1 дәріс Әлеуметтану ғылым ретінде Әдебиеттер


Жұмыспен қамтудың пассивті саясаты



бет46/49
Дата06.05.2024
өлшемі1.2 Mb.
#500655
түріЛекция
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   49
1 ä ð³ñ ëåóìåòòàíó ûëûì ðåò³íäå äåáèåòòåð

Жұмыспен қамтудың пассивті саясаты мемлекеттің еңбек нарығындағы жұмысшылар мен жұмыс берушілердің жағдайына жауапты екенін меңзейді. Ол мемлекеттік патернализм принципінде қалыптасады.
Мемлекет еңбек нарығының барлық қатысушыларына белгілі бір кепілдіктер береді. Жұмысшыларға жұмыс орнының сақталуына, жалақы мен жәрдемақылардың төленуіне, әлеуметтік сақтандаруға, зейнетақыға т.б. кепілдік беріледі. Жұмыс берушілерге - жоспарланып шығарылған өнімнің көлеміне сұранысқа, материалдар мен шикізат беруге, тұрақты бағалар мен мақсатты қаржыландыруға кепілдік беріледі. Мұндай кепілдік беру қарсы агенттерге кез келген нарықтық қиыншылықтарда өзін барлық уақытта әлеуметтік қорғалғандығын сезінуге мүмкіндік береді. Алайда мемлекет тарапынан қойылатын қатаң түрдегі қаржылық шеңбер мен бастаманың стимулдары еңбекті қолданудың ең тиімді салаларын іздеуге, еңбек өнімділігін жоғарылатуға, ішкі өзін-өзі қамтамасыз ету резервтерін анықтауға шектеу қояды, яғни әлеуметтік-еңбек қатынастарының енжарлығын қалыптастырады.
Пассивті жұмыспен қамту саясатының шаралары: жұмыс іздеушілерді тіркеуге алу, жұмыссыздық бойынша жәрдемақы көлемін анықтау, жұмыссыздық бойынша жәрдемақы беру жүйесін ұйымдастыру: демалыс жәрдемақылары; жұмыссыздық бойынша сақтандыру; мерзімнен бұрын зейнетке шығу; жұмыссыздар мен олардың отбасына қолдау көрсетудің ақшалай емес формаларын іске асыру т.б.
Жұмыспен қамтутың белсенді саясаты - ол жұмыссыздарды белсенді жұмысқа тезірек қайта оралуына мақсат ұстанған іс-шаралар кешені және олар мыналарды қамтиды: жұмысқа орналасуда көмек беру, кәсіби қайта даярлануына қол ұшын беру, өзін-өзі жұмыспен қамтуды дамыту, кәсіби кеңес беру т.б.
Ол адамның жұмыс орны үшін күресте, бәсекелестікке қабілеттілігін жоғарылатуға мақсат алған адамның белсенділігін қолдайды және онымен қоса бұл жерде мемлекет оған жұмыспен қамтылуы үшін мүмкіндік беруші екі ортадағы делдал ретінде ғана түсіндіріледі. Мұндай саясат адамның, мемлекеттердің табыстарды қолдауынан тәуелділігін қысқартады, мемлекеттік бюджет шығындарын азайтады және солай болғандықтан еңбек өнімділігінің жоғарылауына, экономиканы құрылымдық қайта құруға және әлеуметтік шиеленістің төмендеуіне ықпал етеді.
Әдетте жұмыспен қамтутың белсенді саясаты айрықша топтар үшін жасалынады: жұмыспен қамту жүйесінде шектеулі түрде қатысу деңгейі бар тұлғалар (мүгедектер), кемсітілген топтар (үлкен жастағы әйелдер, жастар, т.б.), ерекше қиыншылық көріп отырғандар (толық емес отбасы басшылары), ұзақ мерзімде жұмыссыз жүргендер. Яғни, еңбек нарығының жақсаруына халықтың аз қорғалған топтарына қолдау мен көмек көрсету арқылы қол жеткізген жөн
Экономикалық әлеуметтану жалпы әлеуметтану ғылымының қоғамның экономикалық өмірін зерттейтін арнаулы теориясы болып саналады. Бұл арнаулы теория жалпы әлеуметтанудың қарқынды дамуымен және оның экономикалық процестерімен тығыз байланысының негізінде пайда болды. Осыған орай экономикалық әлеуметтанудың объектісіне зерттеушінің қалауына қарай алынған қандай да болмасын экономикалық және әлеуметтік тұрғыда бір-бірімен тығыз байланысқан құбылыстар мен процестер жатады. Ал, экономикалық әлеуметтанудың пәніне қоғамның экономикалық дамуының әлеуметтік аспектілері жатады.
