1 -тарау ќылмыс ќїрамы
Қылмыстың объективтік жагына байланысты түсінік және
жүктеу/скачать 317.5 Kb.
|
| 2.4. Қылмыстың объективтік жагына байланысты түсінік және
оның маңызы Қылмыс құрамының объективтік жағы дегеніміз - қылмыстық заңда көрсетілген қылмыстын іс-әрекетінің сыртқы көрінісінің жиынтығы. Олардың қатарына мыналар жатады: қоғамға қауіпті іс-әрекет (әрекет немесе әрекетсіздік), қоғамға қауіпті салдар (қылмыстық нәтиже), қоғамға қауіпті іс-әрекет пен қоғамға қауіпті салдар арасындағы себепті байланыс, қылмысты жасаудың әдісі, орны, уақыты, жағдайы, қаруы және құралы. Қылмыстың объективтік жағы - қылмыстық жауаптылықтың маңызды алғы шарты. ҚР Қылмыстық кодексі қылмыс деп адамның жүзеге асырылған күнде жеке басқа, қоғамға және мемлекетке қауіп төндіретін ойын немесе пікірін емес, оның тек қылмыстық-құқықтық нормаларды бұзушы қоғамдық қауіпті іс-әрекетті ғана мойындайды (ҚР ҚК 3, 9-баптары). Қылмыстың объективтік жағы - қылмыстық жауаптылықтың негізін қалаушы болып саналады, онсыз жауаптылықтың болуы мүлдем мүмкін емес. Адамның жауаптылығы үшін іс-әрекеттің объективті жағының айырықша мағынасын өткен ғасырдың 40-шы жылдарында К. Маркс өзінің жас кезінде былай деп түжырымдаған: "Негізгі белгі ретінде істің өзін емес, әрекеттенушінің ойларының түрін алға шығарушы заңдар - заңсыздықтың жағымды жазалау шараларынан басқа түк те емес... Мен өзімді көрсете білгендіктен ғана, шын болмыспен бетпе-бет келгенімде ғана - заң шығарушыға бағынышты ортаға енемін. Заң үшін менің әрекеттерімнен басқа өз басым, тіпті де жоқ нәрсемнің, мен тіпті де оның объектісі емес екенмін". Сондықтан, қылмыстың объективтік жағы қылмыскердің ойы мен мақсатын бағалауға негізгі белгі болып табылады. Осыған байланысты қылмыстық істі алдын-ала тергеу немесе сотта қарау кезінде, ең алдымен қылмыстың объективтік жағы анықталып алып, оның негізінде субъективтік жағы белгілі болады, қылмыстың заң жүзінде тыйым салуына қарамастан қоғамдық қауіпті әрекет жасаушының мақсаты, себебі және ниеті туралы шешім шығарылады. Объективтік жақтың белгілерінсіз субъективтік жақтың мәселелері қозғалмайды да, себебі соңғысы алғашқымен байланыссыз іске аса алмайды. Қылмыстың объективті жағының маңыздылығын, қылмыс құрамының дәл осы буыны қылмыстық жауаптылық пен қылмыс құрамының түгел құрылымының іргетасы екендігін, ҚР Қылмыстық кодексі Ерекше бөлімі баптарының диспозицияларында заң шығарушы қылмыстың объективті жағының белгілерін жиі атайтындығынан да көруге болады. Мысалы, қылмыстық заңда ылғи қоғамға қауіпті іс-әрекеттердің белгілері аталады, оларсыз Ерекше бөлім баптарының бірде-бір диспозициясы мүмкін болмай қалады, қылмыстық заңда объективтік жақтың басқа да белгісі жиі көрсетіліп отырады. Атап өтетін бір жай - олардың барлығы да қылмыстық-құқықтық маңызға бірдей дәрежеде ие бола алмайды. Қылмыстардың барлық құрамына міндетті нәрсе - қоғамдық қауіпті іс-әрекет (әрекет немесе әрекстсіздік). Объективтік жақтың басқа белгілері факультативті, атап айтқанда, олар кейбір қылмыстардың құрамы үшін олардың объективтік жағының белгілері болып саналса, басқа біреулері үшін - олай саналмайды. Мысалы, адам өлтіру, зорлау (ҚР ҚК 96, 120-баптар) қылмыс құрамдары үшін қылмыстың істелген орны еш рөл атқармайды және қылмыстық жауаптылық бұл қылмыстардың қай жерде істелгеніне қарамастан тағайындалады. Алайда, дәл осы белгі (орын), мысалы, су жануарлары мен өсімдіктерін заңсыз алу (ҚР ҚК 287-6.) қылмысының құрамын анықтау үшін міндетті болып табылады. Объективті жақтың факультативті белгілері - тіпті қылмыстың тиісті құрамының белгілері болмағандықтан оның бағалауына әсер етпеген күнде де, жаза белгілеуге айтарлықтай әсер ететіндіктен үлкен материалдық-құқықтық маңызға ие. Кейбір жағдайларда олар жаза белгілеу кезінде кінәлінің жауаптылығын жеңілдетуші немесе ауырлатушы жағдай болып табылады. Мысалы, ҚР ҚК-нің 54-бабына сәйкес қылмыстық жауаптылықты ауырлататын мән-жайлар болып объективтік жақтың төмендегідей белгілері саналады: қоғамдық қауіпті салдар ("қылмыс арқылы ауыр зардаптар келтіру"), қылмыстың жасалу әдісі ("аса қатыгездікпен, садизммен, қорлаумен, сондай-ақ жәбірленушіні қинап қылмыс жасау"), қылмыстың жасалу жағдайы ("қылмысты төтенше жағдайда жасау") және т.б. Объективті жақтың факультативті белгілерінің қылмыстық іс бойынша әр қашан маңызды дәлелдік мағынасы бар екендігін ескерген жөн. Олардың барлығы да кез келген қылмыстық қажетті сипаттамасы болып табылады. Егер, мысалы, істелген қылмыстың уақыты мен орны анықталмаса, қылмысты ашылды деп санауға болмайды (тіпті кейбір құрамда олардың қылмысты бағалауда маңызы болмаса да. Сондықтан, қылмыстың объективті жағынан барлық белгілері өзінің "міндеті" немесе "факультативті" болуына қарамастан кез келген қылмыстық іс бойынша қылмыстық-құқықтық мағынада дәлелдеу затына жатады. ҚР Қылмыстық Кодексінің Ерекше белімінің бір тарауы көлемінде текті (арнайы) объект бойынша топтастырылған қылмыстар көбінесе объективті жағының белгілері бойынша ажыратылады. Себебі, қылмысқа сәйкес қоғамдық қауіптілікке тән дәл осы белгілерді ажырату кезінде байқалады. Адамның және азаматтардың конституциялық құқықтары мен бостандығына қарсы жасалған қылмыстардың көпшілігі бір-бірінен қылмыстың объективті жағының белгілері бойынша, яғни қоғамдық қауіпті іс-әрекеттің сипатына қарай ажыратылады. Мысалы, сайлау құқығын жүзеге асыруға немесе сайлау комиссиясының жұмысына кедергі жасау (ҚР ҚК 146-6.), азаматтардың тең құқылығын бұзу (ҚР ҚК 141-6.), сайлау құжаттарын, референдум құжаттарын бұрмалау немесе дауыстарды қате есептеу (ҚР ҚК 147-6.), түрғын үйге қол сұғылмаушылықты бұзу (ҚР ҚК 145-6.) және т.б. Қылмыстың объективті жағының белгілері тек қылмыстық істерді бір-бірінен ажыратудың негізі болып қоймай, кейбір жағдайларда қылмыстарды жіктеуге де негіз болады - бір жағынан әкімшілік, тәртіптік, екінші жағынан - басқа құқық бұзушылық. Мысалы, ағаштар мен бұталарды заңсыз кесу (ҚР ҚК 291-6.), қылмыс ретінде дәл осындай әкімшілік құқық бұзушылықтан объективті жақтың белгісімен ажыратылады, ол - құқық бұзушылық салдарынан тартылған залалдың мөлшері. Қызмет өкілеттілігін теріс пайдалану (ҚР ҚК 307-6.) осыған ұқсас тәртіптік теріс қылықтан келтірілген зиян мөлшері бойынша ажыратылады. Егер қызмет өкілеттілігін теріс пайдалану кезінде азаматтар мен ұйымдардың құқықтарына немесе заңды мүдделеріне немесе қоғамның не мемлекеттің заңмен қорғалатын мүдделеріне айтарлықтай зиян келтірілген болса, ондай теріс пайдаланушылық, қылмысты деп танылады. Егер келтірілген зиян мөлшері онша көп болмаса, бұл іс тәртіптік жауаптылыққа тартылуы керек. Қылмыстық іс-әрекетті саралауда қылмыстың объективті жагының маңызы зор. Мысалы, Қазақстан Республикасының күші бар қылмыстың заңдары бөтеннің мүлкін талан-таражға салуға байланысты қылмыстық жауаптылықты, олардың жасалу нысанына қарай анықтайды (ҚР ҚК 175-179-баптар). Бұл қылмыстардың барлығы (ұрлық, сеніп тапсырылған бөтеннің мүлкін ысырап ету немесе иеленіп алу, алаяқтық, шабуыл жасап тонау, тонау) тікелей қасақаналықпен жасалынып, бірдей объектіге қол сұғады. Сондықтан аталған қылмыстарды тек қана объективтік белгілеріне байланысты дұрыс -саралай аламыз, яғни мүлікті алу тәсіліне қарап (ұрлық - жасырын алу, тонау - ашықтан-ашық алу және т.б.). жүктеу/скачать 317.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|