйрек үсті безі шығаратын негізгі гормондарға ұқсас функциялары бар адреналин және норадреналин жатады. Басқа функциялардың қатарында бұл гормондар жүрек соғу жиілігін және жүректің жиырылу күшін арттыра алады, бұлшықет пен миға қан ағымын арттырады, тыныс алу жолдарының тегіс бұлшықеттерін босаңсытып, глюкозаның (қант) метаболизміне көмектеседі. Олар сонымен қатар қан тамырларының қысылуын бақылайды (вазоконстрикция), бұл қан қысымын ұстап тұруға және оны күйзеліске жауап ретінде жоғарылатуға көмектеседі. Бүйрек үсті бездері шығаратын басқа гормондар сияқты адреналин мен норадреналин де физикалық және эмоциональды стресстік жағдайлар кезінде организмге ерекше стрессті жеңу үшін қосымша ресурстар мен күш қажет болған кезде белсендіріледі. Бүйрек үсті безінің гипофункциясы кезінде ауру пайда болады-қола ауруы немесе Аддисон ауруы. Бұл аурудың белгілері: терінің қола түсі, әсіресе қолдарда мойын, бет, шаршау, тәбеттің жоғалуы, жүрек айну және құсу. Науқас ауырсыну мен суыққа сезімтал болады, инфекцияға сезімтал болады. Бүйрек үсті безінің қыртысының гиперфункциясымен (себебі көбінесе ісік) гормондардың түзілуі артады, жыныстық гормондардың синтезі басқаларға қарағанда басым болады, сондықтан науқастарда қайталама жыныстық белгілер күрт өзгере бастайды. Әйелдерде ерлердің екінші жыныстық белгілері, ерлерде – әйелдер байқалады. жүктеу/скачать 36.24 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|