1. Атом құрылысының заманауи теориясы атомдағы электрондар күйі, квант саны
Бейметалдар және олардың қосылыстары. Көміртек, кремний және
жүктеу/скачать 1.22 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Бейметалдардың табиғатта таралуы
- Қазақстандағы бейметалдардың кен орындары
|
11. Бейметалдар және олардың қосылыстары. Көміртек, кремний және олардың қосылыстары Бейметалдардың ішінен сутек пен гелий s-элементтерге, ал қалғаы p-элементтерге жата ды. Элементтер – бейметалдар қалыпты жағдайда әртүрлі анрегаттық күйде болатын жай заттарды түзеді. He, Ne, Ar, Kr, Xe, Rn,H 2 , O 2 , N 2, F 2 , Cl 2 – газдар, Br 2 - сұйық, ал қалғандары - қатты заттар. Бейметалдардың табиғатта таралуы: Бейметалдардың ішінде табитта жай заттар түрінде азот, оттек және күкірт кездеседі. Жер қыртысында таралуы бойынша бейметал дар біршама ерекшеленеді. Ең көп таралғандары: оттек, кремний, сутек: Ең сиректері: мышьяк, селен, йод. Оңтүстік Қазақстанда Қаратау фосфориттерінде ірі кен орындары бар. Сапасы және мөлшері бойынша оларға тең келетін ештеңе жоқ. Фосфорит кен орындары сондай-ақ Ақтөбе облысында Жем өзенінің жоғары ағысында кездеседі. Қазақстандағы бейметалдардың кен орындары: Бейметалдардың барлығы да кейбіреулері бос күйінде, кейбіреулері қосылыс күйінде республика өңірінен табылған. ІІІ топ бейметалы бордың қосылыстары бораттар, борацит немесе гидроборатциттер деп ата лады. Олар еліміздіңбатысында, яғни Атырау аймағындағы Индерде, Бозшакөлде, сондай- ақ шығыста Зырян мен Успенде кездеседі. Орталық Қазақстанда Қоңырат пен Жезқазған- нан да табылған. IV топ бейметалдары- көміртек С пен кремний Si қосылыстары Қазақстанның барлық өңірінде бар. Көміртектің мұнай, таскөмір, табиғи газ, тау жыныстары (мәрмәр, бор т.б) түріндегі бай қорынан басқа, таза графит Семейдің Аягөзі мен Жезқазғанның Ұлытауын да кездеседі. Мәрмәр тас CaCO 3 – бағалы құрылыс материалы. Ол Таскөлде, Шығыс Қазақстан айма ғында, Алтынемелде өндіріледі. Ал Ащысайдан қара мәрмәрдың бай қоры табылады. Кремнийдің Si кремнезем (SiO 2 *H 2 O), силикаттар, саз (каолин Al 2 O 3 *2SiO 2 *2H 2 O), кварцит (SiO 2 ) деген қосылыстары бар. Оларды өңдеп, шыны, қыш, цемент өндірістерінде қолданады. Азоттың N қосылысы – селитренник KNO 3 деген атпен оңтүстік аймақтарда табылған. Әсіресе Түркістанда, Қазалыда, Талас аудандарында көп. Фосфор P фосфорит деп аталатын кені жөнінен Қазақстан дүниежүзінде Хабиннен кейінгі екінші орында. Ол Қаратауда (ең бай қоры), Ақтөбеде, Маңғыстауда, Қарсақбайда, Павлодардың Лощинов кешенінде кездеседі. Күкірттің ең бай қоры – Майқайыңда, таза күкірт Алтайда, Жоңғар Алатауында, сондай-ақ тұздары мирабилит (глаубер тұзы) Na 2 SO 4 * 10H 2 O Павлодар жеріндегі Ақболат көлдерінде кездеседі. Одан басқа металл сульфидтері түрінде Жосалыда, Успенде, Ырғызда, Соколов – Сарыбайда, Қоңыратта кездессе, органикалық қосылыстар құрамында да кең тараған. Таза күкіртті Ақтөбенің Жаңажол газ өңдеу зауытында өндірсе, «фосфохим» өндірістік бірлестігінде, Ақмола тау –кен химия комбинатында, Тараз суперфосфат зауытында қосалқы өнім ретінде күкірт қышқылын шығарады. VI топтың тағы бір бейметалы – оттек. Ол да әр салада кең түрде қолданылады. Біздің елімізде сұйық оттек Атырауда, Алматы облысында алынады. Галогендер топшасындағы фтордың F Қазақстанда кездесетін қосылысы – флюорит CaF 2 . Ол Бадамда, Жамбылдың Тасқайнар, Алматының Қызылбелдеу, Семейдің Керегетас деген жерлерінде бар. Хлордың Cl галит NaCl деп аталатын қосылысы Аралда, Екібастұзда, Сағызда бар екенін білеміз. Сондай-ақ Іле Алатауындағы Шөладырдан да табылған. Сильвинит KCl*NaCl Жыланды да (Ақтөбеде ) кездеседі. Сынауыққа аздап күкірт қышқылы құйып, үстіне барий хлоридін тамызса, ақ тұнба түзіледі. H 2 SO 4 + BaCl 2 = 2HCl + BaSO 4 ↓ Ақ тұнба Натрий карбонатына күшті қышқылдармен әсер етсе, «быжылдаған газ» бөліне бастайды. Ол CO 2 газы: Na 2 CO 3 +2HCl = 2NaCl + H 2 O + CO 2 ↑ жүктеу/скачать 1.22 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|