1 Жер ресурстарын басқарудың теориялық негіздері
Нұр-Сұлтан қаласының жер ресурстарын басқару жүйесін жетілдіру
жүктеу/скачать 1.24 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 3.2 Қазіргі жағдайда мемлекетте жер ресурстарын ұтымды басқару және оны жетілдіру бағыттары
| 3.1 Нұр-Сұлтан қаласының жер ресурстарын басқару жүйесін жетілдіру
Жер кез-келген басқа материалдық объектіден экономикасында ерекшелейтін құндылыққа ие. Жердің әр ел атқаратын рөлі әрдайым айқын емес, бірақ үлкен мәнге ие. Жерге қорғалған деген сенімді құқықсыз тұрақты дамуды қамтамасыз ету мүмкін емес. Жерді тиімді пайдалану қазіргі заманның өзекті ұтымды және мәселесі болып табылады. Әр түрлі меншік иелерінің жерлеріндегі экономикалық ғана емес, сонымен бірге шешуге мүмкіндік экологиялық мәселелерді де беретін жер дамыту ресурстарын басқару әдістерін қажеттілігі туындайды. Жер саяси, экономикалық, әлеуметтік және өндірістік, коммуналдық өмірінің барлық, экологиялық және басқа салалардағы сапалы бағалау қоғам процестерінің негізі ретінде шарттарының құндылыққа ие, оны экономиканың қалыпты жұмыс істеуі мен дамуының маңызды бірі болып табылады. Қазақстанда жер басты проблема ресурстарын басқарудың заманауи жүйесін қалыптастыру болып табылады, сондықтан салық базасы мен бюджет кірістерін көбейтуге, республикалық және аймақтарды дамытуға инвестициялар тартуға, жер қатынастары субъектілеріне кепілдік беру құқығын қамтамасыз етудің тиімді жүйесін құруға мүмкіндік беретін жер ресурстарын басқарудың теориялық және әдістемелік ережелерін жетілдіру қажет. Нұр-Сұлтан қаласындағы жерді пайдалануды реттеу мақсатында барлық жерлер олардың мақсатына байланысты жер ресурстарын басқару жүйесін құрудың негізі болып табылатын санаттарға бөлінеді. Жердің әрбір санаты үшін жерді рұқсат етілген пайдаланудың белгілі бір құқықтық режимі мен түрлері белгіленеді. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша жердің негізгі категориялары келесідей: -тұрғын үй құрылысының жерлері -3963 га ; - коммерциялық бағытта - 6713 га; - көп функциональды- 3630 га; -аз қабатты тұрғын үй кешені-7412 га; - өндіріс -2788 га; - ауыл шаруашылық –166 га. Жер ресурстарын басқару актілерінің жергілікті өзін – өзі басқару органының нормативтік емес құқықтық жобаларын дайындау арқылы жүзеге асырылады – Нұр-Сұлтан қаласы әртүрлі құқықтарға бойынша жер қатынастар мекемесі жеке және заңды тұлғаларға (жалға алу, тұрақты (мерзімсіз) пайдалану, меншік) жер учаскелерін беру туралы, жер учаскелеріне құқықтарды тоқтату және қайта ресімдеу, коммуналдық жылжымайтын мүлік объектілері бойынша жер учаскелеріне құқықтарды ресімдеу, аудандық қажеттіліктер үшін жер учаскелерін резервтеу, алып қою туралы қаулыларының жобаларын дайындайды. Нұр-Сұлтан жер қатынастар бөлімінің негізгі әдістеріне мыналар жатады: -жерге орналастыру; -жер мониторингі; -мемлекеттік жер кадастры; -жерді бақылау болып табылады. 1. Жерге орналастыру-жер қатынастарын жер ресурстарын реттеуге, жерді пайдалануды ұйымдастыруға, есепке алуға және бағалауға, аумақтық және жоспарларды жасауға шаруашылық ішіндегі (жерге орналастыру объектілерінің шекараларын өзгертуге, жер учаскелерін беруге және алып қоюға) бағытталған іс-шаралар жүйесі. 2. Жер мониторингі-бұл жердің жай-күйін бақылау (түсіру, зерттеу және іздестіру) жүйесі. Жер мониторингінің міндеттеріне мыналар жатады: -жердің жай-күйіндегі өзгерістерді уақтылы анықтау, осы өзгерістерді бағалау, -теріс процестердің болдырмау салдарын және жою туралы ұсынымдар әзірлеу; -мемлекеттік жер кадастрын жүргізуді, жерді пайдалану мен қорғауға мемлекеттік жер ресурстарын бақылауын, жер мемлекеттік және аймақтық басқарудың өзге де функцияларын, сондай-ақ жерге орналастыруды ақпараттық қамтамасыз ету; -азаматтарды жердің жай-күйі бөлігінде қоршаған ортаның жай-күйі туралы ақпаратпен қамтамасыз ету. 3.Мемлекеттік жер кадастры-жер тығыз байланысты құқықтар туралы құжаттарды тіркеу мен учаскелеріне және олармен ресімдеудің, жер учаскелерін жылжымайтын мүлікке есепке алу мен бағалаудың ресми жүйесі. Мемлекеттік жер кадастры: -жер иелерінің, иеленушілердің, жерді пайдаланушылардың жерге құқықтарын бекіту; -жерді бөлу мен пайдалануға, жер мәмілелерінің (сатып алу-сату, жалдау, кепіл, айырбастау сыйға тарту, және т. б.) заңдылығына мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру мақсатында жүзеге асырылады.); -жер мәмілелерінің тұрақтылығын жеделдігін,және жариялылығын, жер дауларын шешуді қамтамасыз ету; -жерге және жер мәмілелеріне салықтық салық салуды жүргізу; -жердің бағасын белгілеу; -жер учаскелерінің нормативтік және перспективалық меншік иелері, иелері, пайдаланушылары, жердің құқықтық режимі, олардың шаруашылық пайдаланылуы мен бағасы туралы мәліметтер беру; -мемлекеттік билік және жеке тұлғалардың жер ресурстары туралы қажетті органдарының, заңды ақпаратпен қамтамасыз ету мақсатында құрылған. Жерді пайдалануға жер бақылауы жер заңнамасында қабылданған оны пайдалану ережелеріне қайшы келетін әрекеттерді табуға және жолын кесуге бағытталған. Бақылаудың мақсаты-барлық мекемелердің, сондай-ақ азаматтардың аймақтық жер қорының сақталуына кепілдік беретін талаптарды сақтауын қамтамасыз ету. Анықталған бұзушылықтардың саны, жергілікті жерді бақылау бойынша іс-шаралардың уақтылығы жер заңнамасының айтарлықтай профилактикалық нормаларын сақтай отырып, жалпы жағдайға әсер ететінін атап өткен жөн. Ықтимал бұзушылар жерді тиісінше пайдаланбаудан бас тартады, жер учаскелеріне дербес шаралар қабылдайды. Нұр-Сұлтан қаласы бойынша құқықтарды ресімдеу жөнінде жерді бақылаудың жалпы жүйесінің қажетті буыны және жерді дұрыс және тиімді пайдалану талаптарының сақталуын қамтамасыз ететін тиімді механизм болып табылады. Бүгінгі күні мемлекеттік кадастрын жүргізуді жетілдіру мақсатында жерге орналастыру жылжымайтын мүліктің саласында: -цифрлық картографиялық материал жасау негізінде облыстың барлық аумағындағы елді мекендер мен аймақтық құралымдардың шекараларын айқындау (нақтылау) басым мәнге ие. Жер ресурстарын басқару жүйесі: -жерді тиімді пайдалануды; -жер меншігінен түсетін кірістер есебінен жергілікті бюджет кірістерінің құрылымын оңтайландыруды; - аймақтық білім аумағында жылжымайтын мүліктің өркениетті нарығын құруды; - жылжымайтын мүлік объектілеріне мүліктік құқықтардың кепілдіктерін қамтамасыз етуді; - жер төлемдерінің жиналуын ұлғайту есебінен жергілікті бюджеттің кіріс бөлігін ұлғайтуды; - бюджет қаражатын үнемдеуді; - басқарушылық шешімдерге уақыт шығындарын азайтуды көздейді. Көрсетілген мақсаттарға қол жеткізу үшін, оның ішінде аумақтың әлеуметтік-экономикалық және асыру кезінде жер аудан құрылысын дамыту бағдарламаларын әзірлеу беруді және басқа және іске учаскелерін пайдаланудың тиімді бағыты мен нысанын, атап айтқанда, неғұрлым жекешелендірілген кәсіпорындардың астында жер сатуды, жер учаскелерін жалға да іс-шараларды айқындау қажет. Нұр-Сұлтан қаласының жер ресурстарын басқару жүйесін жетілдіру үшін оны құрылымдық қайта құруға, өзін-өзі басқару органдарының өкілеттіктерінің аражігін ажыратуға, олардың функциялары мен өзара іс-қимыл тәртібін анықтауға, жерге мемлекеттік органдар мен жергілікті орналастыруды реттеу тәсілдерін әзірлеуге, басқару процесін ақпараттандыруға және басқару органдарының кадрлық құрамын жетілдіруге назар аудару қажет. 3.2 Қазіргі жағдайда мемлекетте жер ресурстарын ұтымды басқару және оны жетілдіру бағыттары Жер-құнарлылық сияқты бірқатар маңызды қасиеттерге ие ерекше объект. Бұл ретте жер ресурстары көбейтуге болмайтын кеңістік-шектеулі ресурстарға жатады. Жер өмірдің кеңістіктік негізі және өндіріс құралы ретінде оның қажеттіліктерін қанағаттандыруға қатыса отырып, қоғамның жұмысына белсенді әсер етеді. Осыған байланысты жер ресурстарын басқару маңызды ғана емес, сонымен бірге нақты және тиімді басқару жүйесін құруды қажет ететін күрделі мәселе болып табылады. Жер ресурстарын басқару, басқару қызметінің циклдарынан құралады. Жер ресурстарына қатысты олар: дұрыс ақпарат жинау және басқару объектісін, яғни жер ресурстарын зерделеу; нақты жағдайларға қатысты басқарушылық шешімдер тұжырымдамасын әзірлеу; басқарушылық шешімдердің іске асырылуын бақылауды жүзеге асыру. Кез-келген жүйені басқару-бұл жүйенің, оған кіретін элементтердің немесе онымен байланысты басқа жүйелердің ортақ мүдделері үшін сақталуын, тұрақтылығын қамтамасыз ету. Жер ресурстарын мемлекеттік басқару-бұл бүкіл қоғамның да, жеке адамның да мүдделерін қамтамасыз ету және елді мекенді тұрақты дамыту мақсатында жерді ұтымды пайдалануды ұйымдастыру жөніндегі мемлекеттік органдардың мақсатты қызметі. Жер ресурстарын басқару объектісі-бұл белгіленген шекараларда, белгіленген ауданы және елді мекендердің шекаралары шегінде құқықтық режимі бар жер учаскелері. Елді мекен аумағындағы жерлерді басқару шешімдер, бағдарламалар, ережелер түрінде нормативтік құқықтық актілерді қабылдауды және енгізілетін іс-шаралар арқылы жүзеге асыруды қамтиды. Осыған сәйкес жергілікті өзін-өзі басқару органдары жер нарығының дамуы мен қалыптасуына белсенді әсер ете алады, ал республикалық және аймақтық нормативтік-құқықтық база жер-мүлік қатынастарын жалпы реттеудің негізіне жатады. Ауыл шаруашылығы өндірісінде пайдаланылатын жер және басқа да табиғи ресурстардың өнімділігін жақсарту және арттыру ұзақ мерзімді перспективада мемлекеттік аграрлық саясаттың негізгі мақсаты болып табылады. Осы мақсаттарға қол жеткізу үшін мынадай басым бағыттарды іске асыру көзделеді: ауыл шаруашылығының кірістілігі мен инвестициялық тартымдылығын арттыру, саланы техникалық және технологиялық жаңғырту, сондай-ақ жерді және өзге де табиғи ресурстарды тиімді пайдалануды қамтамасыз ету мақсатында мемлекеттік қолдаудың нысандарын, тетіктерін жетілдіру және көлемдерін ұлғайту; кредиттік ресурстардың қолжетімділігін арттыру, жер ипотекасын дамыту, кредиттеу және сақтандыру салаларындағы бәсекелі бастауларды күшейту. Басқарудың негізгі міндеті-оның көрсеткіштерін жақсарту үшін басқарылатын объектіге белсенді әсер ету. Нарықтық қатынастардың дамуымен жер ресурстарын басқару жүйесінде кәсіби басқару, басқарудың неғұрлым тиімді модельдері мен әдістемелерін құру және енгізу қажеттілігі артады, сондықтан тиімді басқару міндеттерін шешуде талдау және бағалау жұмысының рөлі артады. Басқарудың тиімділігі-белгілі бір басқару жүйесінің тиімділігі, ол басқару объектісінің де, басқару қызметінің де әр түрлі көрсеткіштерінде көрінеді, және бұл көрсеткіштер сандық және сапалық сипаттамаларға ие. Басқару жүйесінің тиімділігін арттыру белгілі бір объектілерді басқарудың ең жақсы ұйымдастырушылық формаларын, әдістерін, технологияларын берілген өлшемге немесе критерийлер жүйесіне сәйкес басқарылатын жүйенің белгілі бір техникалық - экономикалық нәтижелерге қол жеткізуі үшін табуды қамтиды. Жер ресурстарын басқару жүйесінің әсері деп абсолютті және салыстырмалы түрде көрсетілген басқару әрекеттерінің түпкілікті нәтижесін, ал жер ресурстарын басқару жүйесінің тиімділігі деп басқару әрекеттерінің белгілі бір көлемі мен түрін сапасын арттыру үшін. Жерсіз қызметтің кез-келген түрін жүзеге асыру мүмкін емес болғандықтан, жер ресурстарын, біздің ойымызша, аймақтық дамудың маңызды құралдарының бірі ретінде қарастырған жөн. Осылайша, аймақтың жер ресурстарын басқару қала және аймақты дамытуға және халықтың өмір сүру сапасын жақсартуға бағытталған. Өңірдің жер ресурстарын басқару кезінде осы ережелерге сүйену және өңірлердің тұрақты басқаруына әсерін ескеру қажет. Қазақстанның бәсекеге қабілетті елдердің қатарына кіруі Қазақстан Республикасының Стратегиялық даму жоспарлары бағыттарының бірі болып табылатын жер ресурстарын пайдаланудың тиімділігіне, Жер кодексінің ережелерін және Мемлекеттік бағдарламалар іс-шараларын іске асыруға айтарлықтай тәуелді. Қазақстан Республикасының Стратегиялық даму жоспарларының, Жер кодексінің ережелерін және Мемлекеттік бағдарламалар іс-шараларын іске асыру бағыттарының бірі жоғары өнімді және экологиялық бағдарланған бейімделгіш жер пайдалануды қалыптастыру, жерге орналастыруды, ресурстарды басқарудың экономикалық тетіктерін жетілдіру негізінде жер ресурстарын ұтымды пайдалануды және қорғауды қамтамасыз ету, жер заңнамасының сақталуына мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру болып табылады. Осыған байланысты, қойылған мақсатқа қол жеткізу үшін жер ресурстарын басқару комитеті және оның жерге орналастыру, топографиялық-геодезиялық кәсіпорындары мынадай жұмыс түрлерін жүзеге асырады: - гистехнология негізінде мемлекеттік жер кадастрын жүргізу, - топырақ және өсімдік жамылғысының жай-күйін зерттеу; - ақылы жер пайдалануды және жер нарығын дамытуды жетілдіру; - жерді картаға түсіру; - жер мониторингін жүргізу; - жерді пайдалануға мемлекеттік бақылауды жүзеге асыру және т. б. Жер ресурстарын басқарудағы негізгі проблема аграрлық сектор субъектілерінің құрамын айқындау, оларға бекітіліп берілген жер учаскелерін пайдаланудың тиімділігін белгілеу, пайдаланылмайтын жерлердің бар-жоғын анықтау, жер алқаптарының сапалық жай-күйін жақсарту жөнінде ұсыныстар әзірлеу болып қала береді. Осы мақсатта республикада ауыл шаруашылығы алқаптарын түгендеу жұмыстары жүргізілуде. Ауыл шаруашылығы айналымына босалқы жерлерді тарту елеулі проблема болып қалып отыр. Тиімді ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге конкурстық негізде берілетін осы жерлерді кезең-кезеңімен игеру резервін айқындау, сондай-ақ ауыл шаруашылығы және өзге де мақсаттар үшін босалқы жерлерді тарту мен игеру жөнінде бағдарлама жасау қажет. Осы және басқа мәселелерді шешу басқару жүйесін дұрыс ұйымдастырумен көрінеді. Бұл жағдайда ол жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды қамтамасыз етуге дейін азаяды, оған қол жеткізу үшін келесі міндеттерді шешу қажет: - санаттары бойынша жер қорының құрылымын жетілдіру және нысаналы мақсат санаттарының жер құрамын экономика салаларын дамыту және қоршаған ортаны қорғау талаптарына сәйкес келтіру; - мемлекеттік жер кадастрын құру және жүргізу, оны автоматтандырылған технологияларға толық көшіру; - топырақты сақтау және қалпына келтіру, жердің жай-күйіне теріс антропогендік әсерді жою жөніндегі іс-шараларды іске асыру есебінен жердің сапалық жай-күйін жақсарту; - ауыл шаруашылығы алқаптарының шөлейттенуіне және тозуына қарсы жерді ұтымды пайдалану мен қорғау жөніндегі іс-шараларды әзірлеу мен жүзеге асыру кезінде ландшафтық экологиялық тәсілді кезең-кезеңімен іске асыру, оңтайлы жер пайдаланудың экологиялық нормативтерін енгізу; - жер ресурстарын ұтымды пайдалану мен қорғауды әлеуметтік тиімді жер нарығына және экономикалық ынталандыруға көшу; -ерекше қорғалатын табиғи аумақтар мен экологиялық дәліздер желісін дамыту. Қаладағы және аймақтағы жер ресурстарын пайдаланудың нәтижесі ретінде жер салығы, жалдау ақысы, мемлекеттік меншіктен жер учаскелерін сатудан бюджетке түсетін төлемдер сияқты көрсеткіштер жиі қолданылады. Жер ресурстарын басқаруға арналған шығындар мынадай көрсеткіштермен бағаланады: - аумақтық жерге орналастыруды жүргізу; - жер ресурстарын басқаруды ақпараттық қамтамасыз ету; - жер учаскелерін кадастрлық бағалау жөніндегі жұмыстар; - бұзылған жер учаскелерін оңалту жөніндегі жұмыстар; - мемлекеттік жер бақылауы мен мониторингін жүзеге асыру. Жер ресурстарын басқару әкімшілік-аумақтық құрылымдарды дамытудың әлеуметтік, экономикалық, экологиялық бағыттарын іске асыруға мүмкіндік беретін өңірлік экономиканың маңызды бөлігі болып табылады. Жер ресурстарын тиімді пайдаланбай өңірлік даму мүмкін болмағандықтан, оларды өңірлік басқару жолдары мен құралдарының ғылыми әзірлемелерінің маңыздылығы артып келеді. Өңірлердегі басты проблема ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер алаңдарының қысқаруы, оларды пайдалану тиімділігінің көрсеткіштерінің төмендеуі, шиеленістің өсуі және т. б. болып табылады. Осыған байланысты өңірлік жер ресурстарын басқару міндеті өзекті болып табылады. Қазіргі заманғы басқару жүйесі жергілікті билік органдарына кешенді, жүйелі тәсіл кезінде елді мекен шегінде жер ресурстарын тиімді және ұтымды пайдалануға, жер нарығының дамуына және инвестициялар тартуға ықпал етуге, осы мәселелердің республикалық деңгейде шешілуін күтпей, елді мекендердің тұрақты дамуы үшін қажетті жағдайлар жасауға мүмкіндік беретінін атап өткен жөн. жүктеу/скачать 1.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|