1 аббревиатура сөздерді шартты түрде қысқарту немесе оны бастапқы әріптермен белгілеу. Мысалы, АҚш америка Құрама Штаттары

1. Н.М.Лисовский Книговедение, его предмет и задачи. П., 1922

2. А.М.Ловягин Основы книговедения. М., 1926

3. Ш.Р.Елеукенов, Ж.Шалғымбаева Қазақ кітабының тарихы, А, Санат. 1999

1. 
   Сикорский Н.М. Исследования и материалы, 1981
   
2. 
   Барсуков А.И. Вопросы общей теории книговедения, 1971
   
3. 
   Новосадский И.В. Теория книговедения, 1986
   
4. 
   Галактионов И.Д. Технические правила набора и их изменения 1929
   
5. 
   Книга Исследования и материалы. - ., 1994
   

Өтпелі кезеңде өмір сүріп, дербес мемлекетімізді құрып, өркениетті коғамдық қарым-қатынастар қалыптастырып жатқан бүгінгі біздің замандастарымыздың ауыр азабы мен мехнатының жемісін ертеңгі жас ұрпақ -балаларымыз бен немерелеріміз көретіні ақиқат. Осы сезім біздің отандастарымызды күнделікті тіршіліктің қиындықтарына қарамай, болашақ үшін еңбек етуге, ортақ мүдде жолында топтасуға итермелейді. Елдің болашақ азаматтарының білім мен білікті, ұлттық дүниетаным мен дәстүрлерді, адамгершілік пен ізгі қасиеттерді жастайынан бойына сіңіріп өсуі тек жеке отбасылық қана емес, мемлекеттік мәселе. Тіпті, бүгінгі замандастарымызды алаңдатып отырған ана тіліміздің жәй-күйі де, қазақ кітаптарының тағдыры да болашақ ұрпағымыздың кандай болып ер жетуіне байланысты шешілмек. Егер бүгінгі сәбилер жастайынан кітапты серік етіп өспесе, ертең есейгенде оның кітапқұмар оқырманға айнала қоюы екіталай. Ал кітап оқымайтын адамнан рухани кемелдікті, парасаттылық пен ізгілікті, демократиялық принциптерге берілгендікті күтпей-ақ қой. Сондықтан, балаларға арналған кітаптарды көптеп шығару, оларды тұрақты окырмандарға айналдыру ісі - бүгінгі тәуелсіздігімізді орнықтыру, демократиялық принциптерді орнықтыру жолында жұмсап жатқан барлық күш-жігеріміз нәтижесінің баянды болуына кепілдік беретін үлкен әлеуметтік мәселе.

Сонау сексенінші жылдарда балалар әдебиетін шығарудың жалпы одақтық көрсеткіші 12,8 процент болғанда, Қазақстанда 1988-1990 жылдары балаларға арналған кітап жалпы баспалық өнімдердің 19,2—22,4 проценті болған еді. Мұның мәнісі әрбір бесінші кітап балдырғандарға арналған боямақтардан бастап, ғажайыптар энциклопедиясына дейінгі балалар кітабы болды деген сөз. Сол жылдардың сандық көрсеткіштеріне қарағанда сексенінші жылдардағы бала оқырмандардын жағдайына қызығасың: 1988 жылы көлемі 982,7 есепті баспа табақ 129 кітап атауы 8,8 миллион дана таралыммен шығарылған болса, келесі жылы 1425 баспа табақ кітап атауы 9,2 миллион дана таралыммен шықты.Балаларға арналған кітаптың кемуі 1990 жылдан басталды. Ал оған дейін бұрынғы Одақтың көптеген республикаларында бұл әдебиет шығару күрт кеміген кезде Қазақстан әлдеқайда алда болатын.

Балалар кітабын шығару ісінің өркеңдеуінің бір құпиясы бұл жылдары оны арнайы маманданған „Жалын" баспасының шығаруында ғана емес еді. Өзге де баспалардың ұжымдары бұл жұмысты өздеріне мәртебе санап, жыл сайын бестен он жеті аталымға дейін балаларға арналған кітаптар шығаратын. Бұл келелі іске барша баспалардың қатысатын осындай дәстүрін болашақта да сақтау керек қой деп ойлаймын. Болашақ ұрпақ өмірінде, тәлім-тәрбиесінде кітаптың қаншалықты мән-маңызға ие екені баршамызға белгілі жай. Қандай жанрда болмасын балаларға арналған кітаптар көркімен де, ой-мазмұнымен де сапалы болуы шарт. Өйткені одан жас өскін өмірлік қажетін бойына сіңіреді, ұғынады, көңіліне түйеді.

