№ басылым орнына
Құдыр (кабарожи) тұқымдасы
жүктеу/скачать 3.42 Mb.
|
Құдыр (кабарожи) тұқымдасы. (Moschidae). Сипаттамасы. Құдыр (Moschus moschiferus) орташа келген жануар. Ұзындығы 90 см, биіктігі 70см, салмағы 15 – 17 кг. Түсі қоңыр және қара
қоңыр. Мүйізі жоқ, бірақ аталығында жоғарғы ерінің түбінен 7 – 9 см, шығып тұратын ерекше , ұзын келген жоғарғы шошақ тістері болады. Дабыл жарғағы өте ұсақ. Өмір сүру ұзақтығы 4 - тен 5 жылға дейін. Денесінен басы ашық түсті келген. Астыңғы жақтан бастап, мойынның астымен кеудесінде екі жұп ақшыл жолақтар созылып жатады. Бас сүйегі үлкен емес. Бет әлпеті мен ми бөлігі салыстырмалы қысқарақ. Артқы аяқтары алдыңғыдан ұзынырақ болғандықтан артқы дене бөлігі салмақтырақ және алдынан биіктірек. Тұмсығының ұшында танау тесігінің жанында үлкен терісіз аймақ бар. Құлақтары үлкен, үстіңгі жағы дөңгеленген. Құйрығы өте қысқа. Аяқтары 4 саусақты. Канчиль. Таралуы:Гималай,Үнді Қытай, Шығыс Азия, Манғолия, Қытайда мекен етеді. Қоректенуі: Қынамен, балқарағаймен, қылқан жапырақтылармен қоректенеді. Түлеу: Жылына бір рет түлейді. Қыстың аяғынан көктемнің соңына дейін ескі түктерді жаңа түктер біртіндеп алмастырады. Көбеюі мен өсіп дамуы: 15 – 18 айларда жыныстық жағынан толысады. Жүктілігі 185 – 195 тәулікке созылады. Май айында аналығы 1 сирек жағдайда 3 бала туады. Халық шаруашылығындағы маңызы: Аңшылық – кәсіптік маңызы зор. Бұғы тұқымдасы (CERVIDAE). Бұғы тұқымдасы 7 тұқымдас тармағынан, 12 туыстан 30 түрден тұрады. Сипаттамасы: Ұзын, қалың және берік тұяқты аяқтары бар жануарлар.Көпшілігінде аталықтарының мүйізі болады. Мүйіз – маңдай сүйегінің түбінен өсіп шығатын,әдетте бұтақталған сүйектегі түзіліс. Бұғылардың мүйізі жыл сайын түсіп және қайтадан өсіп отырады. Өсіп келе жатқан мүйіз дәнекер – ұлпалы, шеміршекті және сүйекті кзеңдерден өтеді. Өскен мүйіз қысқа түктері бар (бархат) терімен қапталған. Сүйектену процесі мүйіздің түбінен басталып арықарай жалғасып ортадан ұшына дейін жүреді. Сүйектену процесінің аяғында мүйізді қаптап тұрған тері өледі және жарылып түсіп қалады. Мүйіз бағананың түбінен әдетте бірнеше өскендер тарайды. Ең төменгі өскіншек бірінші көз үсті деп аталынады. Одан кнейін екінші көз үсті,үшінші өскінен ортаңғы деп аталады, одан кейіни орналасқан – жоғарғы деп аталады. Өскіншектердің аяғы екінші рет бұтақтануы да мүмкін. Бас сүйегінің көз аймағының жанында екі танау жас өзекшесі орналасқан. Көз жас сүйегінің сыртқы бетінде көз алды шұңқырлары орналасқан. Жақ аралық сүйегінде танау тесігі қысқа.Жоғарғы шошақ тістері тек кейбір аталықтарында ғана ұзын, жоғарғы ерін түбінен шығып тұрады. Терісінде көптеген арнайы бездері болады. Өт болмайды. Сүт безі төрт бөлікті. Су бұғысы тұқымдас тармағы. (Hydropotinae) 
