Ақшаның мәні, болу тарихы, түрлері, қызметтері және әртүрлі теориялары

27 
Тауарлы шаруашылықтың дамуы ақшаның пайда болуына мүмкіндік берді. 
Алайда, оның пайда болуы туралы әлі ортақ шешім жоқ. 
Ұзақ жылдар бойы ақша символының қызметін сол кездерде тапшы және құнды болып 
табылатын тауарлар – мал, аң терісі, шай, темекі, балық, күріш және т.б. атқарды. 
Аймақаралық және халықаралық байланыстардың біртіндеп кеңеюіне байланысты адам 
баласы ақша ретінде алтын мен күміс сияқты бағалы металлдарды қолдана бастады. 
Өйткені олар тасымалдауға жеңіл және сақтауға қолайлы болып табылады. Алтын мен 
күміс монеталардың параллельді түрде айналыста жүруі биметализм, ал жалғыз металлдың 
айналыста болуы монометализм деп аталады. 
Әдетте, екі металл арасындағы құндық арақатынас мемлекет арқылы реттеліп 
отырды. ХІХ ғасырға дейін әрекет еткен мұндай жүйенің кемшілігі болып алтын мен 
күмістің нарықтық құны мен белгіленген құны арасындағы сәйкессіздіктің орын алуы 
табылды. Бұл салыстырмалы түрде қымбатырақ монетаның айналыстан шығып қалуына 
алып келді. Екі металлдың бірі екіншісінен арзанырақ болды және арзан металл екіншісін 
ығыстырып шығарады. Мысалы, алтынмен салыстырғанда күмістің құнсыздануы алтын 
монетаны тауарға айырбастаудың тиімсіздігіне әкелді. 
Тауар айналымының өсуі жаңа ақшалардың пайда болуын қажет етті. Сөйтіп, тауар 
өндірісі мен айырбастың дамуы ақшаның да дамуына алып келді. Бастапқыда банкнота 
шығарушы банктер банкноталарды алтынға айырбастау міндеттемесін өз мойындарына 
алған. Бұл қағаз ақшаларға деген сенімділікті тудырды және ақша айналымының 
тұрақтылығын қамтамасыз етті. Қағаз ақшалар алғаш рет ХІІ ғасырда Қытайда пайда 
болды. 
Монометаллизм жалғыз ғана металл айналым құралы қызметін атқаратын ақша 
жүйесі болып табылады. Бұл жағдайда сол металлға айырбасталатын басқа металлдардан 
жасалған монеталар да айналыста жүреді. Монометаллизм айналыстағы қандай 
металлдың негізгі болып табылуына байланысты күміс монометаллизм («күміс стандарт») 
және алтын монометаллизм («алтын стандарт») болып бөлінеді. «Алтын стандарт» алтын 
монометаллизмнің классикалық нышаны болып табылады. 

жүктеу/скачать 3.61 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: