1 Жер ресурстарын басқарудың теориялық негіздері
Нұр-Сұлтан қаласының жер ресурстарының әлеуетін талдау
жүктеу/скачать 1.24 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.3 Мемлекеттің аграрлық секторында жер ресурстарын пайдаланудағы проблемалар
- 3 Жер ресурстарын тиімді басқару және оның жүйелі тетіктерін дамыту бағыттарын ұсыну
| 2.2 Нұр-Сұлтан қаласының жер ресурстарының әлеуетін талдау
Нұр-Сұлтан қаласы –Қазақстан Республикасының елордасы. Қазір қаланың аумағы 710 км2 алып жатыр. Қала Қазақстанның орталық бөлігінің солтүстігінде Ақмола облысында, Есіл өзенінің алабындағы өзен маңы жазықтығында орналасқан. 2-сурет. Нұр-Сұлтан қаласының жер ресурстары картасы Ескерту:https://kk.wikipedia.org/wiki дерек көзі негізінде Нұр-Сұлтан қаласы Есіл өзенінің жағалауындағы жазықта және ішінара өзен аңғарында орын тепкен. Аумақтық жер бедері еңісі мен биігі байқалмайтын жазық болып келуімен сипатталады. Халық саны: 1248801 (1 наурыз 2022). 3- сурет. Нұр-Сұлтан қаласының аудандары бойынша жер реурстары картасы Ескерту:https://kk.wikipedia.org/wiki дерек көзі негізінде: Әкімшілің бөлінуі. Нұр-Сұлтан қаласында Сарыарқа ауданы, Алматы ауданы, Байқоныр және Есіл ауданы бар. 2018 жылғы 16 наурызда Алматы және Сарыарқа аудандарының аумағынан Байқоңыр төртінші ауданы құрылды. 4 Кесте -Нұр-Сұлтан қаласының жер қорын пайдалану көрсеткіштері
Қала аумағы 72,2 мың гектарға тең және 3 түрлі жер категориясынан тұрады, олар: Ауылшаруашылық мақсатына арналған жерлер 21,6 мың гектар, яғни 29,9% құрайды. Елді мекен жерлері 34,3 мың гектар, оның үлес салмағы 47,2%. Орман қоры жерлері 16,5 мың гектар, ал пайыздық есеппен 22,9% құрайды. 4-сурет. Нұр-Сұлтан қаласының жер қоры көрсеткіштері Ескерту: http://www.stat.gov.kz/ дереккөзі негізінде авторлармен құрастырылған Нұр-Сұлтан қаласының жер қоры көрсеткіштеріне талдау жасайтын болсақ, жалпы ауылшаруашылықта жер қоры- 57%, жеке тұрғын үй құрылымы- 12%, Аз қабатты тұрғын үй кешені-11%, көп функциональды жер қоры- 9%, өндірістік бағыттағы жер қоры- 7%, коммерциялық бағыттағы жер қоры- 3% құрайды. Сондай-ақ, жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде, мемлекет немесе мемлекеттік жер пайдаланушылар жалға берген кезде жер учаскесінің төлемақысын базалық құнына қолданылатын түзету коэффициенттерін 5-кестеден көруге болады. 5 Кесте - Жер учаскесінің төлемақысын базалық құнына қолданылатын түзету коэффициенттері
2021 жылғы мәліметтерге сүйенсек, Нұр-Сұлтан қаласындағы жердің 1кв.м: Жерді сатып алу бағасы – сот/6683тг. Жерді сатып алуда оның негізгі кадастрлық құны және нарықтық құны есептелінеді. Жердің кадастрлық құны нарықтық құннан бірнеше есеге аз болады. Нұр-Сұлтан қаласының Есіл ауданындағы бірқатар жер учаскелерінің бағасын анықтап көрсек: - 1кв.м жер110 000 және 8 150 000 тенге. Бұл нақты баға емес, кадастрлық құнды анықтау барысында базалық ставка түзету коэффиценттеріне көбейтіледі. Яғни, жер учаскесі қаншалықты экологиялық жағдайы жағынан жақсы орналасқан болса, онда коэффицентте соншалықты жоғары болады. - Нұр-Сұлтан қаласында минималды коэф: 0,81; максималды – 1.40 Мысалы: Есіл ауданы бойынша: Арзан жер учаскесі: 1м2×26 455×0,81 = 214 285 тенге. Қымбат жер учаскесі: 1м2×1 666 666×1,40 = 2 333 333 тенге. Нұр-Сұлтан қаласының Алматы ауданындағы бірқатар жер учаскелерінің бағасын анықтап көрсек: Нұр-Сұлтан қаласында минималды коэф: 0,20; максималды – 1,40 Мысалы 2: Алматы ауданы бойынша: Арзан жер учаскесі: 1м2×53 570×1,20 = 64 285 тенге. Қымбат жер учаскесі: 1м2×3 809 523×1,40 = 5 333 333 тенге. Нұр-Сұлтан қаласының Сарыарқа ауданындағы бірқатар жер учаскелерінің бағасын анықтап көрсек: Нұр-Сұлтан қаласында минималды коэф: 1,61 ; максималды – 2,00 Мысалы: Сарыарқа ауданы бойынша: Арзан жер учаскесі: 1м2×30 018×1,61 = 48 330 тенге. Қымбат жер учаскесі: 1м2×3 410 150×2,00 = 6 820 300 тенге. Нұр-Сұлтан қаласының Байқоңыр ауданындағы бірқатар жер учаскелерінің бағасын анықтап көрсек: Нұр-Сұлтан қаласында минималды коэф: 1,41 ; максималды – 2,00 Мысалы: Байқоңыр ауданы бойынша: Арзан жер учаскесі: 1м2×217 163×1,41 = 306 200 тенге. Қымбат жер учаскесі: 1м2×2 197 600×2,00 = 4 395 200 тенге. 5- сурет. 2021ж. Нұр-Сұлтан қаласындағы жер учаскелерінің мақсаты бойынша ұсынысының орташа бағасы, шартты өлшем бірлігі /ш. м Ескерту: http://www.stat.gov.kz/ дереккөзі негізінде авторлармен құрастырылған 2021ж. Нұр-Сұлтан қаласындағы жер учаскелерінің мақсаты бойынша ұсынысының орташа бағасы, шартты өлшем бірлігі /ш. м талдау жасасақ, жеке тұрғын құрылысы бойынша жер учаскесі бағасы -3863 шартты өлшем бірлігі /ш. м, коммерциялық бағыттағы жер учаскесі бағасы -6713 шартты өлшем бірлігі /ш. м, көп функциональды жер учаскелері үшін бағасы- 3630 шартты өлшем бірлігі /ш. м, аз қабатты тұрғын үй кшені үшін жер учаскесі бағасы- 7412 шартты өлшем бірлігі /ш. м, өндірістік бағыттағы жер учаскелері үшін бағасы – 2788 шартты өлшем бірлігі /ш. м, ауылшаруашылық бағыттағы жер учаскелері үшін бағасы- 166 шартты өлшем бірлігі /ш. м құрайды. 6-сурет. 2021ж. Нұр-Сұлтан қаласындағы аудандар бойынша 1 бөлмелі пәтер үшін бағасы, мың теңге Ескерту: http://www.stat.gov.kz/ дереккөзі негізінде авторлармен құрастырылған 2021ж. Нұр-Сұлтан қаласындағы аудандар бойынша 1 бөлмелі пәтер үшін бағасы ең қымбат Есіл ауданы – 454830 мың теңге, Алматы екінші орында – 380159 мың теңге, үшінші Байқоңыр ауданы- 367165 мың теңге, ең арзан аудан Сарыарқа ауданы -362354 мың теңгені құрайды. 2.3 Мемлекеттің аграрлық секторында жер ресурстарын пайдаланудағы проблемалар Ауыл шаруашылығы экономикасы дамуының қазіргі кезеңі жерді қарқынды пайдаланумен сипатталады. Жер пайдаланушы үшін жоғары өнім алу маңызды, ал топырақтың құнарлылығын арттыру және оның жер учаскесінің экологиялық әл-ауқатын қамтамасыз ету тек өнімділіктің өсуіне қызмет ететіндіктен ғана қызықтырады. Сондықтан, әсіресе, жер шаруашылығында табиғатты қорғау шараларын күшейту қажет. Қолда бар ел аумағының шамамен 75% -ы экологиялық бағалаулар бойынша тұрақсыздықтың жоғары қаупіне ұшырайды. Қазақстанның аграрлық және құнарлылықтың секторы эрозиядан нашарлауынан 12 млн га жерден айырылды. Нәтижесінде астықтың сапасы да төмендейді, егіннің шамамен үшінші деңгейіндегі 70% –ы, 22% - ы төртінші деңгейдегі астыққа жатады. Сапа шетелдік қазақстандық астықтың агроөнімнен негізгі бәсекелестік артықшылығы. Қазақстанда дәнді республиканың дақылдар 16,5 млн гектардан астам алқапта өсіріледі, оның 12 млн гектары солтүстік өңірінде бидайды өсірудің орналасқан. Қазақстан Республикасында жаздық негізгі аймақтары үшін осы дақылдың 100-ге жуық және бүгінгі күні пайдаланылады, оның ішінде 64-і отандық селекция сорттары құрылды сорттары. Республикада картоптың 56 жергілікті сорты және шетелдік селекцияның 27 сорты аудандастырылған. Астық өндірісі Қазақстанның солтүстік облыстарындағы ауыл шаруашылығының шоғырлануының неғұрлым жоғары деңгейі Ақмола, Қостанай, Павлодар, Солтүстік Қазақстан жетекші саласы болып қала береді. Астық өндірісінің облысында, фабрикалық мамандануы мен облыстарында сақталады. Мақта өндірісі Оңтүстік Қазақстан қант қызылшасы Жамбыл, Алматы облыстарында, күнбағыс тұқымдары Шығыс Қазақстан және Павлодар облыстарында сақталатын болады. Бұл дақылдардың егістік алқаптарын ұлғайту көзделмейді, ал өнім өндірісінің шамамен 47% -ы ауылдық есебінен жерлерде тұратынын ескере отырып, халқының саланы аграрлық өсуі олардың өнімділігін арттыру белгіленеді. Қазақстан Республикасы дамыту ауыл халқының өмір сүру сапасын арттырудың түйінді факторы болып табылады. Осыған байланысты ауылдың әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымын дамыту, ауылды оңтайлы қоныстандыруды модельдеу жөніндегі жұмыс жалғастырылатын болады. 2018 жылы Қазақстанда өңдеуден 12,2 млн тонна дәнді және бұршақ мен картоп дақылдары жиналды, оның 79,1% -ы бидай. Ашық топырақтағы көкөністер 2,6 млн тоннадан, кейінгі салмақта майлы дақылдар – 0,8 млн тоннадан жиналды, дәнді дақылдардың негізгі бөлігі Солтүстік Қазақстан (жалпы түсімнің 30,6%), Қостанай (24,9%) және Ақмола (17,6%) облыстарында өсірілді. Картоп пен ең көп түсімі Алматы облысында (ашық топырақтағы көкөністердің тиісінше 22,9% және республикалық көлемнің 25,5%), күнбағыс – Шығыс Қазақстан облысында (57,6%) жиналды. Статистикалық мәліметтерге сәйкес, барлық дәнді және бұршақты дақылдардың үштен екісі ауылшаруашылық кәсіпорындарын өсірді және жинады. Майлы дақылдар егінінің жартысынан көбін шаруа (фермер) қожалықтары, картоп егінінің тоннадан астам астық, оның ішінде астық түрінде – 5,1 млн тонна, ұн – 2,1 млн тонна экспортқа төрттен үшін – халық шаруашылықтары жинады. 2018 жылғы бойынша астық эквивалентіндегі ұнды есепке алғанда 8,1 млн жағдай жөнелтілді, бұл ретте ұнды есепке алғанда астық экспортының көлемі 2017 жылғы тиісті кезең деңгейінен 2,1 млн тоннаға немесе 36,4% - ға асып түсті. Ауыл шаруашылығындағы еңбектің өнімділігі 2019 жылға қарай 2 есеге, 2020 жылға қарай бойынша теңдессіз 4 есеге ұлғаяды. Аграрлық секторда етті мал тоннаны құрайды шаруашылығын дамыту жоба іске асырылатын болады. 2018 жылдың өзінде ет экспорты 60 мың, бұл 4 млн тонна астық экспортына тең. Мемлекет бұл мақсатқа 130 млрд теңге несие ресурстарын бөледі. Бұл астам жұмыс орнын құруға мүмкіндік береді, 100 мыңнан астам ауыл ауылда 20 мыңнан тұрғындары үшін табыс көзін ұсынады, барлық түрдегі асыл тұқымды және асыл тұқымды мал басын көбейтеді. Осыған байланысты жер ресурстарына жүктеме артады. Табиғи жағдайда Қазақстан топырағының басым бөлігі құнарлылығы төмен, қарашіріктің аздығы ортаның қышқыл реакциясымен, фосформен, калиймен, азотпен, магниймен және өсімдіктердің басқа да қоректену элементтерімен нашар қамтамасыз етілгені белгілі. Бұл барлық дерлік дақылдардың өнімділігіне әсер етеді. Ауылшаруашылық өндірісінің өнімділігін арттыру үшін жыл сайын топырақтың сапасын жақсартуға бағытталған іс-шаралар жүргізу қажет, атап айтқанда топыраққа минералды және органикалық тыңайтқыштардың ғылыми негізделген дозаларын енгізу қажет. Егер 1 га егістікте қолданылған тыңайтқыштардың мөлшері 1990 жылы 19,1 кг құраса, 2000 жылы бұл көрсеткіш 0,7 кг, 2010 жылы – 4,14 кг, сондай-ақ ғылыми негізделген ауыспалы егіс жүйелерінің болмауы болды. Ауыл шаруашылығына көлемі қазіргі өндірілетін және жеткізілетін минералды тыңайтқыштардың уақытта оның қанағаттандыруға мүмкіндік бермейді. Қазіргі уақытта 187 млн га қажеттіліктерін алқаптағы жерді топырақтық зерттеу және 153 млн га алқаптағы геоботаникалық зерттеу бойынша әр жылдары жүргізілген жұмыстар бойынша материалдар бар. Зерттеулер көрсеткендей, ҚР жер қорының құрылымындағы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер 93,4 млн га құрайды, оның ішінде 23,4 млн га – егістік жерлер. 2020 жылғы жағдай шаруашылық бойынша республикада 207,9 мың шаруа (фермер) қожалығы, 6,1 мың серіктестігі, 114 акционерлік қоғам, 1,3 мыңнан астам ауыл шаруашылығы кооперативі жұмыс істейді. Олардың иелігіне ауыл шаруашылығы мақсатындағы барлық жерлердің 98,4% берілді. Пайдаланылмайтын шаруашылығы мақсатындағы жерлерді айқындау облыс орталықтарының мақсатында ауыл жерлерге, әсіресе Астана, Алматы қалаларының және қала маңы аймағындағы жерлерге түгендеу жүргізу қажет. Осы жұмыстардың бойынша осындай жерлерді қайтару және ұтымды пайдалану жөніндегі нәтижелері шараларды жүзеге асыру. Сапалық сипаттамаларға сәйкес, елде 30,5 миллион гектар жер жел мен су эрозиясына ұшырайды, оның 1,6 миллион гектары егістік жерлер. Қазақстан аумағының 70% - ы шөлейттену процестеріне әртүрлі ықтимал дәрежеде ұшыраған. Алайда, қазіргі уақытта тиісінше 66,1 млн және 42,0 млн га түзету жұмыстарын жүргізу қажет, 2018 жылы Агенттіктің өңіраралық жер инспекциялары шамамен 3 млн га алаңда 17 мыңнан астам пайдаланылмайтын жер учаскелерін анықтады, 1,6 млн га алаңда 4,9 мың иесіз учаске ретінде есепке қойылды. Сонымен қатар, ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді пайдаланбаған субъектілерге 17 млн теңге көлемінде айыппұл салынды. Сот органдарына 33,5 мың гектар жерді мемлекет меншігіне қайтару туралы 51 талап жер арыз жолданды. Тексерулер 2020 жылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы 1,1 млн га жер нәтижесінде мемлекеттік меншікке, 2019 жылы – 505 мың қайтарылды. 2018 ж. жер инспекциялары 6342 тексеру жүргізді, жер заңнамасын жер реформасын бұзушыларға жалпы сомасы 428,7 млн теңге айыппұл салынды, елімізде жүргізу барысында кадастрдың негізі қаланды, оның инфрақұрылымы қалыптасты. Біздің ойымызша, пайдалануды жерді ұтымды қамтамасыз ету үшін келесі шаралар қажет: -облыстық өкілді және атқарушы органдардың бірлескен шешімдерімен облыстық және аудандық маңызы бар қалаларда, кенттер мен ауылдық елді мекендерде жер учаскелері жеке меншікке берілген кезде олар үшін төлемақының базалық ставкаларын белгілеу; -шекараның күзет аймағында орналасқан жер учаскелерін шетелдік тұлғаларға жеке меншікке беруді шектеу, яғни Қазақстанда тіркелген, құрылтайшылары шетелдіктер болып табылатын мемлекеттік емес заңды тұлғаларға ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді 10 жылға жалға беру; -жер учаскелеріне сервитуттарды белгілеу; -топырақ құнарлылығының айтарлықтай төмендеуіне әкеп соқтырған жер учаскелерін немесе пайдалануға пайдаланбауға байланысты жер қатынастары субъектілерінің жауапкершілігі. Тұрақты ауыл ұзақ мерзімді шаруашылығы перспективада келесі өлшемдерге сәйкес келуі керек: -азық-түлік және ауыл шикізатына шаруашылығы қажеттілікті қамтамасыз ету; -қоршаған орта мен ресурстық ресурстарды базаның сапасын жақсартуға ықпал ету; -жаңартылмайтын табиғи тиімді, өсімдіктерді пайдалану өсірудің табиғи әдістеріне сүйену; -өндіріс рентабельділігін қолдау; -фермерлердің және қоғамның өмір сүру сапасын жақсартуға жалпы ықпал ету. 3 Жер ресурстарын тиімді басқару және оның жүйелі тетіктерін дамыту бағыттарын ұсыну жүктеу/скачать 1.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||