1 Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі

169 
102- кесте 
 
АДАМНЫҢ ӨМІРШЕҢДІГІ ЖӨНІНДЕГІ КЕЙБІР 
ФИЛОСОФИЯЛЫҚ ҰСТАНЫМДАР 
 
 
 
№ 
 
 
БАСТЫ ИДЕЯЛАРЫ 
 
ӨКІЛДЕРІ 
 
1 
 
 
АДАМ – МИКРОКОСМОС 
 
Ежелгі үнді, қытай, грек
философиясы
 
 
2 
 
 
АДАМ – МӘҢГІ АБСОЛЮТТІК РУХ 
 
Йога, Веданта, Г.Гегель,
Е.Блаватская
 
 
3 
 
 
АДАМ – ҚОҒАМДЫҚ ХАЙУАН 
 
Аристотель
 
4 
 
 
АДАМ ҚҰДАЙДЫҢ ОБРАЗЫ 
 

Христиандық теософия
мен философия
 
 
5 
 
 
АДАМ ОЙЛАЙ АЛАТЫН ЗАТ 
 
Рене Декарт 
 
6 
 
 
АДАМ ЖАНДАНДЫРЫЛҒАН 
МАШИНА 
 
Жюльен Офре 
Ламетри 
 
 
7 
 
 
АДАМ ЕКІ ДҮНИЕГЕ ЖАТАТЫН ЗАТ: 
ТАБИҒАТТЫҢ ҚАЖЕТТІЛІГІ ӘЛЕМІ 
 
Иммануил Кант 
 
8 
 
 
АДАМ ҚАЙШЫЛЫҚТАН ТУҒАН 
 
Б.Паскаль 
 
9 
 
 
АДАМ ҚҰРАЛ ЖАСАУШЫ 
ХАЙУАН 
 
Б.Франклин 
 
10 
 
 
АДАМ ТАЛҒАМЫ БАР НӘРСЕ 
РЕТІНДЕ 
 
 
С.Кьеркегор 

170 
103 - кесте 
 
АДАМ ӨМІРІН ЗЕРТТЕУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ 
__________________________________________________________________ 
 
 
АДАМ ӨМІРІН ЗЕРТТЕУДІҢ 
НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ 
 
БИОЛОГИЗАТОРЛЫҚ 
(НАТУРАЛИСТІК) ӘДІС 
 
СОЦИО-КОСМОСТЫҚ 
ӘДІС 
 
 
 
Адам өмірі табиғат 
бастауларына әкеледі – 
биологиялық дене 
Чарвак мектебі, Ламетри, 
Гоббс, Фейербах 
 
АДАМ ӨМІРІ
үш аспектіден тұрады: 

космостық 

әлеуметтік 

биологиялық 
(материалдық) 
Теософия, 
Тірі Этика Ілімі 
 

космостық 
 

әлеуметтік 
 

 биологиялық
(материалдық) 

Теософия,

Тірі Этика Ілімі 
 

171 
103 - кестенің жалғасы 
 
АДАМ ӨМІРІН ЗЕРТТЕУДІҢ НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ 
__________________________________________________________________ 
 
 
АДАМ ӨМІРІН ЗЕРТТЕУДІҢ 
НЕГІЗГІ ӘДІСТЕРІ 
 
СОЦИОЛОГИЗАТОРЛЫҚ 
ӘДІС 
 
 
ТЕОЛОГИЯЛЫҚ 
ӘДІС 
 
 
 
Адам өмірі әлеуметтік 
қатынастарға әкеледі 
 
 
 
Адам өмірі рухани 
бастауларға (Құдай, Рух) 
жеткізеді 
 
 

 
 
Христиан философиясы, 
Индуистік философия, 
Ислам философиясы 
 
 
 
Маркс және оның 
ізбасарлары 
 
 
 

172 
104 - кесте 
 
АДАМ САНАСЫНЫҢ ДАМУЫ МЕН ҚАЛЫПТАСУЫНА 
ЫҚПАЛ ЖАСАЙТЫН ФАКТОРЛАР 
_____________________________________________________________ 
 
АДАМ CАНАСЫНА ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР
 
Тірі Этика философиясы 
 мен теософиясына сәйкес 
 
БИОЛОГИЯЛЫҚ 
ТҰҚЫМҚУАЛАУШЫЛЫҚ 
 
 
БИОЛОГИЯЛЫҚ 
ӨЗГЕРІСТЕР (МУТАЦИЯ) 
ТАБИҒИ ОРТА 
ӘЛЕУМЕТТІК-
МӘДЕНИ ОРТА 
Өткен трансперальдық
(тәжірибе) рухани ядроның
жиналымы 
(атма-буддхи-манас) 
Ғарыштық денелер мен
үрдістердің психо-физикалық
әсері 
Биологиялық
тұқымқуалаушылық 
 
Психо-физикалық және
биологиялық өзгерістер
(мутациялар) 
Табиғи орта 
Әлеуметтік-мәдени орта 
ХІХ-ХХ ғғ. позитивтік 
ғылыми парадигмаға 
сәйкес 

173 
105 - кесте 
 
ӨЛІМНЕН КЕЙІНГІ ӨМІР МӘСЕЛЕСІН КӨРСЕТУДІҢ 
БАСТЫ ФИЛОСОФИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
______________________________________________________________ 
 
 
 
ФИЛОСОФИЯЛЫҚ 
АЙҚЫНДАМАНЫҢ 
БАСТЫ ИДЕЯСЫ 
 
 
ФИЛОСОФИЯДАҒЫ 
БАҒЫТ-АҒЫМДАР 
 
 
 
ӨКІЛДЕРІ 
 
 
Өлімнен соң
(денеден жан 
кеткеннен 
кейін) адам өмірі 
тоқтайды 
 
Материализм: 
эпикуреизм, чарвака, 
стоицизм, 
механикалық және 
диалектикалық 
материализм, 
позитивизм, дарвинизм 
және т.б. 
 
 
Эпикур,
Ж.О.Ламетри,
Людвиг Фейербах,
К.Маркс, Ф.Энгельс,
О.Конт,
Ч.Дарвин, 
В.Ульянов-Ленин
және т.б.
 
Биологиялық дененің 
өлімінен соң 
адамның жаны 
рухани әлемде мәңгі 
өмір сүреді 
 
Діни және идеалистік 
философия 
 
Аристотель,
Аврелий Августин,
Фома Аквинский, 
Р.Декарт, И.Кант, 
В.Соловьев, Н.Бердяев 
және т.б. 
 
 
 
Адамның рухани 
ядросы мәңгілік
өмір сүреді және
бір денеден екінші 
денеге ауысып 
жалғаса береді 
 
Эзотериялық 
философия және оған 
идеялық жағынан 
жақын діни және 
философиялық 
ілімдер: йога, санкхья, 
буддизм, веданта, 
гностицизм, 
теософия және т.б. 
 
 
 
Кришна, Капила, 
Патанджали, Будда, 
Пифагор, Платон,
Ориген, Шанкара, 
Рамакришна,
Вивекананда Свами, 
Блаватская, Н.Рерих, 
Андреев және т.б. 
 
 
 

174 
106 - кесте 
 
АНТРОПОЛОГИЯЛЫҚ БИОЭТИКАНЫҢ
ҚАЗІРГІ ЗАМАНҒЫ МӘСЕЛЕЛЕРІ 
__________________________________________________________________ 
 
 
ЖАСАНДЫ 
ТҮСІК 
 
ЭВТАНАЗИЯ 
 
ҚОЛДАН ҰРЫҚТАНДЫРУ 
ДЕНЕ МҮШЕЛЕРІН БІРЕУДЕН 
БІРЕУГЕ САЛУ 
 
АДАМ ӨМІРІН ҰЗАРТУ 
 
СУРРАГАТТЫҚ АНАЛЫҚ 
 
ГЕНДІК ИНЖЕНЕРИЯ 
 
БИОЛОГИЯЛЫҚ ЖЫНЫСЫН АУЫСТЫРУ 
 
БИОЭТИКА МӘСЕЛЕЛЕРІ 
 

175 
Қосымша сұрақтар: 
 

Адам – дегеніміз не? 

Адамның қоғаммен байланысын қалай түсінесің? 

Жеке адамның құрылымына нелер жатады? 

Антропосоциологиялық проблематикаға қызығушылықтың себептері 
неде? 

Антропосоциогенез ұғымының мағынасы қандай? 

Адамның мүдделері мен қажеттіліктері дегеніміз не? Олардың түрлері 
қандай? 

Адамның әлеуметтік тәртібін қалай түсінесің, ол қалай қалыптасады? 

Әлеуметтік бақылау дегеніміз не? 

Адам статусы – дегеніміз не? 

Индивид, жеке тұлға (личность) дегенді қалай түсінесің? 

Тұлғаның негізгі қандай типтері бар? 

Адамның адамгершілігін қалай түсінесің, оның категориялары неден 
тұрады? 

Студенттік ұжым (коллектив) құндылықтарын бағалау. 

Адам өміріндегі құндылықтар. 

Еңбек құндылық ретінде. 

Жеке адамның дамуындағы табиғылық пен қоғамдық. 

Қазіргі кезеңдегі адам мен табиғаттың арақатынасының мәні неде? 

Не себептен көптеген философтар адамды құпия деп есептейді? 

Шоқан адамның құқығын қорғау және қоғамдық құрылысты өзгерту, 
оның негізгі бағыттары туралы не айтты? 

Абай, Ыбырай шығармаларында адам тақырыбы қалай сөз болған? 

Шәкәрім, Сұлтанмахмұт, Жүсіпбек және т.б. адамның адамдық 
мәртебесі туралы пікірлері қандай? 

Адамның сана-сезімі қалай пайда болды (немесе қалыптасты)? 

Өзіндік сана қалай қоғамдық санаға ауысады? 
Нақыл сөздердің мән-мағынасын түсіндіріп беріңіз! 
 
 Адам баласы керуен сияқты: тоқтады, көшті де кетті (Қорқыт-Ата). 
 Адамдар адамзаттыққа жататындықтан өзара тату болуы керек
 (әл-Фараби).
 Күллі адам баласын қор қылатын үш нәрсе бар: олар – надандық, 
еріншектік, залымдық (Абай). 
 Адам – таңғажайып құбылыс! Оның жан-дүниесі, ақыл-ойы, жан-
жақты талант-қабілеті – құдыреттілік табиғатының, мүлдем беймәлім 
әрі ешқашан да танып-білу мүмкін емес мәңгілік құпияның нақты 
көрінісі осы емес пе!? (Ш.Уәлиханов). 

176 
 Адам ізденсе ғана өмір сүреді (Р.Вальзер). 
 Адам мәселесі – адам танымы алдында тұрған көне де, ең тұрақты 
проблема емес (М.Фуко). 
 Адам – қос мағыналылық сырын ашу арқылы алатын хабар иесі 
(М.Хайдеггер). 
 Адам – мәңгі шешіліп келе жатқан және ешқашан шешілмейтін 
мәңгілік проблема (А.Лосев). 
 Адам табиғатының ерекшелігі сол: кісі теріс пиғылды бағдарлама 
негізінде тез тіл табысады (Ф.А.фон Хайек). 
 Адамның бойындағы тұлғалық қасиеті – тәңірлік рухтың таңғажайып 
оқшаулануы (М.Шелер). 
 Философиялық тұрғыдан негізделген дүниетанымға ұмтылушы адам –
өз ақылына сүйенуге ерлігі жететін адам болуға тиісті (М.Шелер). 
 Адам – тіршілік тәсілінің өзі әлі айқындала қоймаған, не болғысы 
келетіні жөнінде де өнді шешім қабылдана қоймаған жан иесі 
(М.Шелер). 
 
Адам кешіре алмайтын нәрселер бар, яғни ұмытуға болмайтын 
өкініштер де болғаны ғой (Л.Шестов).
Қайталауға арналған тест сұрақтары: 
1. Адам мәселесі философия ғылымында қашан пайда болды? - адам 

жүктеу/скачать 6.3 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: