Тақырып : «Құрамында сапониндері бар ҚР дәрілік өсімдіктері» Шикізат

Тақырып : «Құрамында сапониндері бар ҚР дәрілік 
өсімдіктері» 
Шикізат : Көкшегүл - Polemonium - Синюха 
Өсімдік : Көкшіл көкшегүл - Polemonium coeruleum - Синюха 
голубая
Тұқымдас : Көкшегүлдер - Polemoniaceae - Синюховые 
Ботаникалық сипаттамасы : Көпжылдық шөптесін өсімдік, 
биіктігі 35-120см. Көкшіл көкшегүлдің қысқа қиғаш өскен 
тамырсабағы болады. Тамырсбағынан көптеген ұзын, жіңішке, 
ақшыл қосалқы тамырлары бастама алады. Бірінші жылы тамырға 
жақын орналасқан жапырақтары ғана дамиды. Екінші жылдан 
бастап гүлдейді және жеміс береді. Гүлдері сыпырғы тәрізді 
гүлшоғына жинақталған. Жемісі - 3 жармалы, дөңгелек қорапша 
көп тұқымдарымен. Маусым шілде айларында гүлдейді. 
Таралуы : ТМД елдерінің Европалық бөлігінде және Сібірде 
Енисейге дейін шөптесін өсімдіктер қауымдарында, 
ормандардағы ашық алаңдарда, бұталардың араларында, өзен жағалауларында өседі. Қазақстанда 
Солтүстік Қазақстан және Алтайда аңғарлардағы шабындықтарда және өзендер жағалауларында 
кездеседі. 
Химиялық құрамы : Өсімдіктің барлық мүшелерінде тритерпенді сапониндер болады. Әсіресе 
тамырсабағы және тамырында олар көп мөлшерде болады, екінші жылы 20%-ға жетеді. Сапониндер 
құрылысы әлі толық анықталмаған. Қазіргі кезде белгілісі оларда қанттар D-Галактоза және L-
арабиноза. Көкшіл көкшегүлдің сапониндерінің гемолитикалық белсенділігі өте жоғары - тамырлар 
және тамырсабақтар үшін индексі 11000; ал өркендерінің индексі 1000 шамасында, тұқымында 3000. 
Көкшіл көкшегүлдің жерасты мүшелерінде сапониндерден басқа смолалы заттар (1%), липидтер,
органикалық қышқылдар, крахмал болады.
Микроскопия : Тұтас шикізат. Тамырдың көлденең қимасында жіңішке тығындалған қабықшалары 
бар дөңгелек эпидермис жасушаларының 1 – 2 қабатынан тұратын жабын ұлпасы көрінеді. Бастапқы 
қыртыс біркелкі қалыңдатылған қабықтары бар үлкен, тангентальды ұзартылған жасушалардан 
тұрады. Эндодерма жақсы анықталған. Екіншілік қыртыс әлдеқайда бастапқы болып табылады және 
ұсақ жасушалардан тұрады – өткізгіш бас элементтері және үлкен бас паренхималық жасушалары. 
Камбиальды аймақ әлсіз көрінеді. Тамырдың ағашында әртүрлі диаметрлі ыдыстар ерекше тәртіпсіз 
орналасады, өзек сәулелері көрінбейді. Қабық пен ағаштың паренхималық жасушаларында май 
тамшылары болады; кейде ұсақ крахмал дәндері кездеседі. 
Жабық тін екі, үш қабатты перидерманың жұқа жарығымен ұсынылған. Тығын қабатының астында 
гиподерма қабаты бар. Бастапқы қыртыс жұқа, 6-10 қабатта орналасқан үлкен жасушааралық 
жасушалары бар үшбұрышты пішінді біртекті паренхималық жасушалардан тұрады. Паренхима 
жасушаларында крахмал дәндері, май тамшылары бар. Флоэма Елек түтіктерінен түзіледі. Флоэма 
аймағы тар, оның бастапқы қабығымен шекарасында каспари белдеулері бар эндодерма орналасқан. 
Ксилеманың контуры әртүрлі: өте кең аймақтардан өте тар жерлерге дейін. Ксилема мен флоэманың 
бастапқы және қайталама элементтері арасындағы шекараларды ажырату қиын. Шекарада 
секреторлық қабат орналасқан. Камбиальды аймақ айқын жасушалардың 3-5 қабатынан тұрады. 
Өткізгіш байламдар коллатеральды, ашық, шеңберде орналасқан. Тамырдың ортасын пішіні мен 
мөлшері біркелкі жасушалары бар дөңгелек өзек алып жатыр. 

Ұсақталған шикізат. Қысылған микропрепаратты микроскоппен қараған кезде май тамшылары бар 
біркелкі қалыңдатылған қабықтары бар бастапқы қабықтың үлкен, тангентальды ұзартылған 
жасушалары көрінеді; кейде ұсақ крахмал дәндері, спиральды, сирек торлы немесе баспалдақ 
ыдыстарының сынықтары кездеседі. Эндодерма жасушалары үлкен. Эпидермис жасушаларында 
жұқа тығындалған қабықшалар болады. 
Ұнтақ. Микроскоптың астында жұқа тығындалған қабырғалары бар эпидермис жасушаларының 
сынықтары, крахмал мен май тамшылары бар паренхималық жасушалардың сынықтары, кеуекті 
және спиральды тамырлардың сынықтары, эндодерма сынықтары көрінеді. 
 
1 сурет - Көкшіл көкшегүл тамыр сабақты тамырларымен 
Флороглюцин ерітіндісіне тамырдың көлденең қимасы (90х) 
2 сурет - Көкшіл көкшегүл тамыр сабақты тамырларымен 
3 сурет - Көкшіл көкшегүл тамыр сабақты тамырларымен 
Ұнтақ препараты (125×): 1-Бастапқы қабықтың бөліктері, 2-өткізгіш жүйенің сынықтары (кеуекті 
және спиральды тамырлар)