Тапшы экономика

Ақшалар - барлық басқа тауарлардың құнының формасы барлығына ортақ баламаның рөлi тауар алмасу орындайтын ерекше тауар. Ақшалар функцияларды орындайды: құнның шаралары, құрал төлеу және дүниелiк қазыналар, құрал қазыналардың бiлiмi, құрал үндеу.

Тапшы экономика - Я.Корнаи бойынша - сауда желiсiндегi созылмалы тауарлар тапшылығы байқалатын экономика.

Жабық экономика - елдiң экономикасы тауарлар және қызметтердiң экспорт және импорт су бұрғыш емес. Жабық экономиканы экономикалық үлк табыстар және өнiмнiң негiздi айналымы болып табылады.

Ашық экономика - кез келген шаруашылық субъектiсiнiң жанында сыртқыэкономикалық операцияны құқылы жүзеге асырылатын әлемдiк шаруашылық байланыстарын жүйе интеграцияланған экономика: тауарлар және қызметтердiң экспорт/импорт, қаржы мәмiлелерi сонымен бiрге ал.

Макроэкономикалық көрсеткiштер - өндiрiс көлемдерiнiң көрсеткiшi және тұтыну экономика бойынша негiзiнен ортақ шамалы құрама, қарқын экономикалық өсуi тағы басқалар, экспорт және импорт, деңгей әл-ауқат, тиiмдiлiк, құрылым, өткiзуден тыс табыстар мен шығын.

Әмiршiл экономика - заттық қорлардың жанында үкiметтермен мемлекеттiк меншiкте болып жiктелетiн экономикалық ұйымның формасы.

Мобилизациялық экономика - бәрi ел ресурстарының жанында елдiң дамуын үйлесiмдiлiктi бұзатын басқа салаларға зиянға бiр немесе бiрнеше басты мақсаттарына бағытталатын экономикалық қатынастарды түр.

Әлемдiк шаруашылық - негiзiнде халықаралық еңбек бөлiнiсi, экономикалық әр түрлiлiктер, саяси және басқа қатынастар жота-жота болатын өзара байланысты ұлттық шаруашылықтарды жиынтық тарихи пайда болғанға.

Ұлттық өнiм - барлық тауарлар мен қызметтер жалпы бағасын, экономикамен шығарылған. Ұлттық өнiм тауарлар және қызметтердiң ағынына қарсы шығу итермелеген домохозяйствтың ақшалай шығындарын ағын болады.

Жоспарлы экономика - ресурстарды бөлуге үкiметтiң шешiмдерiмен анықталатын экономика.

Өндiрiс - дайын өнiмге ресурстарды айналудың процессi.

Нарық - институт немесе сатып алушылар және нақты тауар немесе қызметтiң дүкеншiлерi басын қосқан тетiк.

Экономика секторы - теориялық немесе жаттығу мақсаттарындағы оның басқа жиiрек экономикасын жырдыруға мүмкiндiк берген ұқсас ортақ сипаттама ие болатын iрi экономиканың бiр бөлiгi.

Аралас экономика - дербес сектордың жанында нарықтық тетiкпен жүргiзiлетiн экономиканың ұйымы, қоғамдық институттар және үкiмет ал, нарықтық тетiкке сүйене, экономикаға басшылық нұсқау және тергеушi тетiктер арқылы әсер етедi.

Статикалық экономика - ресурстарды ұсыныс экономика, техника және технология, тұтынушыларды дәм сонымен бiрге ал сатылмайды. Болашақ статикалық экономикалар әбден болжалғандық.

Қалтарысты экономика - ендi мағынада - тауар-материалдық құндылықтар, ақша, қоғам тексермейтiн және басқару мемлекеттiк құрылымдардан көзден таса болатын қызметтердiң өндiрiс, үлестiрiлу, айырбас және тұтынуы.

Экономикалық цикл - экономикада көтерiлулер және басылу жыл мерзiмдi қайталанатын қатардың бойыларында. Экономикалық цикл бiрнеше фазалардан тұрады: көтерiлу, дағдарыс, тұнжырау, жандану.

Еңбекақы - еңбекке қызметкердi ақша берудiң пiшiнi.

Жалшының сыйақысы - қызметкерлердi сыйақыға жұмыс берушiнiң шығындары.

Ақы - ерекше шарттармен байланыста аса қойылған норматив немесе бағамдық ставка төлеген ақша сомасы.

Табыс - ақшаның ағыны немесе еңбекақы, сыйлау, рентаның түрiнде экономикалық агент, нақтылы мерзiмнiң ағымына үлеспайдалар, пайыздар, кәсiпкерлiк пайда түсетiн ақшаның ортақ сомасы.

Қатты еңбекақы - түпкi өнiмдi және қызметтегi бағаның өзгерiсiне жауапқа сатылмайтын еңбекақы. Қаттылық еңбекақының сомасын бекiтетiн шарттардың жүйесiмен болжанады.

Өтемақы дифференциалы - еңбекақыда айырмашылық, шақырылған еңбектiң нақтылы түрiн тартымды еместiктi орнын толтыру.

Еңбекақының жылжымалылығы - еңбек базарындағы ұсыныстың артықшылығының жанында еңбекақының ақырын төмендетуiн тенденциясы.

Ең төмен еңбек ақы - ең кiшi айлық мөлшерлеме немесе сағаттық төлемнiң түрiнде кез келген жеке меншiк түрi кәсiпорындарында еңбекақының ең төменгi деңгейi ресми орнатылатын мемлекетпен.

Нақты жұмысақы - ақша сатып алуға қабiлеттiлiк ескеретiн еңбекақы.

Орташа еңбек ақы - уақыттың нақтылы мерзiмiне қызметкердi еңбекақының орташа шамасы.

Еңбекақының қоры - қызметшiлердiң жарналар және ұстап қалуларды төлеудiң қазiргi мөлшерлемелерi немесе жалакилерден және әлеуметтiк сақтандыруға әр түрлi салықтар, бөлiп шығаруларды одан ұстап қалудың моментiне дейiн сүйене есептеп шығаратын серiктестiктерi еңбекақының ортақ шамасы.

Капитализм - өндiрiстiк шешiмдерде тексеретiн экономикалық жүйе. Бұл акционерлiк компанияларда акционерлер тексередi, майда және акционерлiк емес кәсiпорындар ал - оның иелерiмен.

Коммунизм - экономикалық теорияда - өндiрiстiк шешiмдерде барлық азаматтармен, ресурстар және кез келген қажеттiлiктердi қанағаттандыруға мүмкiндiк беретiн технологиялық мүмкiндiктердi шексiздiк болжауға сүйеней бiрлесе тексеруi керек болатын утопиялық экономикалық жүйе.

Натуралды шаруашылық - еңбектiң өнiмдерiнiң жанында өздерiнiң өндiрушiлерi қажеттiлiктi қанағаттандыру үшiн iстелетiн шаруашылық қатынастарының түрi. Қоғамдық еңбек бөлiнi натуралды шаруашылық дамуымен тауарлық шаруашылықты ығыстырады.

Социализм - экономикалық теорияда - материалдық ресурстардың жанында мемлекеттiк меншiк болып табылған экономикалық жүйе, нарықтар және баға ал бағыт және экономикалық қызметтiң үйлестiруi үшiн қолданылады.

Тауарлық шаруашылық - өндiрiстiң жанында нарыққа бағытталған шаруашылық қатынастарының түрi, өндiрушiлер және тұтынушыларды байланыс ал тауар сатып алу-сату арқылы жүзеге асырылады.

Дәстүрлi экономика - дәстүрде және салт шектелген ресурстарды қолданудың тәжiрибесiн анықтаған экономикалық жүйе.

Биржа - заңды тұлғаның құқықтары бар кәсiпорын, тауарлардың көтерме нарығын қалыптастыруда қатысушы, шикiзат, өнiм, бағалы қағаздар, валюта және жолымен ұйым және биржалық сауданың ереже орнатылатын биржа өткiзiлетiн ашық ашық саудалардың пiшiн iске асатын реттеуiне басқалары.

Валюталық нарық - шетел валютасылардағы шетел валютасылар және төлем құжатылардың сатып алу-сатудың операциялары бойымен орнықты экономикалық және ұйымдастыру қатынастарының жүйесi. Биржалық және биржадан тыс валюталық нарықтар танып бiледi.

Жергiлiктi нарық - ұлттық экономика тауарлық, функционалдық және басқа белгiлер бойымен ерекшеленетiн рыноктық сараланым.

Микроэкономика - домохозяйствтың салалар, фирмалардың мiнез-құлық үйрететiн экономикстiң негiзгi бөлiмдерi және басқа экономикалық бiрлiктер екеуiнiң бiрi, нәтижесiнде нақты тауарлар және қызмет және өндiрiс факторларға баға қалыптасатын нарықтарда оның өзара iс-әрекетi.

Банкнот - ақша белгiсi; несие жүйесiнде қолданылатын үндеудiң құрал-жабдық орталық эмиссиялық банктермен үндеуге және шығарылатын банктiк билеттер.

Грюндер - акционерлiк қоғамдар, банктер және сақтандыру компанияларының жаппай құрылтайшылығы нарықтық экономиканың қалыптасуы алғашқы кезең тән.

Демонетизация - iшкi және халықаралық айналымнан оның ығыстыруы абзал металлдардың ақшалай функцияларының жоғалтуы болғандықтан несие ақшалай.

Ақша жүйесi - ел, ақша бiрлiгi, эмиссияның ережесi және ақшаның үндеуiн пiшiн, ел қойылған ақшалай қарым-қатынас ақша белгiсi заң шығару.

Дисконтер - ақша ұсақтау шұғылданатын тұлға.

Жалған ақшалылық - шетел валютасыда өткiзу мақсаттарындағы жасау немесе валютада немесе шетел валютасы немесе бағалы қағаздардың орталық банк, металлдық ақшаның жалған банктiк билеттерi, мемлекеттiк бағалы қағаздар немесе басқа бағалы қағаздардың өткiзуi.

Деноминация - төлем айналымының жеңiлдiгiнiң мақсаты бар ақша бiрлiгiнiң iрiлендiруiн есеп, есептеулер және үлкенiрек бағалылықты ұлттық валютаға беруде елде баға ауқымының iрiлендiруi.

Нуллификация - құнсызданған қағаз ақшалардың мемлекеттiң жоюы арқылы ақша айналысының орнықтылығын қалпына келтiрудiң батыл әдiсi.

Салымдарды қайта бағалау - несие мекемелерiндегi салымдары, шығарылған мемлекетпен жалпы соманың өзгерiсi ақша реформаларының өткiзуiнде.