Су бұғысы Сипаттамасы: Мүйізсіз. Дене тұрқы 75 – 100 см, биіктігі 45 – 75 см, салмағы 9 – 15 кг. Реңі күрең – қоңыр, жоғарғы ерні мен көзінің аймағы ақ түсті. Жазда терісі қысқа, қыста қалың, мамықты. Таралуы: Азия, Шри – Ланка, Қытый, Индияда таралған. Өзен және көл маңындағы шалғында,шөптесіндерде мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: Жүктілігі 6 айға созылады. Маусым-шілде айларында 1 – 2 бала туады. Қиыр шығыс бұғыларының шағылысу уақыты қыркүйек және қазан айларының басында басталады. Қысқа қарай табынға бірігеді, сәуір айында ескі мүйіздерін тастап, маусым айында 2-3 жаңа мүйіз өскіні пайда болады. Нағыз бұғы тұқымдас тармағы. (Cervinae); Сипаттамасы: Бұл тұқымдас тармағы 2 туыстан 12 – 14 түрден тұрады. Денесі 130 – 160 см, биіктігі 100 см, салмағы 40 – 80 кг болып келетін ірі жануарлар. Жақсы дамығын мүйіз тек аталықтарында ғана бар. Жануарлардың барлық түрлері аңшылық немесе кәсіптік болып есептеледі. Бір түрі бұғы арнайы шаруашлықтарда өсіріліп жас мүйіздерінен пантокрин деген дәрі жасалынады. ТМД – да 3 түрі, Қазақстанда нағыз бұғы деген бір ғана түрі кездеседі. Жетісу және Алтайлық деген екі формасын ажыратады. Таралуы: Бірінші формадағы жануарлар Қазақстанның оңтүстік – шығысында таулы аймақтарда мекендейді, екіншісі – шығыс пен Алтайды мекендейді. Марал – Евразиядағы ең ірі бұғы.Тек аталықтары ғана мүйізді. Европалық бұғылардан оның айырмашлығы , денесінің көлемі , мүйізінің ерекше формасы , көзінің көлемі орналасуы , және өте қысқа құйрығы. Аталықтарының аяқтары ұзын, кең маңдайлы , күшті мойынды. Аналықтары аталықтардан біршама кішірек , ұзын мойынды , басы ірі және құлақтары ұзын. Аналықтарының түсі қыста қара , аталықтары көбінесе ашық -сары .  
Бұғы Үлкен мазама  
Кішкене құдыр Кәдімгі құдыр  
Тау ақбөкен Личи Марал Тянь–Шань, Жонғар– Алатауында, Алтайда, Тарбағатайда таралған. Лань (Cervus dama) теңбіл түсті. Дене ұзындығы 130-160 см. Иранда. Палестинада Иракта, Украйнада, Беларусияда таралған. Жазда шөптесін өсімдіктермен, қыста ағаштың қабықтарымен қоректенеді. Жүктілігі 7.5-8 ай,1 кейде 2 бала туады. Негізінен саябақта декоративті жануар ретінде пайдаланыды. Еліктер тұқымдасы (Capreolinae.) Сипаттамасы: Елік дене тұрқы кішкене, салыстырмалы түрде қысқа келген бұғы. Түсі жазда ақшыл, қыста көкшіл. Дене ұзындығы 100-135 см, биіктігі 75-90см, салмағы 20-37 кг. Таралуы: Европада, Кавказда. Иранда, Алтайда, Қытайда таралған. Жапырақты, аралас орманды мекендейді. Шөптесін және бұталы өсімдіктермен, жидектермен, емен жаңғағымен қоректенеді. Көбеюі және өсіп дамуы: буаз болу мерзімінің ұзақтығы 9 ай, оның 4-4,5 жасырын кезеңіне келеді. Аналықтары 1-2 бала туады. Халық шаруашылығындағы маңызы: спорттық аңшылықтың көзі ретінде пайдаланылады.  Еліктер
