1 Жер ресурстарын басқарудың теориялық негіздері
Қазақстан қалалары мен жергілікті аймақтағы жер ресурстарының бөліну санаттарын талдау
жүктеу/скачать 1.24 Mb.
|
| 2 Қазақстан қалалары мен жергілікті аймақтағы жер ресурстарының бөліну санаттарын талдау
2.1 Қазақстан Республикасының жер ресурстарын басқару тиімділігін анықтау Жаһандану және ел ішінде де, сыртқы нарықта да болып жатқан экономикалық құбылыстар мен процестердің тұрақсыздығы жағдайында мемлекет әлемдік нарықтағы өз ұстанымын нығайтып, бай ресурстық-шикізат әлеуеті бар ел ретінде ғана емес, сонымен қатар өз ресурстарын тиімді басқаруды жүзеге асыратын ел ретінде де бәсекеге қабілеттілігін арттыру маңызды, атап айтқанда жер ресурстарыда. Кез келген мемлекет үшін басты ресурстардың бірі -жер ресурстары болып табылады. Жер -бұл алдыңғы ұрпақтан болашаққа жеткен байлық пен мұра. Жер ресурстары өнім өндіру үшін қажетті бірегей қасиеттерге ие және осы қасиеттерді сақтау және жер ресурстарының құнарлылығын арттыру жөніндегі шараларды үнемі жүзеге асыру маңызды. Халық шаруашылығы салаларының жұмыс істеуі көбінесе елдің жер ресурстарын пайдалану тиімділігіне тікелей байланысты. Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын басқару жүйесі табиғи байлықты тиімді және ұтымды пайдалану және оның сапасын жақсарту жөніндегі басқару процестерін ұдайы жетілдіруге бағытталған. Елдің жер ресурстарын басқарудың мемлекеттік жүйесінің мақсаты қоғамдық мүдделерді ескере отырып, жер ресурстарын орнықты дамытуды қамтамасыз ету және басқару тиімділігі мен ұтымды пайдалануды арттыру болып табылады. Экономиканы дамытудың қазіргі жағдайында жер ресурстарын ұтымды және тиімді пайдалану қоғам үшін де, жалпы мемлекет үшін де өзекті болып табылады. Шет елдердің тәжірибесін ескере отырып, Қазақстан Республикасының Жер ресурстарын мемлекеттік басқару үшін неғұрлым нәтижелі және тиімді модель жер қатынастарының барлық қатысушыларының тиімді өзара іс-қимыл моделі болып табылады деген қорытынды жасауға болады. Бұл модель атқарушы мемлекеттік органдар қызметінің ашықтығымен сипатталады, биліктің барлық немесе мүдделі тұлғалармен объективті диалог жүргізуге шынайы және шынайы мүдделілігі мен ұмтылысын көрсетеді. Жер ресурстарын мемлекеттік деңгейде пайдалану тиімділігін арттыру неғұрлым маңызды нәтиже береді, жер қатынастарын реттеу мәселелері бойынша әлемдік тәжірибе мемлекеттің басты мүдделі тұлға ретінде елдің жер ресурстарын пайдалануды жетілдіру және тиімділігін арттыру жөніндегі барлық тиімді басқару тетіктеріне, мүмкіндіктерге ие екендігін және елдің орнықты дамуын және тұтастай алғанда қоғам қауіпсіздігін қамтамасыз етудің басты кепілі болып табылатынын дәлелдейді. Жер ресурстарын басқару процесі жалпы жер ресурстары туралы ақпарат жинауды, жер қорының құрамы мен санатын зерделеуді, Жер ресурстарын басқару және қабылданатын басқару бағдарламалар шешімдердің тиімділігі туралы қажетті және тұжырымдауды, басқарушылық шешімдердің іске асырылуын тұжырымдаманы айқындауды бақылауды қамтитын циклдік процесс болып табылады.Жер ресурстарын мемлекеттік, қағидалар, шешімдер нысанында іске асырылатын және көрініс табатын нормативтік құқықтық актілерді қабылдауды қамтиды. Шаруашылық жүргізудің қазіргі заманғы жағдайында жер ресурстарын тиімді пайдалану проблемалары, жерді тиімді пайдалану жөніндегі қағидаларды сақтау мемлекеттік басқару үшін де, жер қатынастарын реттеу үшін де өзекті болып табылады. Реформалау кезінде жер қатынастарын басқару және реттеу мәселелері бойынша қабылданған аймақтарды құру, шаралар аз болған жоқ, бұл тиімді жұмыс істейтін сияқты шаралар, экономикалық әкімшілік бірліктерді жою, интеграциялық процестерді дамыту реформалау барысына әсер еткен факторлар: жұмыссыздық, өндірістің күрт құлдырауы, елдің әлеуметтік және экономикалық дамуының төмен деңгейі. Қазақстан Республикасы Еуропа мен Азия арасында орналасқан, оның басым бөлігі Азияда орналасқан. Қазақстан әлемнің 10 ірі мемлекетінің құрамына кіреді, сондай-ақ жан басына шаққандағы жермен қамтамасыз етілу көрсеткіші бойынша әлемде 3-орын алады. Қазақстан Республикасының жалпы жер алаңы 1-кестеде берілген. Кесте - Қазақстан Республикасының жалпы жер көлемі, 2021ж.
1-кестенің деректеріне сәйкес Қазақстанның жалпы ауданы 272490,2 мың гектарды құрайды, оның құрамына 17 облыстың және республикалық маңызы бар 3 қаланың алаңы есепке алынған, бұл Алматы, Нұр-Сұлтан, Шымкент сияқты қалалар. ҚР Жер кодексіне сәйкес елдің жер қоры 7 санаттағы жерлерден тұрады, оларға мыналар жатады: - ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер; - өнеркәсіп жерлері; - Көлік және байланыс жерлері, ауыл шаруашылығына арналмаған өзге де жерлер; - елді мекендердің жерлері; - ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері; - қор жерлері; - су және орман қорларының жерлері. Қазақстан Республикасы жер ресурстарының құрамы мен құрылымы 2-кестеде келтірілген. 2 Кесте - Қазақстан Республикасы жер ресурстарының құрамы мен құрылымы
2-кестеден көріп отырғанымыздай, соңғы 3 жылда Қазақстанда жер қорының құрамы бірқатар өзгерістерге ұшырады, мәселен 2021 жылы жалпы ауыл шаруашылығы алаңы 2019 жылмен салыстырғанда 1286,8 мың гектарға ұлғайды, оның ең көп үлес салмағы ҚР жер алаңының жалпы көлемінде 40,1 құрады %. Ауыл шаруашылығы алқаптары елдің ішкі азық-түлікпен қамтамасыз етілуіне байланысты құнарлылық сапасы мен аудан көлеміне байланысты жерлердің ерекше санаты болып табылады. 2021 жылы шаруашылығы алқаптарының байланыс және өзге де а/ш маңызы жалпы Қазақстанның ауыл ауданы 105337,4мың гектарды құрады, елді мекендердің жерлері 24053,2мың гектарды, өнеркәсіп, көлік және жоқ жерлер2244,6мың гектарды, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жері7284,3мың гектарды, орман қорының жері22737,6мың гектарды, су қорының жерлері4144,6мың гектарды, босалқы жер96706,5мың гектарды құрады. Қазақстан Республикасы жер ресурстарының құрылымы 1-суретте көрсетілген. 1-суреттен көріп отырғанымыздай, есепті кезеңдерде Қазақстанның жер ресурстарының құрылымында аздаған өзгерістер болды, мәселен 2021 жылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлер 0,4% - ға ұлғайды және елдің жер қорының жалпы алаңында 40,1% - ды құрады, елді мекендердің жерлері, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері 0,1% - ға ұлғайды, су қорының жерлері 3% - ға ұлғайды, өнеркәсіп, көлік және байланыс жерлері және өзге де ауыл шаруашылығы емес маңызы бар жерлер 0,2% - ға қысқарды. 1-сурет. Қазақстан Республикасы жер ресурстарының құрылымы Ескерту:http://www.stat.gov.kz/ дереккөзі негізінде авторлармен құрастырылған «Жер заңнамасының жекелеген нормаларын қолдануға мораторий енгізу туралы» ҚР Президентінің 06.05.2016 ж. № 248 Жарлығына сәйкес 2021 жылы ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді сату жүзеге асырылмады. Мәселен, Қазақстан жерлері алаңының жалпы көлемінде 2021 жылы ең аз үлес салмағы өнеркәсіп, көлік, байланыс және өзге де ауыл шаруашылығы емес маңызы бар жерлер алаңын құрайды – 0,9 %, 2019 жылмен салыстырғанда осы санаттағы жерлер алаңы 632,6 мың гектарға қысқарды. Жүргізілген талдау негізінде Қазақстанда жер құқықтық қатынастарын іске асыру нәтижесінде елдің жер ресурстарының жалпы құрамын қайта бөлу жүзеге асырылды деген қорытынды жасалады. Қазақстан Республикасының жер қорын пайдалану көрсеткіштері 3-кестеде келтірілген. 3 Кесте - Қазақстан Республикасының жер қорын пайдалану көрсеткіштерін талдау
3-кестеге сәйкес, 2021 жылы Қазақстанда пайдаланылатын жердің жалпы көлемі 262508,1 мың гектарды құрады, оның ауданы 2019 жылмен салыстырғанда 582,2 мың гектарға ұлғайды. Пайдаланылатын алаңның ұлғаюы Ресейдің Қарағанды және Ақтөбе облыстарында жалға алған жер алаңының ішінара қайтарылуына байланысты. Мәселен, 2020 жылы Ресей Байқоңыр ғарыш айлағы мен әскери полигондар пайдаланатын жер алаңын қоспағанда, басқа мемлекеттер пайдаланатын жер алаңдары қысқарды. Елдің жер ресурстарын ұтымды және тиімді пайдалануды қамтамасыз ету – мемлекеттің алдында тұрған басым міндеттердің бірі, ал жер ресурстарын пайдалану жөніндегі жалпы талаптарды сақтау-жер пайдаланушылардың өздері тікелей қоятын міндет. Мемлекеттік қолдау шаралары, жер қатынастары субъектілерінің құқықтарын қорғау Қазақстанның жер ресурстарын тиімді және ұтымды пайдалану талаптарын қамтамасыз ету және іске асыру құралы болып табылады. Бүгінгі таңда мемлекет шешуі қажет басым және маңызды міндеттердің бірі – Қазақстан Республикасының жер ресурстарын тиімді пайдалану мен басқаруды арттыру. Бұл, ең алдымен, мемлекеттік органдармен, сондай-ақ жер пайдаланушылар мен құқық иеленушілердің Қазақстан Республикасы Жер заңнамасының нормаларын қатаң және мүлтіксіз сақтауына байланысты. Табиғи байлықты, атап айтқанда жер ресурстарын басқару тиімділігін арттыру үшін мемлекет деңгейінде елдің жер ресурстарын басқару тиімділігін арттыру жөнінде іске асырылып жатқан мемлекеттік шаралардың тиімділігіне кешенді диагностика жүргізу қажет. Біздің ойымызша, Қазақстанның жер ресурстарын басқару тиімділігін арттыру бойынша қажетті мемлекеттік шаралардың бірі жерді ұтымды пайдалану үшін қажетті жағдайлар жасау, ауыл шаруашылығы өнімдерінің отандық өндірісін тұрақты қолдау және көлемін ұлғайту болып табылады. Осы мемлекеттік шаралардың арқасында ішкі нарықты қажетті азық-түлік тауарларымен толықтыру мәселелері шешілуде, аграрлық бизнесті қарқынды дамыта отырып, еңбек нарығында жаңа жұмыс орындары құрылатын болады. Айта кету керек, ауылшаруашылық алқаптары, атап айтқанда егістік жерлер кез-келген елдің жер қорының құрамындағы маңызды және ерекше санат болып табылады, осыған байланысты мемлекет алдында ауылшаруашылық алқаптарын қатаң бақылау және ұтымды пайдалану мәселесі өткір тұр. Нәтижесінде мемлекет деңгейінде ауылшаруашылық жерлерінің сапалық және сандық құрамына үнемі мониторинг жүргізу қажет, заманауи тиімді технологияларды қолдану және тиімді агротехнологиялық шараларды жүргізу арқылы оның сапалық құрамын жүйелі түрде жақсарту. Ауыл шаруашылығы алқаптарында ресурс үнемдеуші технологияларды тиімді енгізу бойынша ауыл шаруашылығы тауарын өндірушілерге мемлекеттік қолдау көрсетудің маңызы зор. Елдің экономикалық дамуын жақсарту және ауыл шаруашылығы өнімінің отандық өндірісін ұлғайту үшін мемлекеттік деңгейде жер қорының жекелеген санаттарынан жерлерді ауыл шаруашылығы айналымына тарту жөніндегі іс-шараларды іске асыру да маңызды. Осылайша, Қазақстан елдің бәсекеге қабілеттілік деңгейін арттыру және өзін әлемдік қоғамдастықта жоғары ресурстық-шикізаттық әлеуеті бар ел ретінде, сондай-ақ елдің жер ресурстарын тиімді басқаратын мемлекет ретінде таныту үшін барлық қажетті жағдайлары бар. жүктеу/скачать 1.24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||