1. Энтомологияға кіріспе. Паразит жәндіктердің жіктелуі Энтомология (грекше entomon шыбын-шіркей және iogos ғылым) шыбын-шіркейлер немесе жәндіктер дүниесін зерттейтін ғылым
Адам және мал токсоплазмозын балау-98. Адам және мал токсоплазмозыныңеміжәнеалдыналушаралары
жүктеу/скачать 293.43 Kb.
|
| 97. Адам және мал токсоплазмозын балау-98. Адам және мал токсоплазмозыныңеміжәнеалдыналушаралары.
Токсоплазмоз - жануарларменадамдызақымдайтынантропозооноздықауру. Токсоплазмозға шалдыққан буаз мал іштастайдынемесетіршіліккеқабілетсіз, әртүрліақауы бар төлтуады, сондай-ақ ауру малдыңорталықжүйкежүйесі, көрумүшелері, без жәнеішкі секреция жүйесізақымдалады. Токсоплазмоз дүниежүзініңкөптегенелдеріндетаралған. Бұл ауру РесейФедерациясында, Қазақстанда, Украинада, Беларуссияда; Кавказ және Орта Азия мен Балтықтеңізіжағалауындағыреспубликалардакездеседі. Қоздырғышы. Токсоплазмозды споровиктер класынажататынToxoplasmagondідегенқарапайымдыларқоздырады.Токсоплазмалардыңқұрылысы мен даму биологиясы. Токсоплазмалардыңөсіп-даму сатыларынабайланыстыолардыңқұрылысыәртүрліболады. Олар: трофозоиттар (жыныссызөсетінтүрлері), цисталар, псевдоцисталар, шизонттар, мерозоиттар, гаметаларжәнеооцисталарболыпбөлінеді. Трофозоиттаржартылай ай тәрізді, апельсин жарнағынаұқсас, ұзындығы 4-7 мкм жәнеені 2-4 мкм. Романовский әдісіменбоялғанжұғындыдаолардыңядросықоңыр-қызылға, ал цитоплазмасыкөгілдіртүскебоялады.Оларішкіортаныңұлпалымүшелерінде, мида, торшажәнеәртүрліұлпалардыңторшааралығынмекеңдейді. Қандасиреккездеседі.Эндодиогениянемесеіштенбүршіктенуарқылытрофозоиттаркөпреткөбейіпцисталартүзейді. Цисталардөңгелекпішінді, өзіндікекіқабатқабықтары бар, ал ішіндекөптегенмерозоиттары бар. Цисталардыңтұрқы 100 мкм. Көбінесеолармидан, диафрагма жәнежүрекетінентабылады.Аурумалдыңетіннемесекемірушілеретінжегенмысықтыңасқазанынатүскеңцисталарыдырайды да, олардыңішіненшыққанмерозоиттарішектің эпителий торшаларынаеніп, онда шизогония даму сатысынанөтеді. Шизогониядан кейінгаметогонияжолымендамып, гаметоциттертүзіледі. Еркекгаметтернемесемикрогаметтертұрқы 1-1,5 мкм, ұрғашынемесемакрогаметтердиаметрі 30-60 мкм. Микрогаметтер мен макрогаметтерқосылу (көпуляция) нәтижесінде зигота түзіледі, соңынанооцистағаайналады да, мысықтыңнәжісіменклиникалыққашығады. Ооцисталар пішіні аздап сопақтау, клиникалыққабығыөтенәзік, тұрқы 11 х 13-14 мкм. Қоршағанортағашыққанооцисталар 3-5 күнішінде спорогония сатысынанөтеді де, олардыңішіндеспоралартүзіледі. Спорогония сатысынан өткең ооцисталар мал-жанғақайтажұққансоңспорозоиттарбөліпшығарып, аздансоң мал денесіндеолартрофозоиттарғаайналады. Токсоплазмалар жыныстық жолмен үймысығы мен кейбірмысықтұқымдастарішегіндедамиды. Эпизоотологиялық деректері. Токсоплазмоз жер жүзінекөптараған, олжершарыныңбарлыққұрылықтардакездесетінпротозооз. Бұлауруғакөптегенжануарларжәнеадам да бейім. Токсоплазмозға 200-дей жануарларменқұстартүрлерішалдығады. Жануарлар арасында токсоплазмоз энзоотия түрінде кездеседі. Токсоплазмалар ауру мал ағзасынан секреттер жәнеэкскреттермен де шығады: сілекейішінде, мұрыннан, көзден, жынысмүшелеріненаққансұйықтықта, сондай-ақ, нәжіспен, несеппенжәнесүтпенклиникалыққыортағатарайды. Токсоплазмозбен адам да ауырады. Сондықтаноның медицина саласында да маңызы бар. Токсоплазмоз адамдыкейдеөлітууға, түсіктастауға, сәбилердіңертешетінеуінеұшыратады. Токсоплазмоздың медициналық маңызына еңалғашкөңілаударған чех зерттеушісі Янку (×апки, 1923) болатын. Ол осы ауруданшетінегенбаланыңкөзініңторшақабатыкесінділерінен токсоплазма цисталарынтапқан. Токсоплазмалар мал қиы мен суда өте ұзақсақталады. Олардезинфекциялағышзаттарға, кептіруге де төзімді. Токсоплазмоз жануарлар мен адамға қоздырғышының әртүрлісатысындажұғабереді. Асқазанарқылытрофозоиттар мен цисталары шала піскен ауру малдыңеті, жарақаттанғантері, сондай-ақ ауру енесіарқылыіштегітөлге де жұғады. Ал кейдетасымалдаушыкенелерарқылы(DermacentorжәнеAmblyommaкенелері) жұғады. Кенелерорганизміндетоксоплазмаларұзақуақытсақталады, бірақтасымалдаушыларорганизміндеоларкөбеймейді. Патогенезі. Табиғи жағдайларда токсоплазмалардыңәртүрлівируленттіштамдарыкездеседі. Олардыңкейбіреулерісүтқоректілер мен құстарғаөтевирулентті. Басқалары, керісінше, жануарларғавируленттіемес. Белгілібіржағдайлардавируленттіштамдаркүшінжойыпавируленттітүрінеайналса, ал авируленттітүрлерівируленттіқасиетқабылдауымүмкін. Жануарларға жұққан соң-ақ токсоплазмаларбарлықмүшелергетаралады. Олардыңшығарғануытыорталықжүйкежүйесі мен ішкімүшелердіңқызметі мен құрылысынбұзады. Егер ауру іштегітөлгежұқса, ондаорталықжүйкежүйесіндетоксоплазмалар тез көбейіп, төлдіңдамуынтежейді. Токсоплазмалардың зат алмасуында шыққанөнімдерорганизмдіаллергияғаұшыратады. Иммунитеті. Токсоплазма жұққан малдардың барлығында иммунитет пайдаболып, бірнешежылсақталады. Егер организмде антиденелер болса, қайтажұққанпаразиттеркөбеймейтіндігінзерттеулеркөрсетті. Антиденелердіңқандасақталумерзімібірқалыптыемес. Клиникалық белгілері. Токсоплазмоз туа жәнежүрепайдаболғанболыпекігебөлінеді. Туапайдаболған токсоплазмоз іштегітөлгеенесіненжұғады. Мұныңнәтижесінде, буаздықтыңалғашқыжартысындаіштастауболадынемесесоңынантөлөлітуады. Кейде гидроцефалия, аяқтарыныңтолықдамымауысияқтыақауларкездеседі. Аяқтардыңтолықдамымауықозылардажәнемысықта, іштегітөлдіңмумификацияғаұшырауысиырдажиіреккездеседі. Жүре пайда болған токсоплазмоз ауызарқылынемесебасқажолдарменжұғады. Қоздырғыштыңвируленттілігінежәнепаразиттіңішкіағзалардызақымдауынабайланысты, токсоплазмоз әртүрліболыпбілінеді. Токсоплазмоздыңжіті, жітілеу, созылмалыжәнесимптомсызтүрлері бар. Аурудың жіті түрінде жасырынкезеңі 2-4 күн. Кейдеденеқызуы 420 С дейінкөтеріледі. Тынысалуы мен жүрексоғуышапшаңдайды. Бұлшықетдірілібайқалады. Мал қаттыкүйзеледі, жем мен судан бас тартады. Коньюктивитжәнетанауданкілегейлііріңдішырышағады. Ауру әсіресе үй қояндарындаауыр, ал шошқа, іріқара мал, қойешкідежеңілірек, сондай-ақжылқы, есек, түйедесимптомсызөтеді. Торайлардың қаны тоқырауынан терісіқызарады, кейдесалданады. Қойдан қанды несеп шығады, ішіөтеді. Буаз мал іштастайды. Мал өлералдындаденетемпературасыкүрттөмендейді. Сиырлардың жүйке жүйесі қаттықозады. Ауруғажүйке, тынысалу, қантамыржәнеасқазанжүйелеріжәнекөзідешалдығады. Кейдемалдыңаяқтарысалданадынемесежартылайсалданады. Иттешырыштынемесеқанараласшырыштыішөтубайқалады, құсады, денесітырысып-бүрісуімүмкін. Буазқаншықтаріштастайды. Аурудыңсоңындааяқтарысалданадынемесежартылайсалданады. Жітілеу түрінде клиникалық белгілеріәлсіздеубайқалады. Жасырынкезеңі 5-10 күн, денеқызуы 4-6 күнсақталады, бірақ 410 С-денартықкөтерілмейді. Малдыңтәбетінашар, ішіөтіп, бірте-біртеарықтайбереді. Жүрісітәлтіректеп, аяқтарыжартылайсалданады, іштастауданкейінаяқтарысалданады. Созылмалы түрінде аздаған уақытденеқызуыкөтеріліп, жем-шөпкетәбетіболмай мал ариды. Симптомсыз өтетін түрінде организмдетоксоплазмалардыңболғанымен, аурудыңклиникалықбелгілерібайқалмайды. Өлекседегі өзгерістер. Жіті түріненөлгенмалдыңсөлбездеріүлкейгенжәнеқанталаған. Жітілеутүрінде-өлексеніңарықтығыкөзгетүседі. Гастроэнтерит белгілерібайқалады. Құрсақтанпайдаболғантоксоплазмоздаөлгентөлдіңмиыныңақзатында некроз ошақтарыкездеседі. Қабынуөзгерістерімидыңбарлыққабаттарында бар. Ұрғашымалдыңқағанаққабықтарынанақшылнемесесарғыштүстідиаметрі 3 мм некроз ошақтарытабылады. Балауды клиникалық немесе Эпизоотологиялықдеректерарқылыжәнезертханалықзерттеунәтижелерінегізіндеқояды. Зертханада қақырықтан немесе клиникалыққыбездерінен биопсия алып, шынығажұғынды препарат жасап, микроскөппензерттейді. Өлекседен алынған жұлын, кеудежәнеқұрсаққуыстарысуларын, сондай-аққағанақсуларынцентрифугаданөткізіп, тұнбасынанжұғындыпрепараттаржасалып, микроскөпарқылытексеріледі. Жұғындыпрепараттардыбауырдан, сөлбездерінен, талақтан, өкпеденжәнет.б. ішкімүшелерденжасауғаболады. Оларды метил спиртіменбекітіп, РомановскийГимзаәдісіменбояйды. Паразиттіңцитоплазмасыкөгілдір, ал ядросықызылтүскебоялады. Токөплазмозды анықтау үшін, биологиялықәдісті де қолдануғаболады. Олүшінзерттелетінжануардансынамаалып, ақтышқандарғажұқтыруғаболады. Тышқанмиынаинемен 0,03 мл немесеішқуысына 1 мл тексерілетінсұйықтықегіледі. 3-4 күнөткеңсоң, тышқанныңішқуысында 3 мл-дей экссудат түзіледі. Оныңішіненкөптегентоксоплазмалардытабуғаболады. Токсоплазмозды анықтау үшін, көптегенсерологиялықреакцияларқолданылады. Атапайтқандакомплементтібайланыстыруреакциясының, иммунофлуорлеценттікәдістіңжәнетағыбасқаларыныңмаңызызор. Токсоплазмалардың тұрақты иесі мысықтардызерттеуүшін, Фюллеборнжәне Дарлинг әдістеріқолданылады. Ауру мысықтыңнәжісінентоксоплазмалардыңооцисталарыніздестіреді. Емі. Емі толық зерттелмеген. Токсоплазманың тұрақты иелері мысықтарғахимкокциддәрісін 24 мг/кг мөлшерінде 3 күнұдайытамаққақосыпбереді. Сонансоң 25 күнұдайы осы препараттыңпрофилактикалық (жартылайдозасы) дозасыберіледі. Алдын алу және күресушаралары. Токсоплазмозғашалдыққанмалды дер кезіндеанықтап, оқшаулағанныңмаңызыөтезор. Сойылғанмалдыңетіәбденпісіріледі, ал ішек-қарын, өкпе-бауыржәнет.б. ішкімүшелеріжеугежарамайды. Ауру мал тұрған қораларда дезинфекция және дератизация жүргізіледі. Ит пен мысық қаны әрбіркезеңсайын КБР мен тексеріліп, оң реакция бергендеріжойылыпотырылады. Жалпы мал қораларынаит пен мысықтыжіберугеболмайды. Сауықтырушараларықойқоздағанда, сиырбұзаулағандажәнешошқаторайлағанкезеңдердемұқиятжүргізіледі. Өлітуғантөлдіитке, мысыққа, шошқағажәнебағалытеріліаңдарғаберугеболмайды. Олардытереңорғакөміптастайдынемесеөртейді. жүктеу/скачать 293.43 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|