Бұлан тұқымдас тармағы (ALcinae). 6-7 түр тармағына бөлінеді, оның 4-5 түрі ТМД-ны, қалған 2 түрі Солтүстік Американы мекендейді. Сипаттамасы: Өте ірі бұғы. Дене ұзындығы 300 см-ге дейін жетсе, биіктігі 235 см және салмағы 580-600 кг. Аяқтары ұзын , кеуде бұлшық еті күшті. Түсі қара – қоңыр. Таралуы : Солтүстік Америка, Европа, Азия, Канада да таралған. Орманның әртүрлі аймағын мекендейді. Ағаш-бұтақты өсімдіктермен, саңырауқұлақтармен қоректенеді. Көбеюі және өсіп-дамуы: Жүктілігі 225-240 күн, 1-2 төл туады. Халық шаруашылығындағы маңызы: Аңшылық – кәсіптік маңызы зор Әдебиет: 7.1.1-7.1.9 (негізгісі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша) Сұрақтар: 1.Жұптұяқтылар отряды. Күйіс қайтаратындар отряд тармағы. Құдыр, Бұғы тұқымдастарына сипаттама беріңдер. 2. Жүйеленуін атаңыздар 3. Халық шаруашылығындағы маңызы қандай? 4. Көбеюі мен өсіп-дамуы қалай өтеді? 14 - тақырып. Жұптұяқтылар отряды. Күйіс қайыратындар отряд тармағы. Қуыс мүйізділер (полорогие) тұқымдасы Жұп тұяқтылар отряды. Күйіс қайыратындар отряд тармағы. Жарты мүйізділер (полорогие) тұқымдасының сипаттамасы Жарты мүйізділер түқымдасы: (Bovidae) Систематикасы.Түр санына байланысты жұп тұяқтылардың ең ауқымды тұқымдасы, сонымен қатар биологиялық типіне байланысты: ең кішкентай қояннан бастап орасан зор үлкен бұқаларға дейін жеңіл қара құйрықтан көлемді қойларға дейін болады. Тұқымдасты 53 туысы және 115 түрі бар 10 тұқымдас тармағына ажыратуға болады. Тістер жүйесінде жоғарғы күрек және жыртқыш тістері болмайд. Бұлардың бас терісінің бездері жақсы дамыған және де құйрығында және шабымен тұяқ аралырындағы бездері жақсы дамыған. Дукерлар тұқымдас тармағы (Cephaiophihae). Сипаттамасы: көлемді емес Африкандық бөкенге ұқсас, ең үлкен дегендері еліктің көлеміндей қояннан сәл үлкендеу болады. Мүйіздері қысқа, Артқы аяқтары алдынғыларынан сәл ұзынырақ. Тұқымдас тармағы 2 туысты біріктіреді: бұталы және орманды немесе айдарлы дукерлар. Таралуы: Африканы мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: Буаз болу мерзімі 4 ай шамасында. Аналығы 1- 2 төл туады. Ергежейлі бөкендер тұқымдас тармағы: (Neotraginae) . Сипаттамасы: Тұяқты жануарлардың арасында ергежейлі. Биіктігі 25 см., салмағы 8 – 9, реңі бір келкі бұрыл құрсағы ақ түсті. Таралуы: Батыс Африкада . Көбеюі және өсіп дамуы: буаз болу мерзімі 6 ай шамасында тек бір ғана төл туады. Винтмүйізді (Бұралған мүйізді) бөкендер тұқымдас тармағы (Tragelaphinae). Сипаттамасы: орташа және ірі көлемді жануарлар мүйізі спираль етіп оралған. Тұқымдас тармағы 10 түрлі 4 туысты біріктіреді. Үлкен куду (Tragelaphinae strepsiceros). Бұл сымбатты ірі бөкен, ашык көгілдір немесе сарғыш сұр түсті жанында жіншке ақ жолақтары болады. Басты әдемілігі мүйізінде спиральды мүйізі 1,5 метрге дейін жетеді. Таралуы: Африкада және Онтүстік Азияда. Көбеюі және өсіп дамуы: буаз болу мерзімі 7- 8 ай шамасында. Халық шаруашылығындағы маңызы: Европалық және Американдық аншылардың басты олжасы Төр мүйізді бөкен (Tetracerus quadricornis): Сипаттамасы: Озінің атауының, аталығында 2 жұп мүйізінің болуымен қатар маңдай бөлігінің алдынғы жағында тағыда 2 жұп қысқа мүйізі болады. Үлкен емес сымбатты жануар бұрыл түсті, құрсақ бөлігі ақ түсті. Таралуы: орманның жайылымды жерлеррі қалың бұталы ормалдармен ауысып отыратын орындарды қалайды . Көбеюі және өсіп дамуы: буаз болу мерзімі 180 тәулік шамасында қаңтар немесе ақпан айларында аналығы 1 – 3 төл туады . Сиыр тәрізді бөкен тұқымдас тармағы(Alcelaphinae). Кәдімгі бубалдарды (Alcelapnus), хиролдарды (Dama hunteri), гнуды (Connochaetes) біріктіреді Сипаттамасы: кәдімгі бубалдар туысы (Alcelapnus) немесе конгалар(A buselapnus)–едәуір ірі бөкен. Реңі жирен, бір келкі. Жіңішкерген және ұзындау басы үлпілдеген құйрығы бар едәуір ірі бөкендер.Тұқымдас 3 туыс және 6 түрді біріктіреді. Таралуы: Африка, Конго орманы жоқ жазықтықтарды мекендейді. Конгондароте жақсы жүгіреді, тіпті жылқыларда жете алмайды. Көбеюі және өсіп дамуы: буаздылығы 250 – 260 тәулікке созылады маусымда аналығы 1 – 2 лақ туады. Қызыл кітапқа еңгізілді. Бубал немесе хирола (Dama hunteri). Сипаттамасы: 100 см ұзындыққа дейін жетеді. Реңі жирендеу, көздерінің арасын қосатын ақ түсті көлденең жолағы бар. Мүйізі жіңішке және ұзындығы 66 см шамасында. Таралуы: Хирола 10-20 жануар болып топтап өмір сүреді. Құрғақ, қалың бұталы өскіндер өскен жерлерді мекендейді. Сипаттамасы: гну туысы (Connochaetes). Ірі көлемді жануарлар, ұзындығы 130-145 см., салмағы 250-270см шамасында. Түсінің жалпы реңі көгілдір-сұр түсті. Жануардың қабырға тұсында көлденең қаралау түстегі жолақтар өтеді. Таралуы: Шығыс және Оңтүстік Африканы мекендейді. Саванналарда және кең ауқымды төмендегі жазықтықтарда кездеседі.Көбеюі және өсіп дамуы: гнулардың шағылысу кезеңі сәуір айында басталады. Бұзаулау кезеңі ақпан-наурыз айларында болады. Қылышмүйізді бөкендер тұқымдас тармағы (Nippotraginae). Сипаттамасы : едәуір ірі өкілі-атты бөкен (Nippotraginae equinus). Биіктігі 160 см –ге дейін жетеді, салмағы 300 кг., қатты жалы бар жуан мойны бұл бөкенді атқа ұқсас етіп көрсетеді. Көлемді, өткір, түріктің қылышы сияқтанып бүгілген мүйізі 90-95 см дейін жетеді. Таралуы: Африканың Сахарадан басқа барлық жерлерін мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: буаз болу уақытының ұзақтығы 270-280 тәулікке созылады. Бір ғана бұзау туады. Су текелері тұқымдас тармағы (Reduncinae). Тұқымдас тармағы 8 түрі бар 3 туысты біріктіреді. Сипаттамасы: ересек бөкендердің биіктігі 120-130 см дейін жетеді, ал салмағы 250 ег. Мүйіздері ауыр салмақты, арасы кең қойылған, аша тәрізді, 1 м ұзындыққа дейін өседі. Түсі бурыл-сұр, жануардың сауырында ақ дақ болады. Таралуы : Африканың Сахарадан басқа барлық жерлерін мекендейді. Көбеюі мен өсіп дамуы: буаз болу мерзімі 7-8 ай. Жалпы бұзаулау жауын-шашын кезеңінің басында басталады. Қарақұйрықтар тұқымдас тармағы (Ahtilopihae). Тұқымдас тармағында 7 туыс, 19 түр бар. Сипаттамасы: қарақұйрықтардың аяқтары ұзын, бойының ұзындығы 100-120 см., салмағы 70-85 кг. Түсі біркелкі құмды сұр түсті немесе қоңыр. Басы қара және ашық түсті жолақты суреттермен салынып қойылғандай. Джейран (G subgutturosa) – аяғы ұзын қарақұйрық, дене тұрқы 95-115 см., салмағы 18-33 кг. Аталықтарының мүйізі қара түсті, бүгілген.  
Томсонның қарақұйрығы Тар Таралуы : Иран, Ауғаныстанда, Монғолияда, Қазақстанда, Өзбекстанда және т.б. Көбеюі және өсіп дамуы: жыныстық жағынан 18-19 айлығында жетіледі. Буаз болу мерізімі 5,5 ай. Сәуір мен мамыр айларында туады. Сайғақтар (киіктер) тұқымдас тармағы (Saiginae). Теке мен қара құйрық аралығындағы жануарлар. Сипаттамасы: Дене тұрқы 100-145 см., биіктігі 55 – 80 см., салмағы 20-50кг. Сайғақтың ең көзге түсетін корнекісі Ауызының үстінен жұмсақ қозғалмалы томпайған мұрны. Мүйізі жартылай мөлдір ашық балауыз түсті, тігінен койылган тәрізді. Таралуы:Монголия, және Европаны т.б. мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: аналықтар лағын бір жасында туады. Теке және қойлар тұқымдас тармағы (Caprinae). 11туыс және 16-20 түрді береді. Сипаттамасы: Горал (Hemorhaedus goral) – жануардың денесі тығыз орналасқан, үй текесін еске түсіреді. Дене тұрқы 106-125 см, биіктігі 70-75 см., салмағы 32-42 кг. Мүйізі қара түсті, ұзындығы 10-23 см. Реңі жирендеу-бурыл немесе сұр. Мұрнынан басы арқылы қара жолақ өтеді. Таралуы : Азия, Қытай, Корея, Тибетті мекендейді. Көбеюі және өсіп дамуы: буаз болу мерзімі 250-260 тәулік. Маусым айында аналығы 1 немес 2 лақ туады. Қызыл кітапқа енгізілген. Тау текелер туысы (Capra) 8 түрді және 20 түр тармағын біріктіреді. Сипаттамасы: жануарлар орташа көлемді, денесі тығыз орналасқан, мықты аяқтары бар. Құйрығының төменгі жалаңаш бөлігіндегі безі жақсы дамыған , бұл без өткір иісті иіс бөледі. Аталықтарының мүйізі қара түсті, қылыш тәрізді бүгілген, л аналықтарының мүйізі қысқа. Таралуы: Түркия, Иран, Кавказ, Грузия, Азербайжан, Туркменияда таралған. Көбеюі және өсіп дамуы: анылқтары мен аталықтары бір жылға таяу уақытта бөлек жүреді. Шағылысу мерзімі қараша айының ортасынан желтоқсан айына дейін жүреді. Сәуір-маусым айларының аяғына қарай аналықтары 1-2 лақ туады. Арқар (Ovis ammon). Арқардың 10-11 түрі бар. Сипаттамасы: Өте әдемі, сымбатты, денесі жеңіл жануар, аяқтары ұзын, мойны жіңішке және басы жоғары қарай қойылған. Кейбір түрлерінде мойны мен кеудесінде ілгіші бар. Түсі сары немесе қоңыр-сұр. Биіктігі 65-75 см., салмағы 20-40 кг . Таралуы : Үндістанда, тибетте, орталық азияда, қазақстанда, еуропа мен Қырымда кездеседі. 