Қазіргі нарық жағдайында да балаларға арналған кітап ең алдымен рухани қорек болуға, өнегелі мінез-құлық, туған жер мен өз халқына деген сүйіспеншілік қасиеттерін тәрбиелеуге тиіс екеніне көзіміз анық жетіп отыр. Балаларға арналған әдебиет өзінің тақырыптары мен идеяларын әлемдік көпұлтты мәдениеттің классикалық мұрасынан алып, халықтың өмірін, оның адамгершілік салауаттылығын, өмір сүйгіштігін, ата-баларымыздың ықылым замандардан бергі салт-дәстүрін ұрпақ бойына сіңіруге тиіс. Міне, осы себептен де балаларға үлгі-өнеге беруде фольклордың, ертегілердің, халық шығармашылығының рөлі ерекше.

Барша замандардағы секілді балаларға арналған кітап байыпты, тіпті „ересектерге арналған" тақырыптардан да қашқақтамауға тиіс. Содан да болар, 2000 жылы АҚШ-та тұңғыш президентке арналған „Біздің ұлы Медисон балақай" деп аталатын балалар кітабына ең жоғары сыйлық берілді[11,76б].

Назар аударар болсақ, балалар кітабындағы ең жақсы кейіпкерлер әрқашан да жарқын да кесек мінезді адамдар болып келеді, оларға еліктегің келеді. Әдемі суреттермен безендірілген кітаптың балаларға ғана емес, ересек адамдардың да жан дүниесіне әсері күшті. Ал, баланың айналадағы әлемді сезімдік тұрғыдан қабылдауы нақ осындай кітаптардан басталады және екінің бірінде бала кездегі сол бір әдемі әсер бүкіл өмір бойы­на сақталады.

Балалар кітабын шығарудың әлемдік тәжірибесінің арқасында біз қазірдің өзінде сурет-кітапшалар, боямақтар, әдеби шығармалардың кейіпкерлері бар ойыншықтар шығаруды ойдағыдай игердік. Ішінде пластинкалары мен кассеталары бар балалар кітабын шығара бастайтын кез де алыс емес. Ал болашақта әрбір жасөспірім оқырманға оның сүйікті шығармалары бар жеке жинақшалар шығару, балалардың өздері әріп танып кетуі үшін ұйқасты мәтіндері бар кітаптар шығару, балалар мен ата-аналары бірлесіп оқуға арналған басылымдар шығаруды үйрену дұрыс болар еді.

Бұл тұрғыда үш жүз жылдан астам тарихы бар американ балалар әдебиеті бізге рухани мәдениет шығармаларын қалыптастыруға деген бірегей де шығармашылық көзқарастың, айқын бейнеленген патриотизм, әлемдік әдебиеттің классикалық мұрасын ескерудің бірталай үлгісін көрсетеді. Онда ежелгі Грекияның аңыздарынан бастап, осы заманға отбасылық тәрбие тамаша үлгілері ескеріліп отырады.

Тағы бір назар аударатын жай американ балалар әдебиетінің көпұлттық сипаты деуге болады. Онда негрлердің фольклоры да, үндістердің аңыздары да, ағылшын классикасы да үйлесімін тауып, үндесіп жатыр. АҚШ жазушылары балалар кітабын қызғылықты да тартымды, шығармашылықпен ойнақы әзіл араластыра отырып жазуға ден қояды.

Американ әдебиетінде жылма-жыл жүзден астам балалалар жазушыларының тырнақалды шығармалары жарияланады, ал балаларға арналған кітаптар жылдан-жылға көбейіп, олардың саны жылына төрт мыңға жетті. “Баспагерлер тіпті ешқашан шықпайтын кітаптардың өзін оқуға мамандар мен сыншыларды жалдайды. Балалар әдебиетіне ерекше назар аударылады - баспаға келіп түсетін қолжазбалар түгел оқылады. Сонда баспагерлердің іздейтіні не? Ең алдымен шығарма несімен назар аударады: тілі жақсы ма, сюжеті жақсы қиыстырылған ба, беретін мағлұматы қызғылықты ма? Автордың еңбегі тек екі рецензиядан кейін ғана редактордың алдына келеді. Бұл орайда атап айтатын жағдай - келіп түсетін қолжазбалардың бірде-бірі арнайы өңдеусіз басуға берілмейді”[12,253б].

Өзіміздің отандық баспагерлеріміздің де бұл салада бір кезде көптеген игі бастамалары болғанын бүгін еске салуға тура келеді. Сондықтан экономикалық мүмкіндіктердің көбейгені туралы айтқанда, өзімізге сын тұрғысынан келсек, көптеген жақсы кәсіптік дәстүрлерімізден көз жазып қалғанымызды елемеуге болмайды. Ең алдымен балалар әдебиетінің тақырыптық сан алуандығы, оның ассортименті және барлық жастағы оқырмандар топтарын қамтитындығы төмендеді. Бүгінде балалар басылымдарын шығарушылар негізінен проблеманы шешудің оңай жолдарымен жүріп фольклормен және алуан түрлі ертегілер шығарумен шектеледі. Ал сексенінші жылдардың тәжірибесі отызға тарта тақырыптық бағдарлардың болғанын көрсетеді. Бұрын әлемдік, орыс, қазақ классикасы, балалар жазушыларының өлеңдері мен әңгімелері, туған өлке, ұлы адамдар мен ата-бабалар туралы, өнер, табиғат және қорықтар туралы, спортшылар мен музыканттар тура­лы, адамдардың өзара етене адамгершілік қарым-қатынастары, этикалық және эстетикалық тәрбие туралы, ғарыш, ғалам кеңістігі туралы кітаптар шығарылатын. Экономика, компьютерлік техника, гендік инженерия туралы үғынықты етіп жазылған кітаптар, ғылыми фантастика, әлем халықтары балаларының ойындары, қызғылықты пәндер (әліппе, грамматика, география және т.б.) туралы, мемлекетіміздің рәміздері туралы кітаптар, мектеп сөздіктері, мамандықтар туралы әңгімелер, жұмбақтар мен жаңылтпаштар, өзге елдердің қазіргі балалар жазушылары шығармаларының аудармалары және баска да алуан түрлі әдебиет шығарылатын еді. Төмендегі кесте осы кезге дейінгі балаларға арналған кітаптардың сериялары мен түрлерінің қаншалықты мол екендігінен хабардар етеді.

Елімізді өркеңдетудің 2030 жылға дейінгі дамуының Елбасымыз белгілеген стратегиялық жоспары баспагерлердің алдына үлкен міндеттер қойды. Олар: адамгершілік, от басындағы тәрбие, ұлтаралық қарым-қатынасты жақсарту, өмір салтының жағымсыз факторларына (темекі тарту, нашақорлық, СПИД) қарсы күрес проблемалары бойынша, адамдардың арасында қарым-қатынас, мәдениет және әдеп, өзін-өзі тәрбиелеу және ойын арқылы оқыту, балаларға жыныстық, дене, құқықтық, эстетикалық тәрбие мәселелері бойынша кітаптар шығаруды жүзеге асыру. Бұлардың бәрі оңай шаруа емес. Дегенмен, ұрпақ қамы біздерден мүмкіндікті пайдалана білуді талап етеді. Сондықтан арнайы баспалар ғана емес барлық баспалардың алдында төмендегідей бірқатар жүйелі шараларды жүзеге асыру міндеті тұр:

- ғалымдардан, ақындардан, жазушылардан, түрлі сала мамандарынан кәсіби авторлық ұжым кұру;

• 
  алдын ала балалар аудиторияларында сынақ өткізу жолымен таңдаулы қолжазбаларды іріктеу;
  
• 
  оқырмандардың негізгі-негізгі жас топтарының барлығын (мектепке дейінгі, төменгі сыныптарда, орта және жоғары сыныптардағы мектеп жасы) топқа бөлу;
  
• 
  сынаржақ әуестенушілер мен ауытқуларға жол бермей, әртүрлі тақырыптық бағыттағы кітаптар шығаруда сәйкестілікті сақтау;
  
• 
  жыл сайынғы, үш жылдық және бес жылдық парлау негізінде балаларға арналған кітап бағдарламаларының, сондай-ақ сериялық, іргелі көпжылдық басылымдардың үйлестірілуін қамтамасыз ету;
  
• 
  жүйедегі барлық баспалардың тақырыптық парларын талдай отырып, елімізде балалар әдебиетін шығарудың жыл сайынғы жиынтық жоспарларын жасау.
  

