1. 1 "Бірлік"кооперативінің қаржы шаруашылық жағдайын талда

“Бірлік” ССПК-нің 2006 жылғы қаржы –шаруашылық жағдайының нәтежиесі туралы есеп.

“Бірлік”коперативінің 1- қаңтар 2007 жылғы балансында ұзақ мерзімді активтердің жыл басындағы қалдығы 3206 мың тенге, жыл соңындағы қалдығы 3120 мың тенге, қалдық құнының кемейуіне әсер еткен фактор тозу соммасының есептелгендігі. Ал ағымдағы актвтердің жыл басындағы соммасы 21мың тенге, жыл соңына 151 мың тенгені құраған, бұған негізінен кооперативке келіп түскен тауарлы материалдық құндылықтар есебінен ұлғайған.

Меншікті капиталы жыл басына 3227 мың тенге, болып жыл соңына 3271 теңгені құраған бұның ұлғайуына бөлінбеген табыстың әсері тиген.

Енді біз кооперативтің қаржы шаруашылық жағдайына тоқталатын болсақ , көрсетілген қызыметтен түскен жалпы табыс 5245740 тенгені болған ,көрсетілген қызыметтің өзіндік құны 5201130 тенге болып ,жалпы табыс 44610 тенгені құраған , салынған салық 13380 тенге көлемінде есептеліп таза табыс 31230 тенге болған . Жалпы балансымен қаржы шаруашылық жағдайын талдауда анықталғанындай кооперативтің рентабілдік денгейі төмен екендігін байқаймыз. [27. 1-3 беттер]

Қазақстан Республикасының аймағындағы әрекет етіп тұрған барлық субьектілерге (Қазақстан Республикасының аймағындағы тіркелген резиденттік емес өкілдіктер мен филиалдар, заңды тұлғалар, кәсіпкерлік қызыметпен шұғылданатын жеке тұлғалар) қаржылық есеп беруді және бухгалтерлік есепті жүргізу міндеттілігі жүктеледі. Сот алдында жауап беретін және сотқа шағымдана алатын, өз атынан жеке мүліктік емес және мүліктік құқын жүзеге асыра алатын, сол мүліктерді өз қалауынша оперативтік тұрғыдан басқара алатын немесе шаруашылықты жүргізуге меншік құқығы бар ұйымдарды заңды тұлғалар деп атайды немесе солай деп танылады.

Өндірістік кооперативне жататындар:

Бірлескен кәсіпкерлік қызымет үшін мүшелік негізінде, олар өзінің еңбек етуімен қатысуының негізінде және мүліктік пайларының мүшесі ретінде біріктірудің негізінде құрылған азаматтық ерікті бірлестік. Кооператив мүшесі екіден кем болмауы тиіс. Кооператив мүшелері зайда қаралған тәртіп пен қосымша міндеттемелер бойынша жауапкершілікте болады.

Қазақстанның бухгалтерлік есеп стандарттарында және ол бойынша жасалған әдістемелік ұсыныстарында басқарушылық пен қаржылық есебін жүргізудің қоғамдық тұрғысынан танылған тәсілдері мен әдістері, ережелері мен қағидалары белгіленген, онда әрбір кәсіпорындардың техникалық базасына, олардың шешетін міндеттемелерінің күрделілігіне, басқарушы қызыметкерлердің біліктілігіне қарап нақтыланған. [12. 7 бет]

Кәсіпорынның бастапқы бақылауын жүзеге асыру үшін таңдап алынған тәсілдер жиынтығы, құндық өлшемдері, ағымдағы топтастыруы және бухгалтерлік есептегі шаруашылық қызыметіне жасалған қорытынды шолу фактілері кәсіпорынның есептік саясатында көрініс табуы тиіс. Басқаша айтқанда, есептік саясат – бұл бухгалтерлік есептің әдісін жүзеге асыратын тетігі. Бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізудің жалпы қағидасы мен ережесі нормативтік – құқықтық құжаттарда бегіленген.

Оларды жүзеге асыру барысында нақты кәсіпорынның есептік саясаты келесідей жорамалдардан алынған жөн:

- кәсіпорын өз мүлкімен өзімен - өзі болушылығы (кәсіпорын өз баланссында тек заң бойынша танылған мүліктерді ғана көрсетеді, ал қалған барлық құндылықтар мен міндеттемелер балансттан тыс шоттарды есепке алынады);

- толасыз қызыметті (есеп саясатының мәселесі бойынша қандайда бір қабылданатын шешім, кәсіпорын өз қызыметін болашақ кезеңде тоқтатпайтындығы немесе қызымет масштабын қысқартпайтындығы басшылыққа алынуы керек);

- есеп саясатын пайдаланудың жүйелілігі (шаруашылық операциясын көрсету әдісінің тұрақтылығы, есеп беру жылының барысында міндеттеме мен мүлікті бағалау, сондай-ақ бір есептік жылдан басқасына өткен кезде де);

- шаруашылық қызыметіндегі фактілердің мерзімділік анықтылығы (әр фактілердің түскен немесе төленген кезіне қарамастан, олар өзінің орындалған немесе орын алған кезеңіне жатқызылуы керек).

Пайдаланатын есеп саясатының басты міндеті мен негізгі арналымы – кәсіпорынның қызыметін барынша пара-пар көрсету, іс мүддесі үшін осы қызыметтің тиімділігін реттеу мақсатында толық, обьективті және шынайы ақпарат пен қаптастыру. Ол есеп процесінің барлық тараптарын қамтуы керек: әдістемелік, техникалық, ұйымдық жақтарын. Әдістемелік аспектісі деп кәсіпорында өнімнің өзіндік құнын есептеу амортизацияны шығару, міндеттеме мен мүлікті бағалау үшін пайдаланатын әдістерін айтады; техникалық деп осы әдістердің синтетикалық шоттарында көрсету сызбасы, есеп регистрлерінде осы әдістің қалай жүзеге асқандығын айтады; ұйымдық деп осы әдістердің бухгалтерлік қызымет тұрғысынан жүзеге асқандығын, оның кәсіпорынды басқару құрылымындағы алатын орнын айтады. Есеп саясатының әдістемелік бөлігі нақты шаруашылық ахуалынан, олардың қолдану тәртібінде белгіленген және бухгалтерлік есеп стандартының бір шама рұқсатымен бухгалтерлік есепті жүргізудің белгілі бір әдістерінен таңдап алу жолымен қалыптасады. Егер де стандартты бухгалтерлік есепті жүргізудің кейбір обьектілері көрсетілмесе, онда бухгалтерлік есеп бойынша нормативтік актілер мен заң талаптарына сәйкес, кәсіпорынның өзі есеп жүргізудің процедурасын дербес әзірлей алады.

- материалдардың есебі. өндіріске жатқызылатын (немесе өндіріске есептен шығарылатын). матералдық ресурстарының нақты өзіндік құнын анықтау тәсілі туралы шешім қабылдау қажет: орташа өлшенген құны бойынша әдісін, фифо әдісін, лифо әдісін немесе арнайы теңестірілген (ұқсастырылған) әдісін таңдайды. Шауашылық жүргізуші субьекті аталған әдістердің бірін ғана таңдай алады және ол барлық тауарлы – материалдық құндылықтарға пайдалануы тиіс;

- басқарушы есеп. Есептің бұл түрі сыртқы пайдаланушылардың кең түрде пайдалануына арналмаған, сонымен қоса, оның есеп беру талабына сай келетін үйлестірілген регистрлері де жоқ, сондықтан оны ішкі бақылау мен жоспарлау мақсатында пайдаланады. Жалпы тұрғыдан алғанда, кәсіпорын ол үшін шоттардың бас жоспарындағы шоттарды немесе өндіріс шоттарының жүйесіне қосымша немесе жекелеген шоттарын қолдануына болдады. Бірақ ол кезде кәсіпорынның құрамы, құрылымы және ұйымдық ерекшеліктері ескеріледі; [12. 11-12. бет]

- өндіріске кеткен шығындар мен өнімнің өзіндік құынын калькуляциялау есебінің әдісі. Кәсіпорын калькуляциялаумен есеп обьектісін, шығындарды жанама мен тікелей көрсету тәртібін анықтайды. Кәсіпорын өзінің негізгі қызыметінің сипатына байланысты өзіндік құнның калькуляциялауы мен өндіріске кеткен әдістерінің бірін немесе бірінешеуінің үйлескен түрін таңдай алады.

Таңдап алынған әдістердің жинақ есебі шала фарикаттық немесе шала фабрикатсыз нұсқасымен жүргізілуі мүмкін.

- үстеме шығыстарын есептеу және тарату. Кәсіпорын №7 тауарлы-материалдық запастардың бухгалтерлік есеп стандартында келтірілген әдістемелік ұсыныстамасында үстеме шығыстарын құрайтын шығындар тізіміне өндіріс қызыметінің ерекшеліктері ескере отырып, қосымшалар мен өзгерістерді енгізуге құқылы; құрал-жабдық пен машинаны пайдалану және күтіп ұстау шығыстары, өндірісті игеруге және дайындауға кеткен шығыстары және басқада осындай жағдайларға кеткен шығыстары үстеме шығыстарының құрамында, олардың үлес салмағы айтарлықтай көп болмаса онда олардың есебі жекелеген субшоттарда жүргізілуі мүмкін; үстеме шығыстарының сметалық мөлшерлемесін есептеудің әдістемесі мен олардың тарату тәртібі де көрсетіледі: жоспарлы калькуляцияға енген, үстеме шығыстарының нормативтік деңгейіне парапар (пропорцияоналды) етіп, тікелей материалдық шығыстарына парапар етіп, тікелей нақты еңбек ақы шығыстарына парапар етіп, немесе оңайлатылған экономикалық әдістерді пайдалану арқылы жанама шығындары таратылады, мысалыға, бұйымның тұтыну қасиетін және оның өңдеу шығысынан алынған күрделендірілген коэффиценттері бойынша;

- мүліктер мен міндеттемелерді түгендеу. Міндетті түгендеу мен қоса, құндылықтардың нақты барын тексеру үшін біршама қосымша түгендеулер де жүргізілуі мүмкін. Бұл кезде кәсіпорын олардың кезектілігін, түгендеуді жүргізудің күнін, мүліктер мен міндеттемелердің тізімін белгілейді;

- бухгалтерлік есеп нысаны. Кәсіпорын бухгалтерлік есеп нысанын өзі таңдай алады, олардың тізімін және есеп регистірлерін, жүйелілігін, жасау техникасын өзара байланысын анықтайды;

- нақты (іс жүзінде) пайдаланатын шоттар жоспары. Кәсіпорын шоттардың бас жоспарын басшылыққа ала отырып, өздеріне пайдаланатын шоттарын іріктей алады, яғни оның құрамына кәсіпорынның қаржылық – шаруашылық қызыметін және қаржылық жағдайын, мүліктік құрамын көрсететін синтетикалық шоттарын енгізеді. Содан кейін синтетикаалық шоттарына тиісті суп шоттарының тізімін жасайды. Сонымен қатар, кәсіпорын аналитикалық есептерінің де толық номенклатуралық обьектілерін және олардың коттық белгілерін белгілейді. Бұл кезде басқарудың, талдауын, бақылаудың және есеп берудің мақсатын есекереді. Қажет болған жағдайда, арнайы операцияларды көрсету үшін, шоттардың бас жоспарына кәсіпорын қосымша шоттарды пайдалануына болады. Бірақ ол жағдайда, ол шоттардың бас жоспарында қаралған негізгі әдістемелік қағидасын сақтауы керек;

- өндіріс ішіндегі есеп беру. Ішкі есеп беруді жүргізудің барлық мәселесін кәсіпорынның өзі шешеді, оның кезектілігін, есеп беру нысаны мен құрамын және есеп беру мерзімін, сондай-ақ потенциялды пайдаланушыларын, есепті жасауға жауапты тұлғаларын анықтайды. Есеп саясатының ұйымдастырушылық бөлігі келесідей мәселелерді қарастырады:

- бухгалтерлік қызыметтің құрылымы мен ұйымдастырушылық нысаны. Кәсіпорын құрылымдық бөлімше ретінде, өзінде бухгалтерияны ұстау керекпе; жоқ, әлде келісім – шарттық негізде тиісті мамандарды жалдау керекпе; бухгалтерлік қызыметтің жұмысын қалай ұйымдастыру керек яғни есеп персоналдарының саны қандай болуы керек, қандай бөлімдер қажет (есеп айырысу, материалдық, өндірістік, жинақ бөлімдері), олардың бағыныштылығы қалай болуы керек деген мәселелерді өзі шешеді. Бірақ барлық жағдайда кәсіпорынның басшысы бухгалтерлік есептің дұрыс ұйымдастырылуына қажетті жағдайларды жасалуы керек.

- есепті орталықтандыру деңгейі. Кәсіпорынның нақты қызыметінің жағдайына байланысты есеп орталықтандырылған нысанда ұйымдастырылуы мүмкін, ол кезде кәсіпорынның барлық бөлімшелері бір тұтас есептік жұмысқа біріктіріледі; ал орталықтандырылған жағдайда, кәсіпорынның жекелеген құрылымдық бөлімшелері дербес бухгалтерия құрып, балансқа дейінгі есеп жұмысының барлық цикілін толығын мен аяқтап, кәсіпорынға тек балансты жасауға тиісті мәліметтерді береді;

- ішкі өндірістік бақылау. Кәсіпорын ішкі өндірістік бақылау жүйесінің қандай болуын және олардың басты элементтерін анықтап, олардың ішінен алғашқы есептік құжаттарды жасап және рәсімдеп отыратын жауапты тұлғаларды белгілеп бөліп отыруын, олардың есеп қызыметінде дер кезінде берілуін және т.б. осы сияқты мәселелерін шешеді. Әр бір қызыметкерлердің жауап беретін аясы мен міндеттері айхындалады.

Есеп саясатын негіздеу және таңдау кезінде барынша жалпы танылған талаптар мен қағидалар басшылыққа алынады және оны сақтаған жағдайда кәсіпорын үшінде, жалпы республика бойынша да шаруашылық жағдайына беиімделген есеп саясатын қалыптастыру мүмкіндігі туады. Есеп саясатын құрудың негізгі қағидалары мен талаптары № БЕС жан-жақты берілген. Атап айтқанда, есеп саясатын әзірлеген кезде кәсіпорын өз мүліктері мен міндеттемелерін басқа кәсіпорынның мүліктері мен міндеттемелерінен бөліп көрсетуі тиіс (яғни, мүліктік жеке дараланған қағидасы бойынша), кәсіпорын өзінің көз жетерлік болашақ кезеңінде өз қызыметін жалғастыруда көздейтін болса, яғни өз қызыметін тоқтату жөнінде ниетінің жоқтығын білдірсе, онда толасыздық, үздіксіздік қағидасын сақтағаны болып табылады, кәсіпорын өзі таңдап алған бухтерлік есепті жүргізудің тәсілін жүйелі пайдаланып, тек тиімді түзетулерді ғана жасап отырса, онда ол жүйелік қағидасын сақтағаны, ал егерде кәсіпорында орын алған барлық шаруашылық фактілерін сол кезеңіне жатқызатын болса, онда мерзімділігі анықталған (белгіленген) қағидасын ұстағаны болып табылады. Бұдан басқа, мынадай талаптарды да ұстағаны жөн, атап айтқанда:

- шаруашылық қызыметінің барлық фактілерін бухгалтерлік есепте толығымен көрсету;

- сақтық жағдайын ұстау керек, яғни бухгалтерлік есепте жоғалту (шығыстар) мен пассивтерді көрсетуге дайын болуы тиіс, активтер мен табыстарға қарағанда;

- шаруашылық нысанының басымдылық мазмұнын, яғни шаруашылық қызыметінің барлық фактілерін есепте көрсетілуін қамтамасыз ету керек, демек оның тек құқықтық негізін ғана емес, сонымен қатар, пайда болған шаруашылық ахуалын, оның экономикалық мазмұнында қамтуы керек;

- қайшылықсыз деп әр қилы есеп түрлерінен қалыптасқан мәліметтердің сәйкестілігін бухгалтерлік есеп беру көрсеткіштерінің және синтетикалық, аналитикалық есеп мәліметтерінің ұқсастылығын айтады;

- ұйымдылық (рационалдық) кәсіпорынның көлемімен, оның қызымет масштабына лайықты келетін есепті жүргізудің қолайлығын білдіреді.

Аталған қағидалар мен талаптар кез келген ксіпорынның есептік саясатын әзірлеу барысында оның негізін құрайды. Егер де олар толығымен сақталмаса, оның бухгалтерлік есепті жүргізудің дұрыс еместігі ретінде танылуы және кәсіпорынның мәліметтерінің бұрмалануы мүмкін. [23.7 – 16 бет] Кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелерінде бухгалтерлік есепті жүзеге асыруға кәсіпорынның бас бухгалтері басшылық етеді. Кәсіпорын активтердің меншікті капиталдың, міндеттемелердің және олармен жасалған шаруашылық операцияларының екі жақты жазу тәсілімен бухгалтерлік есеп шоттарының бас жоспары мен сәйкестендіріліп бухгалтерлік есебін жүргізген. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп 1.С. 7,7 “Бухгалтерия ” програмасы бойынша жұмыс істемейді, Ехсеl програмасы бойынша жұмыс істейді.

ІІ- тарау “Бірлік ”селолық су пайдаланушылар кооперативіндегі бухгалтерлік есеп стандарттары және бухгалтерлік есебінің жаңа жүйесін жүргізу.