А.И. Кравченко экономикалық социология - ол қоғам өмірінің түрлі салаларының (өндірісте, айырбаста, бөліп беру мен тұтынуда) үлкен әлеуметтік топтардың өнімдері ретінде адамдардың жүріс-тұрысы жайлы ғылыми білім жүйесі деп санайды. Ол экономикалық әрекеттің көрінуінің формаларын және адамдардың экономикалық мүдделерін білдіруді, сонымен қоса адамдарға экономикалық институттардың (жеке меншік, еңбек бөлінісі, тауарлар мен еңбек нарығы, қаржы институты т.б.) ұзақ және қысқа мерзімді әсер етудің механизмдері мен құрылымдарын зерттейді.
Экономикалық социологияның пәндік саласын түсіну үшін бөліп қарастырылған екі тұрғылар арасындағы айырмашылық шартты болып табылады, олардың екеуі үшін де экономикалық процестердің әлеуметтік реттеуштерін анықтау және экономикалық факторлардың әлеуметтік процестер мен адамдардың жүріс-тұрысына әсерін анықтау өте маңызды.
Экономика саласында социологиялық зерттеудің негізгі салалары төмендегідей:
- экономикалық институттардың (жеке меншіктің, айырбастың, келісім-шарт қатынастарының, ақшаның, қаржы нарығының) эволюциясы;
- қоғамның экономикалық және кәсіби стратификация мен мобильділік, экономикалық теңсіздік, кедейлік және байлық проблемалары;
- әлеуметтік қатынастар мен адамдардың экономикалық қимыл-әрекеттерінің әр түрлі типтерінің қалыптасуы;
- адамдардың еңбек нарығындағы әрекеті, өндіріс және формальді емес экономика саласындағы еңбек әрекеті;
- экономикалық сана мен ойдың дамуы (құндылықтар, таптаурындар, жүріс-тұрыс үлгілері);
- экономикалық ұйымдардың құрылымы;
- кәсіпкерлік және бизнес формасының социологиясы;
- өндірістің, бөліп берудің, айырбас пен тұтынудың т.б. әлеуметтік-экономикалық механизмдері.
2. Экономикалық мәдениет экономикалық жүріс-тұрыстың реттеушісі болып табылатын шаруашылық нормалардың, жүріс-тұрыс үлгілерінің, таптаурындардың, құндылықтардың, дәстүрлер мен символдардың, кәсіби білімдер мен қасиеттердің тұрақты жиынтығын білдіреді. Ол мәдени құндылықтар мен нормаларды сақтайды, экономикалық дамудың әлеуметтік зердесі болады, индивидтер мен әлеуметтік топтардың экономикалық ресурстарды бақылау басым болатын әдістерін тудырады. Экономикалық мәдениет бірқатар қызметтер атқарады: таратушылық (болашақ ұрпаққа маңызды әлеуметтік-экономикалық құндылықтар мен нормаларды сақтап, жеткізу); іріктеу (мұраға қалған нормалар арасынан қазіргі жағдайда қолдап отыру мақұл болатындарын таңдап алу); инновациялық (экономикалық сана мен ойлаудың элементтерін жаңарту, экономикалық әрекетке жаңа технологиялар мен ұйымдастырудың жаңа формаларын енгізу).
Отандық экономикалық социологияның табысты дамуы Батыс социологиясындағы құрастырылған бай ұғымдар мен операциялық зерттеу схемаларын игеріп, қайта қорытуға байланысты. Социологиялық-экономикалық зерттеулердің: жұмыспен қамту және еңбек нарығының қатынасы, кәсіпкерлік, келісм-шарттық қатынастар, формальді емес экономикада экономикалық жүріс-тұрыс саласын зерттеудің кеңеюі талдау категориясының мазмұнын тереңдете түседі, оларды эмпирикалық сипатпен толықтыра түседі.
3. Экономикалық әлеуметтанудың маңызды мәселелерінің бірі – адамдардың еңбекке қатынасы және олардың еңбек сүйгіштік қасиетін зерттеу.
Бұрынғы Кеңестік тоталитарлық жүйе кезінде адамның еңбегін бағалауда олқылықтар орын алды. Адамдардың еңбектерін бағалаудың нақты критерийлері болмады. Осының салдарынан миллиондаған адмдар еңбекке қалай болса, солай қарап, жұмыс істеу қабілетін жойды, еңбекке жауапкершілікпен қарау болмады. Бұл ойымыздың растығын 1997-1998-жылдары орта мектепті бітіруші оқушылардан сұрау арқылы алынған деректерден көруге болады. Орта мектепті бітірушілердің 7%-ы ғана өндірістік, маманданған еңбекке құлық білдірген, 22%- еңбекті қажетті деп есептейді, ал, 37% – еңбекті жағымсыз процесс ретінде қарайды.
Қалалардағы тұрмыстық қызмет көрсету саласында жұмыс, қызмет істеушілердің саны көбеюде. Кейбір дамыған елдерде бұл салада 50%-дан астам жұмысқа қабілеті бар адамдар істейді. Бұл құбылыстың да алуан түрлі себептері бар. Олардың бастылары: көптеген өндіріс орындары ғылыми-техникалық прогрестің жетістіктерін, әсіресе, автоматтандыру, кибернетиканы кеңінен қолданып, қөптеген жұмыс қолын өндірістен босатты, олар жұмыссыз қалды. Сондықтан олар тұрмыстық, қызмет көрсету саласында еңбек етіп жүр. ХХІ ғасырда дүние жүзіндегі халықтың басым көпшілігі осы салада жұмыс істеуге мәжбүр болатын түрі бар.
Қазақстанда да халықты осы салада жұмыс істеуге ықпал ететін кейбір жағдайлар төбе көрсете бастады. Әрине, біздің елде де тұрмыстық қызмет көрсететін мекемелердің (қонақ үйі, ресторан, дүкен, сән, сауда үйлері, денсаулық сақтау кешендері, казино, туризм, санаторий, т.б.) көлемі ұдайы өсуде.
Дүние жүзінің дамыған елдерінде белгілі бір пайыздағы адамдардың жұмыссыздығы әдетте, жай құбылыс ретінде қаралады. Мысалы, көптеген елдерде жұмыссыздықтың көлемі 2-5% болады. Дамыған елдерде мұндай көрсеткіштер әдеттегі заңды құбылыс ретінде саналады. Бұрынғы Кеңес Одағы уақытында елде ешқандай жұмыссыздық жоқ деп жарияланды, мұны ашып айтуға тиым салынды. Бұрынғы одақтас республикалар өз алдында егемендік, тәуелсіздік алғаны мәлім. Олар өз бетінше өндірісті ұйымдаастырып дамытты. Көптеген өндіріс орындары экономикалық тұрғыда тиімсізболып жабылып қалды. Өндірісте істейтін адамдардың көпшілігі жұмыссыз қалып, басқа салалардан жұмыс тауып алуға мәжбүр болды. Жұмыссыз адамдардың кейбіреулері жұмыс тауып алды, кейбіреулері жұмыс тауып алды, кейбіреулері кәсіпкер, бизнесмен, жалға беруші, жеке меншіктегі кәсіпорындарда, шаруашлықтарда жұмыс істей бастады, ал, жұмыссыздардың басқа бір көпшілік бөлігі, әсіресе, жастар, әйелдер, мамандандырылмаған немесе жартылай мамандандырылған жұмысшылар, олармен қатар қызметкерлер мен интеллигенция өкілдері жұмыс таба алмай қалды. Жалпы республиканың әр түрлі шаруашылық салаларында жұмыссыздық күн сайын өсу үстінде болды.
1997-1998 жылдары жүргізілген әлеуметтік зерттеулердің кейбір деректеріне сүйенсек, республика бойынша жұмыссыздықтың ең үлкен пайызы оңтүстік аймақта болып отыр, бірақ, мұнда екінші бір фактор ескерілмеген. Бұл аймақтың ауыл шаруашылығанда көп адамдар өздерінің жеке меншік шаруашылығында жұмыс істейді, ал, мұны статистика мекемелері жұмыссыздық ретінде көрсетеді. Керісінше, қала мен ауыл-селодағылардың көпшілігі жұмыс орнын жоғалтса да жұмыссыздардың қатарына енгізілмеген. Кейбір адамдар уақытша жұмыс істемейді. Бұл да есепке алынбаған. Қоғамның әлеуметтік құрылымында әлеуметтік қорғауды ерекше тілейтіндер – зейнеткерлер, бұларға қоғам және үкімет тарапынан үлкен қамқорлық, көмек көрсету қажет.




Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   41   42   43   44   45   46   47   48   49




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет