1 -тарау ќылмыс ќїрамы
жүктеу/скачать 317.5 Kb.
|
| 2.3. Қылмыстың заты
Қылмыс объектісінен қылмыстың затын ажырата білу керек. Қылмыс затына қылмыскер тиісті объектіге қылмысты қол сұғу ксзінде осы қылмыскердің тікелей әсеріне үшыраған, сыртқы ортадағы материалдық заттар жатады. Бөтеннің мүлкін ұрлау кезінде (мысалы, автомобиль делік) қылмыстың заты тікелей автомобильдің өзі болса, ал объектісі оған байланысты меншік құқығы. Материалдық заттарға - қылмыскер қандайда бір белгілі қылмыстық іс-әрекетті жасаған уақытта өзінің "ізін" қалдырған бұйым жатады. Қылмыстың заты мен қол сұғылған объект тығыз байланыста болғанымен оларды бір-бірімен шатастырмау керек. Қылмыстың объектісі қылмыстық заңмен қорғалатын мүдделер, қоғамдық қарым-қатынас болса, қылмыстың заты - материалдық дүние, алғы шарттар, қоғамдық қарым-қатынастардың өмір сүру, даму шарты. Қылмыскер материалдық бұйымдарға, заттарға тікелей ықпал жасай отырып, қылмыстық зат қорғайтын белгілі бір қоғамдық қарым-қатынасты және мүдделерді бұзады. Демек, қылмыстың объектісі қылмыскер ықпал жасаған заттар емес, заң қорғайтын белгілі бір қоғамдық қатынас пен мүдделер болып табылады. Қылмыстың заты және оның заттық қасиеті қылмыстарды дұрыс саралауда, аралас құрамдарды және қылмыстық әрекеттерді қылмыстық емес әрекеттен ажыратуда үлкен маңызы бар. Мысалы, атылатын қаруды ұрлау қоғамдық қауіпсіздікке қол сүғу болса, ал аңшы мылтығын ұрлау - меншікке қарсы қылмыс. Контрабандалық заттар болып ҚР кендендік шекарасынан заңсыз түрде өткізілетін белгілі бір заттар ғана болып табылады. Заттың сипаты мен қасиеті жаза қолдануға да әсер етеді. Мысалы, ұрлап алынған мүліктің мөлшері қылмысқа баға беруге және жазаның мөлшерін белгілеуге әсер етеді. Қылмыстық қол сүғу кезінде зат, әдетте, зиян шегуі де, шекпеуі де мүмкін. Мысалы, ұрланған зат өзінің алғашқы формасын өзгертпеуі де мүмкін (ақша оның жеке басының есеп-қисабы бойынша сақталып қалуы мүмкін). Басқа жағдайларда тағамдар толығымен өзгеріп, құртылуы мүмкін. Бірақта қылмыстың заты жасалынатын қылмыстардың барлығында кездесе бермейді. Ол жоғарыда айтылғандай, қылмыс обьектісіне жасалынатын қол сұғушылық сыртқы ортаның материалдық заттарына әсер ету арқылы жасалған қылмыстарда кездеседі. Мысалы, әйел зорлау, қорлау, дизертирлік сияқты қылмыстардың заты жоқ. Қылмыс затының қылмыс жасау құралдарынан, яғни қылмыскердің қылмыс жасау кезінде пайдаланған заттарды ажырата білу керек (мысалы, кісі өлтіру мен шабуыл жасап тонау кезінде қолданылған атылатын қару мен пәтер тонау кезінде қолданылған кілт, аталған заттар қылмыс заты емес, қылмыс құралы болып табылады. Кейде бір ғана зат кейбір қылмыстардан қылмыс затының рөлін атқарса, басқа қылмыстар кезінде - қылмыс жасау құралы мен тәсілі болуы мүмкін. Мысалы, ұрланған пистолет - қылмыстың заты, ал оны шабуыл жасап тонау кезінде пайдаланған болса, ол - қылмыс құралына айналады. Кейбір қылмыстардың жасалу барысында кінәлі адам екінші бір адамның жеке басына (рухани, мүліктік немесе денесін жарақаттау) зиян келтіреді. Адамды қылмыстың заты деп тануға болмайды. Қылмыстың салдарынан зиян шеккен адам жәбірленуші деп аталады. Қылмыстан зардап тартқан адамның жеке басын зерттеумен криминологияның виктимология деп аталатын саласы айналысады. Көптеген қылмыстарда жәбірленушінің жеке басы да, қылмыстың заты сияқты қылмыстық-құқықтық мәнге ие. Мысалы, жасы кәмелетке толмаған немесе жасы он төртке толмаған қызды зорлағаны үшін қылмыскердің жауаптылығы күшейе түседі. Сондай-ақ қылмысқа жәбірленуінің заңсыз қылығы себепкер болса, жәбірленушінің заңсыз қылығы жаза тағайындау кезінде жеңілдететін мән жайлар деп қаралуы мүмкін. жүктеу/скачать 317.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|