1- дәріс Тақырыбы: Психофизиология пәніне кіріспе Сұрақтары: Психофизиология пәні. Жүйке жүйесінің ролі мен маңызы
жүктеу/скачать 144.64 Kb.
|
| Зейін ауысуы – жаңа мақсаттың белгіленуімен психикалық әрекет бағдарының саналы әрі ниетті өзгеріске түсуі. Кейде зейін іс-әрекеттің нәтижесіне орай толық ауысуы – не аяқталмаған ауысуға түсуі мүмкін. Зейіннің жеке – даралықты ерекшеліктері – бірнеше жағдаяттарға байланысты. Олар: жоғары жүйке қызметінің типі, тек өкілінің психикалық даму жағдайы, оның күнделікті психикалық қалпы, үйреншікті қызметінің шарттары.
ОНЖ ның бөлімдеріне: жұлын, артқы ми (сопақша ми мен варолий), ортаңғы ми, мишық, аралық ми (таламус және гипоталамус), алдыңғы ми (қыртысасты ядроларының стриапаллидарлық жүйесі және ми сыңарларының қыртысы) жатады. Орталық нерв жүйесінің афференттік және эфференттік жолдар арқылы бүкіл денемен және қол-аяқпен байланысатын бөлігі. Жұлында эфференттік нейрондар я тікелкй, я аралық нейрон арқылы эфференттік нейрондармен байланысады. Жұлында толып жатқан өткізгішжолдардың болыуына байланысты негізгі екі функциясы бар: 1.Рефлекторлық. 2.Өткізгіштік. Жұлын рефлекстерін жұлын бақасында алуға болады(сүрту,бүгілу,жазылу т.б). Бұл рефлекстердің бір ерекшелігі олардың стереотиптігінде яғнй нақты қайталанатындығында. Жұлынның қызыметін жоғрыдағыдай екіге бөлу шартты түрде алынған нәрсе . Ми мен жұлынның байланысы бұзылған жағдайда жұлынның өткізгіштік функциясы орталық нерв жүйесінің рефлекторлық функциясының бір бөлігі ғана болып қалады. XІХ ғасырдың басында Белл мен Мажанди импульстер миға жұлынның артқы түбірлері арқылы түсетінін, ал одан алдынғы түбірлер арқылы шығытындығын тапты. Алдыңғы түбірлердің құрамына көбінесе қозғағыш нейрондардың аксондары кіреді (қаңқа еттерін жабдықтайтын). Бұлардың денелері жұлынның сұр затының алдыңғы мүйізінде жатады. Алдыңғы мүйіздің төменгі бөлімінде аксондары тоқ ішекке, тік ішекке, қуыққа және тыныс органдарына баратын майда клеткалар жатады. Осымен қатар кеуде және жоғарғы бел омыртқалар тұсында алдыңғы түбірлер құрамына клеткалары сұр заттың орталық бөлімінің сыртқы шетінде жататын эфференттік аксондарда кіреді. Артқы түбірлердің құрамына денесі сол түбірдің өзінде орналасып омыртқааралық түйін деп аталатын біраз жуандаған эфференттік нейрондардың талшықтары кіреді. Түбірлердің функциясын кесіу арқылы байқауға болады (Мюллер тәжірибесі). Егер жұлын бақасының жұлынын ҮІІІ – X – сегменттер тұсынан ашып, оның бір жағынан артқы түбірлерді, 2 – жағынан алдыңғы түбірлерді кесіп, артқы аяқтарын кезек тітіркендірсе, түрліше жауап алады. Артқы түбірлері сақталған аяқты тітіркендіргенде сол аяқтан басқа аяқтар қозғалады. Ал алдыңғы түбірлері сақталған аяқты тітіркендіргенде ешқандай жауап алынбайды. Омыртқалардың эмбриональдық дамуының ерте кезеңінде сегментарлық айқын көрінеді. Дененің әрбір сегменті (метамері), оған кіретін ет, тері және ішкі органдарын қоса, жұлынның сәйкес сегментімен жабдықталады. Бірақ дамудың одан арғы барысында мұндай сегментарлық біртіндеп бұзыла береді. Жұлынның бір сегментінің өзі бір-бірінен алшақ жатқан еттерді де жабдықтай алады. Мәселен, диафрагма ІІІ, ІҮ, Ү мойын сегменттерімен жабдықталады және осы сегменттер мойын мен иық ауданындағы ет пен теріні де жабдықтайды. Жұлынның көлденең кесіндісіне оның көпшілік бөлегін ақ зат жиынтығы алып жатқаны көрінеді. Оны өткізгіш жолдар деп атайды. Импульсті миға қарай өткізетіндерін жоғары кететін, ал импульсті кері бағытта алып жүретіндерін төмен кететін жолдар деп атайды. Жоғары кететін жолдар1. Жұлыннан миға Голл мен Бурдах шоғыры кетеді. Олар арқылы терідегі, еттегі, сіңірдегі рецепторлардың импулстер өтеді. Бұлар жұлын түйіндеріндегі нейрондардың өсінділері болып табылады. Талшықтардың кейбіреулрі қысқа; сол жұлынның өзіндегі сегменттерде аяқталады, ал кейбіреулері ұзын-сопақша миға дейін жетеді. Сопақша мидан 2- нейрон басталып, көру төмпешіктеріне келгенде 3- нейрон басталады, оның талшығы ми қыртысына жетеді. 2. Артқы мишық жолы(флексиг шоғыры). Ол жұлынның арқы мүйізінің негізінде жатқан клеткалардан басталады. Оның өзі қозуды жұлын түйнінде жатққан нейрондардан алады. 3. Алдыңғы мишық жолы(Говерс шоғыры). Ол да мишыққа барады. Флексигпен Говерстің шоғырына импульстер ет, сіңір, буын рецепторларынан келеді. 4. Сұр заттың дорзальдық мүйізінен шығып көру төмпешіктеріне келіп бітетін жұлынталамикалық жолдар. Бұл арқылы температура, ауру, такильдік тітіркендіргіштердің импульстары өтеді. Төмен кететін жолдарға: а) пирамидалық; б) руброжұлын ( Моноков шоғыры); в) вестибулиярлық шоғыр т.б. жатады. Пирамидалық жолдар ми қыртысының қозғағыш аудандарына шығып ми аяқшасы арқылы мидың төменгі бөлімдеріне келеді. Сопақша мидың төменгі бөлігінде пирамидалық жолдың көпшілік талшықтары қилысып қарама-қасы жаққа өтеді де, жұлынның ақзатының бүйір бағандарында бүйір немесе қилысқан пирамидалық жолды құрады. Қалғандары алдыңғы немесе тура пирпмидалық жол құрып жұлынның ақ затының алдыңғы бағанада орналасады. Соңғылар жолдың ақырында ғана жұлынның қарама-қарсы жағына өтеді. Пирамидалық жол талшықтарының бір бөлігі қилыспайды. Ол өз жағындағы қозғағыш нейрондарға келіп бітеді. Қол еттерінің қозғағыш нерв клеткалары қилыспаған талшықтарды өте аз алады, олардың көпшілігі аяқтың нейрондарына келеді, ал дененің басқа бөлімдерінің нейрондарына келетін қилысқан және қилыспаған талшықтар саны шамалас болады. Бір жарты шардың қыртысының қозғағыш ауданын бұзған кезде, ең алдымен күштірек қолдың қимылы, одан кейін аяқтікі және азырақ дене қимылының бұзылу себебіде, мүмкін, осы жоғарыда айтқан пирамидалық жол талшықтарының түрліше таралуынан болар деп те болжамайды. Пирамидалық жол адамдарда жануарлармен салыстырғанда күшті дамыған. Оның талшығының жартысынан көбі қолдың қозғағыш нейрондарына қарай бағытталады—бұл, шамасы, қолдын ерекше күрделі қимыл қызыметін атқаратындығына байланысты болуы керек. Пирамидалық жол арқылы қщзу өтудің тоқтауы адамда қол қимылын жасау мүмкіндігін жоғалтады. Ал жануарларда, мысалы, итте мұндай жағдайда қозғалу функциясы азақ болады. Маймылда қозғалу алғашқыда бұзылғанмен, кейін жарым-жартылай қайта қалпына келеді. Жүйке жүйесі рефлекс заңына сәйкес жұмыс істейді. Адамның рефлекстері өте көп. Олардың барлығын- шартты және шартсыз деп екі түрге бөлуге болады. Шартсыз рефлекстер- бұл туа біткен рефлекстер. Олар сананың қатынасуынсыз қосылады, олар жұлынмен басқарылады. Бұл рефлекске мысалы, аяқтың ине салуға деген реакциясын атауға болады. Ине салудан болған аяқтың ауыруы импульс ретінде сезгіш жүйке бойымен жұлынның тиісті бөліміне келіп жетеді. Ол жерден қозғалыс жүйке арқылы импульс қайтадан бұлшық еттерге қайтады да, оларды жиырылуға мәжбүр етеді (адам аяғын тартып қалды), адам денсаулығына маңызды организмді қорғауға бағытталған. № 9- дәріс жүктеу/скачать 144.64 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|