1 — меринос; 2 — романовді; з — каракуль; i — сириялық күйрықты Көбеюі мен өсіп дамуы: буаз болу мерзімі 155-170 тәулік. Наурыз айының ортасында сәуірде туады. Қарлы қой, чубук (Ovis canadensis) арқардан айырмашылығы денесінің ауырлығында, мойыны қысқа және жуан. Дене тұрқы 148-182 см., биіктігі 95- 115 см., салмағы 70-140 кг. Таралуы : Шығыс Сібірде, Камчаткада, таулы, таудың қиыр беткейлерін жақсы көреді. Көбеюі және өсіп дамуы: анылықтар жыныстық жағынан өздерінің өмірлерінің екінші жылында ғана жетіледі. Ал аталықтары шағылысуға үшінші жылы ғана түседі. Бұқалар тұқымдас тармағы (Bovinae) . тұқымдас тармаққа 4 туыс және 10 түр кіреді. Сипаттамасы : жартымүйізділердің ең ірі өкілдері. Көлемді дене тұрқын мықты аяқтары ұстап тұр, ауыр, үлкен, төмендеу орналасқан басында мүйіздері бар. Тұяқ арасында бездері жоқ. Түкті жамылғысы қысқа, денесіне жақсы бекіген. Таралуы : Азияда, Африкада, Еуропада, Америкада, Қазақстанда таралаған. Көбеюі және өсіп дамуы: буаз болу мерзімі 275-315 тәулік. Көбеюі мерзімі белгілі бір жыл мезгіліне негізделмеген. Бұл тұқымдас тармағына үнді буйволы, гаур, бантенг, як, тур, зубр жатады. 
Аноа Индийялық буйвол 
Бантенг Гаур  
Як Тур
Әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша) Сұрақтары: 1. жұптұяқтылар отряды, жартымүйізділер тұқымдасына сипаттамасын беріңдер. 2. Жүйеленуін атаңыздар 3. Халық шаруашылығындағы маңызы қандай? 4. көбеюі мен өсіп дамуы қалай өтеді? 15 - тақырып. Тақтұяқтылар отряды. Жылқылар,мүйізтұмсықтар, тапирлер тұқымдасы. Тақтұяқтылар отряды. Жылқы,мүйізтұмсық, тапир тұқымдасының сипаттамасы. Тақтұяқтылар отряды (Pepissodactyla). Жылқы тұқымдасы (Equidat). Сипаттамасы: тақ тұяқты сүтқоректі жануарлар (тапирден басқасы). Аяқтарының осі 3-ші бармағы арқылы өтеді. Бұған бүкіл денесі тұрақтанады. Кейбір түрлерінің жанындағы бармағы дамымаған. Азу тістері күрделі құрылысты себебі эмалі тістің ішінде орналасқан. Отряд 3 тұқымдасқа бөлінеді: мүйізтұмсықтарға, тапирлерге, жылқыларға. Жануарлар топтап өмір сүреді, олар тек Африка мен Азияны мекендейді. ТМД-да қазіргі уақытта бұл тұқымдастың тек жабайы бір түрі ғана сақталған. Екінші түрі (тарпан) өткен ғасырдың аяғында құрып кеткен. Жылқылар тұқымдасына құлан, зебра және есек жаталы. Құланның сипаттамасы (Equus hemionus): жіңішке аяқты сымбатты жануар. Дене тұрқы 175—200 см; биіктігі 130—150 см. құлақтары жылқыға қарағанда едәуір ұзын. Жалы қысқа. Құйрығы жіңішке. Ұзын шашы тек оның үшінші бөлігінде ғана өседі. Жүнінің түсі сарғыш-сұр, жоғарғы жағынан қара-бурыл жолақ өтеді. Құланның екі түрі Қылы кітапқа енгізілген (үнділік, сібірлік). Таралуы : Кұлан-жазықтықтар мен жоталы шөлдерді және жартылай шөлді жерлерді, ал өткен уақытта даланы да мекендеген. Табынмен бірге жүреді. Табыннан жас құлындарды туу кезінде және емізу кезінде қалып қояды Көбеюі және өсіп дамуы. Полигамдар, шағылысу кезеңінде неғұрлым күшті айғырлары ұрғашылардың жақтауларын қалыптастырады және ертіп жүреді. Шағылысу кезеңі ақпансайының аяғынан маусымға дейін болады. Буаздылығы 11 ай шамасында, 1 құлын туады. Мезгілді жер ауыстырып отыруға бейім. Зебраның сипаттамасы : үлкен емес жолақты жануарлар. Дене тұрқы 2-2,4 м., биіктігі 1,2-1,4 м., салмағы 350кг. ашық-сұр немесе бурыл реңді денесінен көлденең қара жолақтар өтеді. Таралуы : Эфиопия, Сомали, Кения және т.б. жерде кездеседі. Көбеюі және өсіп дамуы: бірінші шағылысу кезеңі 13-15 айларында байқалады. Жабайы есек (Equus asinus)– бойы жылқыдан кішкентай. Биіктігі 1,1-1,4 м., басы ауыр, салмақты, жалы кішкентай. Казіргі кезде жабайы есектің екі түрі сақталған (самалийлік, нубийлік). Екі түрі де Қызыл кітапқа енгізілген. Пржеваль жылқысы (Equus сaballus) – типтік жылқы,денесі тығыз орналасқан, басы салмақты, мойны жуан, аяқтары мықты. Реңі құмды-сарғыш түсті. Дене тұрқы 220-280 см., биіктігі 120-146 см., салмағы 200-300 кг.
Қазіргі кезде бұл түр оңтүстік-шығыс Азияда және 3 түрі Оңтүстік Америкада кездеседі. Мүйізтұмсықтардың бірнеше түрін ажыратады (суматрандық, үнділік, явандық, қара). Қара мүйізтұмсықтың сыртқы бейнесінің ақ мүйізтұмсықтан өзгешелігі жоғарғы жақ ерінінің құрылыснда. Қара мүйізтұмсықтың ерні үшкірленген және мұрнымен астыңғы ерніне қарай асылып тұрады. Бұл ерінінің көмегімен жануарлар қорегін ұстай алады. 
Тапир
Көбеюі және өсіп дамуы: буаздылығы 390-400 тәулікке созылады. Мүйізтұмсықтылар тұқымдасы (Phinocerotidae). 
Суматр мүйізтұмсығы Сипаттамасы :Ауыр денелі жануарлар, үш бармақты аяқтары және түкті жамылғысы жоқ қалың терілі. Дене тұрқы 2-4 м, салмағы 1-3,6 т. Таралуы : Оңтүстік-Шығыс Азияда және Африкада. Көбеюі және өсіп-дамуы: буаздылығы 419-550 тәулікке созылады. аналықтары бір ғана төл туады. Әдебиеттер: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша) Сұрақтар : 1. тақтұяқтылар отряды, жылқы тұқымдасына сипаттама беріңдер 2. жүйеленуін атаңыздар 3. халықшаруашылығындағы маңызы қандай? 4. көбеюі мен өсіп дамуы қалай өтеді?
1. «Жануарлар систематикасы» пәнінің мақсаты мен міндеттерін қарастыру 2. Сүтқоректілер отрядының классификациясымен танысу 1 - тапсырма. Пәннің мақсаты мен міндеттерін қарастыру. 2 - тапсырма. Жануарлар систематикасының классификациясын білу 3 - тапсырма. Дәптерлеріңе сүтқоректілер отрядын анықтайтын кестені көшіріңдер. Сүткоректілер отрядын анықтайтын кесте.
Кемірушілер тұқымдасын анықтайтын кесте.
Бақылау сұрақтары: 1. «Жануарлар систематикасы» пәні нені оқытады. 2. сүтқоректілер отрядының классификациясын атаңыздар. 3. кемірушілер отрядының систематикасын атаңыздар 4. сүтқоректілер отрядының халық шаруашылығындағы маңызы қандай? Ұсынылатын әдебиеттері: 7.1.1-7.1.9 (негізгі), 7.2.10-7.2.12 (қосымша)
жүктеу/скачать 3.42 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|