Ресейдің және баска да ТМД елдерінің тәжірибесі көрсетіп отырғанындай қазіргі балалар әдебиетін шығаратын баспалар нарық жағдайында өз мақсаттары мен міндеттерін жетілдіріп жаңартуда. Кітап балаларға ермек болып қана қоймай, сонымен бірге оны өзіне бейтаныс әлемге шақырып тұрарлықтай тартымды болуға тиіс. Кітап балаларды кемелдендіруге, тәрбиелеуге және оқытуға тиіс. Ресей баспаларының тәжірибесі мынаны айқын көрсетеді: баспагерлер қаншама алуан түрлі тақырыптық бағдарларды ұстанса да, балаларға арналған кітаптың ең басты қасиеті - оның сапасы жоғары болуы керек. Осы тұрғыда балаларға арналған жас баспа „Махаонның" бас директоры Наталья Львовна Дранова „Сіз сапалы кітап деп қандай кітапты түсінесіз?" деген сұраққа былай деп жауап берген еді: „Біріншіден, кітап мазмұны түрғысынан сапалы болуға тиіс: біздің білігі жоғары редакторлар құрамымыз маркетинг бөлімімен тығыз ынтымақтаса отырып жариялауға арналған басылымдарды өте-мөте мұқият іріктейді; ал мен өзімнің балама оқып бермей тұрып ешқандай кітаптың басылуына қол қоймаймын. Екіншіден, материал жақсы редакцияланып, әдемі ұсынылып, оқырманға орайластырылып (әңгіме лицензиялық әдебиет туралы болса) өнделуге тиіс. Үшіншіден, әлбетте, басылымдардың безендірілуінің полиграфиялық деңгейі биік болуға тиіс..."[14,108].

Баспалар ұжымы жасөспірімдерге арналған әдебиеттерді шығаруға айырыкша көңіл бөлуде. Тартымды да жатық тілмен жазылған „Құқық әліппесі” жас оқырмандар қолына тиді, мұнда авторлар неғұрлым жиі қолданылатын терминдер мен ұғымдардың мәні мен мазмұнын түсіндіріп, оқушысын заңның қыр-сырын тереңірек ұғынуға ұмтылдырады. Балаларға арналған „Сенің құкығың", „Сен азаматсың" деп аталатын еңбектер адам құқығының жалпыға бірдей декларациясына және Республика Конституциясының „ Адам және азамат" бөліміне сәйкестендіріліп даярланған.

Баспалардың балаларға арнап шығарған сан сипаттағы кітаптарының сандық, сапалық деңгейіне келетін болсақ, жақсы жақтары да мол, кемшілік тұстары да жетерлік. Соның бәрін ой сарабынан өткізе отырып мынадай ой түйдік. Болашақ қамы бүгіннен басталады. Егемен елдің ертеңі бүгінгі біздің рухани тәлімдерімізден бойлап өспек. Ол үшін балаларға арналған кітаптар керек. Оны тыңғылықты да табандылықпен жүйелі түрде жүргізсек қана оның игі нәтижелерін көретін боламыз. Ол үшін әлемдік және көршілес елдердегі балалар кітабын шығарудағы жақсы үлгілер мен дәстүрлерден үйрене отырып, өзіміздің ұлттық рухымыз тұрғысында балаларға қажетті басылымдарды көбейте түсудің қажеттілігін айтқым келеді. Балалар әдебиетін тек „Жалын", „Балауса" ғана емес барлық баспалар назарда ұстап, белсене атсалысуы керек. Бұл бәріміздің парызымыз. Қоғамымыздағы демократиялық жаңарулардың бәріне ұйытқы болып, еліміздің келер ғасырда өркениетті мемлекеттер деңгейіне жетуіне хал-қадірінше үлес қосып келе жаткан баспагерлер өмірінде де үлкен өзгерістер жүзеге асқанын атап өтуіміз керек.
Ұсынылатын әдебиеттер:

Негізгі:

1. Н.М.Лисовский Книговедение, его предмет и задачи. П., 1922

2. А.М.Ловягин Основы книговедения. М., 1926

3. Ш.Р.Елеукенов, Ж.Шалғымбаева Қазақ кітабының тарихы, А, Санат. 1999

1. 
   Сикорский Н.М. Исследования и материалы, 1981
   
2. 
   Барсуков А.И. Вопросы общей теории книговедения, 1971
   
3. 
   Новосадский И.В. Теория книговедения, 1986
   
4. 
   Галактионов И.Д. Технические правила набора и их изменения 1929
   
5. 
   Книга Исследования и материалы. - ., 1994
   

4.2. ХХ ғ.б. қазақ тіліндегі кітаптар.

4.3. Жүйелі типологиялық тұжырымдама.

4.4. Кітаптану ғылымының қазіргі жайы мен міндеттері.

4.5. Кітап және БАҚ.

4.6. ХХ ғ.б. қазақ тіліндегі кітаптар.

4.7. Кітаптанудың функционалдық, қызметшілдік тұжырымдамасы.

4.8. Кітаптану ғылымының Кеңес дәуіріндегі қалыптасуы, негізгі бағыттары.

4.9. Кітаптанумен көршілес, іргелес ғылымдар.

4.10. Кітап және оның адам мен қоғам өміріндегі рөлі.

4.11. Кітап баспагерлік білімі жүйесі.

4.12. Кітаптың алғашқы түрлері.

4.13. Қиылысушы ғылымдар тұжырымдамасы.

4.14. Кітаптану және оған салалас пәндер.

4.15. Баспа кітап.

4.16. Қолжазба кітап.

4.17. Кітаптану және оған салалас пәндер.

4.18. Қазақ балаларына арналған алғашқы басылымдар.

4.19. Кітап және информация жөніндегі түсінік.

4.20. Кітап басылымы туралы түсінік.

4.21. Кітаптану туралы ғылымның кешенділігі.

4.22. Қазан төңкерісіне дейінгі кітаптану ғылымының туу процесі.

4.23. Кітап және оның даму заңдылықтары.

4.24. Атамұра» баспасының тарихы.

4.25. Жалпы кітаптың пайда болуы.

4.26. Кітап саудасы білімі жүйесі.

4.27. «Мектеп» баспасының тарихы.

4.28. Ресейдегі кітап дамуының алғашқы кезеңдері.

4.29. Кітаптың алғашқы түрлері.

4.30. «Санат» баспасының тарихы.

1. 
   Кітаптану ғылымының төңкеріске дейінгі дамуы.
   
2. 
   Кітап өнері, кітап экономикасы, баспа статистикасы.
   
3. 
   Кітап және БАҚ туралы.
   
4. 
   Кітаптану ғыдымының тұжырымдамалары, анықтамалары, концепциялары.
   
5. 
   Кітап және кітап ісі оны басқарудың ғылыми негіздер.
   
6. 
   Баспа бостандығы және кітап саудасы, білімі, жүйесі.
   
7. 
   Кітаптың алғашқы түрлері.
   
8. 
   Кітаптану ғылымының қазіргі Ресей мен Қазақстандағы жайы.
   
9. 
   Ресейдегі кітап дамуының алғашқы кезеңдері.
   
10. 
    Кітап және әлеуметтік коммуникация құралдарының түрлері.
    
11. 
    Кітап басу, кітапханатану, библиографиятану, библиологиятану білімінің жүйелері.
    
12. 
    Кітаптанудың басқа қоғамдық ғылымдармен қарым-қатынасының мәні.
    
13. 
    Кітап-бұқаралық сананы ұйымдастырудың құралы.
    
14. 
    Кітап және кітап ісі мамандарын даярлау, материалдық-техникалық базасын жасау.
    
15. 
    Кітаптану ғылымының кеңес дәуіріндегі дамуы және қазіргі жайы.
    
16. 
    Н.М.Лисовский, А.М.Ловягин, Н.М.Куфаев т.б. кітаптанушылық қызметтері.
    

5.1.1. Ш.Елеукенов. Кітаптану негіздері. А., Санат. 1998.

5.1.2.А.М.Ловягин Основы книговедения. М., 1926.

5.1.3. Ш.Р.Елеукенов, Ж.Шалғымбаева Қазақ кітабының тарихы, А, Санат. 1999.

4. 
   Беловецкая А.А. Общее книговедения. – М.,1974.
   
5. 
   Люблинский С.Б. Подвижники книги М.,1988.
   
6. 
   8.1.6. Н.М.Лисовский Книговедение, его предмет и задачи. П., 1922.
   
7. 
   Рукописная книга в культуре народов Востока т.2. М.,1988.
   

5.2.1 Сикорский Н.М. Исследования и материалы, 1981.

5.2.2 Барсуков А.И. Вопросы общей теории книговедения, 1971.

5.2.3. Новосадский И.В. Теория книговедения, 1986.

5.2.4. Галактионов И.Д. Технические правила набора и их изменения 1929.

5.2.5. Сұбханбердина Ү. Қазақтың революциядан бұрынғы мерзімді баспасөзіндегі материалдар. – А., 1963.

5.2.6. Книга Исследования и материалы. - ., 1994.

5.2.7. Иоффе А.М. История книги и книговедения.

5.2.8. Тюличев Д.В. Книгоиздательская деятельность Петербургской Академии наук им. М.В.Ломоносова. Л.,1988.

6 ӨЗГЕРІСТЕРДІ ТІРКЕУ ПАРАҒЫ

Өзгерістің рет нөмірі	Құжаттың тарауы пункті	Өзгеріс түрі (ауыстыру, жою, қосу)	Хабарламаның нөмірі және күні	Өзгеріс енгізілді
				Күні	Аты-жөні, қолы, қызметі