1 Қаржылық менеджменттің мазмұны, қажеттілігі және функциялары. Қаржылық менеджменттің мәні

3 сурет. Қаржылық менеджментінің негізін қалайтын теориялары.

• пайданы көбейту;

• қаржы тұрақтылығын ұстап тұру;

• тауарлар мен қызмет көрсетулер көлемдерін көбейту.

Кәсіпкерліктің басты мақсаты – алынған пайда көлемінің шығындардан асып түсуі. Тиімділік пен шығындар арасындағы айырым пайда түрінде білінеді. Сонымен, коммерциялық кәсіпорынның соңғы мақсаты оның қызметінен пайданы көбейту болып табылады. Әрине, кәсіпорын сол пайданың көбеюіне ұмтылады, бірақ бұл мақсатқа жету үшін күш-қуатының шоғырлануы келешекте келеңсіз жағдайларға әкелеуі мүмкін: өнімдер мен қызмет көрсетулер сапасының төмендеуіне, негізгі қорлардың тозуы мен моральдік ескіруіне, сатулар көлемі мен бәсеке қабілеттігінің түсуіне, нарық үлесін жоғалтуына, білікті қызметкерлердің кетуіне және т.б. Бұлар пайданы азайтып, шығындардың пайда болуына, тіпті банкроттыққа әкеліп соғады.

Басқарудың тағы да бір қарапайым және бәріне белгілі мақсаты: өндіріс және өткізу көлемдерін өсіре беру, арттыру. Көптеген менеджерлер өз жағдайларын (жалақысын, мәртебесін, қоғамдағы орнын) фирманың пайдалылығымен емес, көлемдерімен байланыстырады. Өсу мен оның әлеуеті кәсіпорындардың көптеген басшылары үшін табыс өлшемі, ал аналитиктер мен инвесторлар үшін зерттеу объектісі болып табылады. Бірақ өндіріс пен сату көлемдерінің өсуі пайдаланатын ресурстардың – шикізаттың, материалдардың, жұмыс кұшінің және т.б., сонымен бірге оларды қаржыландыру көздердің де өсуін ұйғарады. Басқа тең жағдайларда кәсіпорындардың өсуі қайта инвестицияланған пайданың көлемімен анықталады. Сонымен, өсуді ұлғайтудың мақсаты пайданы ұлғайтуда тұрады, оның кемшіліктерін қарастырдық. Қаржылық тұрақтылықты қолдауға бағдарлау өз кезегінде тәуекелді, бірақ жоғары табысты операциялардан қашуды, жаңа жобаларды іске асырудан және инновацияларды енгізуден (нәтижелері белгісіздіктің жоғары деңгейімен сипатталатын) бас тартуды, дамудың консервативтік (керітартпа) саясатын өткізуді ұйғарады. Қатал бәсекелестік, ғылыми-техникалық прогрестің үдемелі даму, жаңа өнімдер мен қызметтердің толассыз пайда болу жағдайларында бұндай саясат кәсіпорынның өмір сүруін қамтамасыз етуге қабілетті (тек қана қысқамерзімді келешекте).

Қаржы менеджерінің міндетіне фирманың қысқамерзімді және ұзақмерзімді даму мақсаттары араларындағы оңтайлы (ұтымды) ара қатысын табу кіреді. Қысқамерзімді қаржылық басқаруда пайданың көбеюі және акциялардың бағамдық құнын жоғарылатуы жөнінде шешімдер қабылданады. Ұзақмерзімді қаржылық басқаруда тәуекел мен белгісіздік факторлары есептеледі.

Қаржы менеджментінің міндеті - әр түрлі бөлімшелердің шаруашылық мүдделері мен қаржыландыру көздерін таңдау араларында басымдықтарды анықтау және ымыраларды іздеп табу. Қаржы ресурстары ағынын басқару қаржы менеджментінде басты мәселе болып келеді. Біріңғай қаржы саясатының шеңберінде жаһанды ауқымда қаржы ресурстардың көздері мен фирма шеңберіндегі олардың үлестірілуі (бөлінуі) анықталады. Қаржы саясатын өткізудің негізгі түрлері мен әдістеріне жатқызуға болатындар: пайдаларды үлестіру мен қайта үлестіру; әр түрлі бөлімшелердің қызметін қаржыландыру және несиелеу; фирма ішіндегі қаржы операциялардың құрылымы мен сипатын және олар бойынша есептесулерді анықтау.

Менеджмент кәсіпорынның келешектегі нарықтық құнының өсуін және иегерлердің әл-ауқатын қамтамасыз ететін шешімдерді қабылдауға міндетті.

Басқару үдерістері әрдайым келешекке бағытталған, сондықтан қаржы менеджметінің негізгі міндеті – жоспарлау. Нарықтық экономика жағдайларында бұл міндеттің маңызы өзекті, себебі оны іске асыру тиімділігінен (нәтижелілігінен) кәсіпорынның оның иегерлері мен қызметкерлер құрамының игілігі (берекесі) тәуелді.

Жоспарларды жасау қажеттілігі көптеген факторлармен келісілген, олардың ең маңыздылары: келешектің белгісіздігі, фирманың әр түрлі бөлімшелерінің қызметін үйлестіру қажеттілігі, ресурстардың шектеулігі және т.б. Жоспарлау барысында отандық тәжірибесімен бірге, дүниежүзілік практикасының қазіргі замаңғы амалдары да алынады.

Қазіргі заманғы экономикалық орта жоғары жылдамдық пен өзгерістер үздіксіздігімен сипатталады. Бұл жағдайларда кез келген кәсіпорынның өзін-өзі сақтап қалуы, дамуы мен көркеюі көбінесе оның менеджментінің дер кезінде болуы мүмкін өзгерістерді болжап, олардың салдарына бейімделуге мүмкіндік беретін шешімдерді қабылдау қабілеттілігімен анықталады. Жоспарлаудың негізгі міндеттері:

• 
  кәсіпорынның болашағы бар даму бағыттарын анықтау;
  
• 
  барлық бизнес-үдерістердің, жеке бөлімшелердің, қызметтердің және қызметкерлердің мақсаттық бағдарлануы, шоғырлануы мен үйлесуі;
  
• 
  әлеуетті тәуекелдерді тауып, олардың деңгейін төмендету;
  
• 
  сыртқы экономикалық ортаның өзгерістеріне бейімделу, икемділікті жоғарылату.
  

• 
  активтердің әр түрлеріне қажет инвестициялар;
  
• 
  қаржы қорларға қажеттілік және оларды тарту көздері;
  
• 
  келешек табыстарды үлестіру; фирманың қаржылық тұрақтылығы мен операциялардың тиімділігі араларында ымыраны іздеп табу және т.б.
  

• 
  қойылған мақсаттарды нақты құндық көрсеткіштер түрінде білдіру;
  
• 
  кәсіпорынның әр түрлі бөлімшелерінің өзара-әрекеттестігін қамтамасыз ету;
  
• 
  фирманың әр түрлі даму түрлерін анықтап, талдау, инвестициялар көлемдерін және қаржыландыру тәсілдерін;
  
• 
  келеңсіз оқиғалардың болуы мүмкін жағдайға шаралар бағдарламасын әзірлеу.
  

Жоспарлар бірлігі экономикалық мақсаттардың - бірдейлігі мен жүйенің барлық элементтерінің өзара әрекеттестігін білдіреді. Элементтердің өзара әрекеттестігі тік жол бойынша ықпалдасу және саралау әдісімен, ал көлденең жол бойынша - құрылымдық бөлімшелердің жоспарларын үлестіру тәсілімен іске асырылады.