Қ. Т. Абаева, А. Ж. ҚОжабекова
жүктеу/скачать 5.76 Mb.
|
Орамды көгалды төсеу [:]Орамды көгал - ол барлық нақты агротехника шараларын орындалу барысында өсірілген тірі шымды көгал. Эрозиялық үрдістердің әсерінен қатты зақымдануынан болған жерлерді, спорт алаңдарын, бөктердің топырақ жамылғысын қалпына келтіру барысында шалғынды шым орны толмас болып келеді. Қазіргі таңда көгал түзу шымды тасымалдау әдісі кеңінен қолданып келеді, яғни көгал болатын жерге алдын ала қиылған шымды әкеліп төсейді. Ол шөптесін өсімдіктерге жақсы бейімделуді және әсем өсуге кепілдік береді. Шымдау әдісін қолданады: жаңа және спортты көгалдарды жөндеген кезде. Гүлзар мен гүлкөмбе маңында, саябақпен,скверлерде, ескі шымды жамылғысы бар жерлерді жөндегенде және жаңаларын қалыптастырғанда. Асвтокөлік және теміржол жолдарын жасағанда, гидротехникалық құрылғыларды жасағанда шымдау қолданылады. Заулім үйлерді және кеңсе маңында жоғары сапалы көгал жамылғысын жасағанда Кезкелген түрдегі шымды жамылғыны тез арада түзгенде және жөндегенде Орамды көгалдың кемшіліктері: шымды төсеген кезде топырақ бетін жақсылап жинау керек арамшөптерді құрту, топырақ бетін тегістеу керек, сол арқылы шымды нақты төсегенде ауа қалдықтары қалмау керек. Топырақтың беткі қабаты шымның топырақ құрамна жақын болу керек. Шымды төсеу уақыты тез арада жүргізілу керек, сатып алғаннан кейін оны ұсынылған мерзімде төсеу керек, -. Шымды төсеу өте күрделі үдеріс болып табылады, ғяни олар ауыр орамдарға оралған Шымның бағасы тқұымдардың бағасынан айтарлықтай қымбат Мынадай шымның өскен жері (жер, ылғалдылық, жарықталғандық және т.д.) шарттары келешек көгалдың өсіп- жетілуінің шарттарына деген жақын болу керек. Шымның қабаттары 1м2 тан кем болмау керек және 2м2 аз болмауи керек. Әдеттегідей шымның өлшемі 0,4/2м немесе 0,8 м2 шым тегіс, бір түске боялған және бос жерлері болмау керек. Егер шым ұзақ уақыт қиялмаса, онда ондай шымды төсемес бұрын тексеру керек, себебі шөп асында көптеген кішкентай арамшөптер мен киіз болуы мүмкін. Шымның төменгі қабаты жақсы топырақтан тұру керек, балшық және құм емес. Топырақта тастар кездеспеу керек және оның пішіні барлық ұзындық бойында біркелкі болу керек. Жақсы шымның белгісі ретінде жақсы дамыған астықты тамыр жүйесі, олардан шым құрылады, оны кескен кезде ақ тамыршалар көріну керек. Егер оны бір шетінен ұстап қақса,Жақсы шым үгілмейді және жыртылмайды. Шымның өсуі табиғи жағдайда болғандықтан, одан өнім алу тек 20 айдан соң ғана болады. Бірақ осындай технология арқылы шымдардың тамыры жақсы дамыған, қоршаған ортаның қолайсыз жағдайына төзімді, әртүрлі стресстерге төзімді болып келеді. Шымның негізгі бөлігі ретінде жақсы дамыған астықты өмімдіктердің тамыр жүйесі болып табылады. Орамды көгал принципы болып өнімсіз жерде ауыспалы шым жабындылардың құрылуы(0,02 еністікте). Топырақ бетіне қоректік субстрат төсейді. Осындай жамылғыны кесіп, орамдарға және пакеттерге түзеді. Өнімді қабаттың қалындығы 7-8 см ғана құрауы мүмкін. Тауарды шымның жасы оған қолданылған технологияға және қолданылған шөптерге байланысты болады. Ол 4 айдан 4 жылды құрайды. Жақсы дамымаған шымды кесуге болмайды, себебі ол шымның құртылуына әкеп соғады. Оған кейін қымбат болатын күтім шараларын қолдануға тура келеді. Жоғры сапалы шымды түзген кезде арамшөптерге төзімді көгалды шөптер қолданады. Арамшөптердің көптеген түрлерін шеттетін дайын көгалды түзгендегі өсімдіктерді қолданады, мысалға, шалғынды қоңырбас және қызық бозот. Кім тез нәтиже алғысы келеді, оларға көгалдың жартылай дайын өнімі жақсы келеді. Шымды көгалдың бірден – бір жақсы қасиетінің бірі болып, құрамында арнайы шалғынды қоңырбастың болуы. Осындай шым қте жоғары сапалы болып келеді, жоғары сапалы өнім алуға болады. Осындай материалдармен құрылған көгал ерекше сәндікпенде ерекшеленеді және қызметі де жоғарлайды. Келесідей қасиеттері болады: өте жоғары қысқа төзімділігі, ұзақмерзімділігі, қапырыққа төзімділігі, тегістеуге төзімді, өзімен өзі қалпына келетін қасиеті жоғарлайды. Кемшіліктің бірі ретінде алғашқы жылында салыстырмалы нашар дамуда айтуға болады, яғни тыңайтқыштерға мұқтаж болуы, ақұнтаққа әсері, ол көлеңкелі жерлерде қоғырбастың қолдануын төмендетеді. Ал қызыл суот негізінде құрылған кқгалдыі сапасы нашар болады, эрозияға қарсылығы, сәнді мағынасы мөмендейді. Осындай зақмдалу кезінде көгал қалпына келуі ұзақ және өзіне көп өмір сүрмейді. Айта кететін болсақ суот негізіндегі көгал тасымалдауға ыңғайлы және күтім жұмыстарына талапсыз болып келеді. Суоты шым кесу кезінде төзімділігі аз, сондықтан да кесу кезінде айтарлықтай жоғалтулар болады. Шымның өсу жерінде оны арнайы шымкескінтермен несесе қолымен кеседі. Оның мықтылығына байланысты жолақтар ені 25-30см, ал ұзындығы 30-90см, қалындығы 2-5см болады. Шымды тасымалдау кезінде қатар - қатар несес орам- орам ретінде, шөпті шөпке топырақты топыраққа етіп орналастырады. Шымды сатып алудан бұрын, шым қабаттарын қайда қай жерге отырғызатынын ойластыру керек. Сатып алудан кейін шымды төсенішті 3 күнде төсеп үлгеру керек. Әдеттегідей шымды төсенішті бірнеше қатар етіп 2-3 қабатта сақтайды. Ал басқа жағадайда шымды көлеңке жерге қойып, мезгілмен суару керек. Егер шымды ұзақ уақыт сақтаса, онда ол көгал құруға жарамсыз болып қалады. 10-15 мамыр мен 15-31 тамыз аралығында орманлы – шалғынды жерлерде ылғылды ауа райы болғанда жүргізеді. Жазда ауа райы құрғақ болғанда үзіліс жасайды (15-25 шілде). Ал орманды –дала зонасында шымдау көктем-жазда және күзде1- 15 мамырдан 15 шілдеге дейін және15 тамыздан 15-30 тамызға дейін. Шөптесін қабаттарды жазда құрғақшылық болғанда төсеуге болмайды. Шымжы қабатты ашық жылы күндіз жасайды, яғни топырақ біраз кебу керек. Ерте көктемде көгалға тұрақты суару керек, егер суару болмаса тамыр жүйесіне зақым келіп өліп қалуы мүмкін. Ең жақсы нәтиже шымды қабаттарды алғаннан кейін алғашқы 36 сағатта болады. Әрбір пласты мұқият тексеру керек, онда армшөптер болуы мүмкін. Оралып өсетін өсімдіктерді тамырымен бірге жою керек. Егер арамшөптер тым көп болса , онда пласты қолданбаған жөн. Шөптесін пласттарды бірден қолдануға болады, бірақ қолданбас бұрын топырақ бетін тегістеп ауыр жұмыс жасау керек. Топырақты көгал отырғызуға арналған топырақ ретінде дал солай дайындайды. Орамдарды шахмат қатарында орналастырады, олр бір – бірімен араласып кетпей керек. Ерекше көңілді қиялысу жерлерге бөледі, шеттерін бірінің үсіне бірін қойып, жерге итереді. Пластарды төсегенде шым жақын орналасқан жағынан бастайды. Бір пласты төсегенде оны тығыздайды. Егер шұқұр мен дөңдер пайда болса, онда күрекпен сол жерді абайлап кетереді де керекті топырақты алады немес салады. Участокте кілемді көгалдарды қолданғанда оларды орамдардан итеріп айналдырып төсейді. Әрбір пласт келесі пластқа қатты жанасып тұру керек. Әрбір қатар бүтін пласпен несесе оның жартысымен жалғасу керек. Кішкентай қалдықтарды бос орындарды жабуға қолданылады. Көгаладрды төсеген кезде шымдардың үстінде немесе оған арналған орындарда тұрмау керек. Аяқ астына тақтайшалар төсеген жөн. Егер орамдарды арбамен әкелсе, онда арба ауыр болмау керек және доңғалақ астына тақтайша салған жөн. Егер олай жасалынбаса , онда көгал бетіне іздер қалуы мүмкін. Топырақ негізін дайындаған соң, топырақты қопсытып, оны ылғалдандыру керек. Ашылған орамды мұқият қатарда барынша түзу етіп орналастырған жөн. Келесі қатарды төсеу үшін ағаш тақтайшаға немесе алдынғы қатарда орналастырылғын төсенішке тізерлеп салады, сол арқылы көгалдар зақымданбайды. Орамдарды бір-біріне барынша тығаз орналастуру керек. Егер көгал тегіс және біркелкі көрінбесе, онада топырақ бетін тегістеу арқылы қайта төсеу керек. Саңылау болған жерлерді орамнан қалған қалдықтарды өткір пышақпен кесіп орнын толтырады. Топырақта су фильттрациясы тездетілуі және топырақтың қоректі заттарын жоғалтпау үшін 5-8 см қалындықта шеттеріне оларға саз төсейді де, органикалық және минералды тыңайтқыштарды салады. Содан кейін 8-10 см қалыңдықта қоректі топырақ салып оны тағаздайды. Шымды тығыздау кезінде екі қабат етіп орналастырады: астынғы – шөптерін астына қарай, екіншісі шөптерін үстіне қарай. Осындай тәсіл арқылы су тоқтатушы қасиет арттырып, жақсы шымды қабат түзіледі. Шымды төсеу дәрежесін тақтайшалар мен планкалар арқылы бақылайды. Тақтайшалар жоспарланған биіктікте шаршы бұрыштарында бекітіледі. Тамырлармен топырақта жақса байланыс болу үшін оларды тақтайшалар арқылы тік тұрып тығыздайды. Тағы көгалды тегңстеуші машинамен (70кг) тегістеуге болады. Егер сіз пластың шетін кездейсоқ көтеріп алсаңыздар, оны түзетіп тегсітеу керек. Шымдаудың ең жақсы технологияларының бірі болып, араласқан шөптесін жамылғы. Ол қабаттан тұратын шөптесін қатарлар, олардың арасында көгалға қажетті өсімдіктердің тұқыцмы енгізілген. 2003 жылы бұндай чех технологиясы арқылы жазға мезгілде 2-3 тәулік ішінде жасыл жамылғы түзуге мүмкіндік берді. Технологияның сипаттамасы келесідей орындалды:тұқымыбар қабаттарды әлсіз тыңайтқыш ерітіндіге салып, тұқымдардың өскін берген кезінде оларды еністікке төсеп,0,5-1,0 см етіп бетін шірітіндімен жауып тастаған және астынан тақтайшалармен бекіткен. Содан кейін суаруды жалғастырған. Тұқымдар жылыжай ісерінде өседі, бойына ылғал сақтап, эрозияны болдырмайды,ультракүлгін сәулелерден қорғайды және т.б қасеттерге ие болады. Шымды қабаттарды төсегенен кейін қатар аралықтарын мульчамен жабады, сол арқылы қатарлар бір –бірімен тез жанасып кетеді. 0,5-1,0 см қабатта шірінті субстратымен жабындайды, ол неғұрлым жақсы нәтиже алу үшін. Шымды төсегенен кейін оған шірітінді себеді және тырнауышпен ішкі жағын тегістейді. Осындай шаралардан кейін шымның сапасаы өте жоғарлайды және тамыр жүйесі жақсы дамиды. Бірінші екі апта көгалды қарышты су себеді, суару кезінде өсу стимуляторлары қолданылады. осындай көгалды көгалды қоректік заттармен және тыңайтқыштар байыту керек: нитроаммофоской, диаммофоской, селитра. Егер ауа райы құрғақ болса, онда бірнеше күн суару керек. Содан кейін тамырлардың жақсы бекітілуін сабақтарды тартып тексереді. Егер сабақтар үзіліп қалса, онда тамырлар жақсы бейімделген. Орманды көгал 2 жұмада толықтай бейімделеді, яғни оның үстімен жүруге болады. Содан кейін күтім жұмыстар отырылғызған көгалдар секілді болады. Шымды жамылғының күтімі көгалды шөптер отырғызу тәсілімен құрастырылған көгал секілді. жүктеу/скачать 5.76 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|