1 Қоршаған ортада химиялық процестерді зерттейтін біп қатар ғылыми пәндер кешені қазіргі заманда қалыптасқан. Оларды «Қоршаған орта химиясы» жалпы тақырыбымен біріктіреді. ҚО

1. Садовникова Л.К., Орлов Д. С., Лозановская И. Н. Экология и охрана окружающей среды при химическом загрязнении: Учеб. пособие по химич., химико-технологич. и биологич. спец. / М.: Высшая школа, 2006. - 334 с.

Дәріс 7 Тақырыбы "Бейорганикалық заттардың экологиясы "

1. Химиялық ластанудың негізгі көздері: кәсіпорындар және ауыл шаруашылығы өндірісі; энергетика; көлік; пайдалы қазбаларды шығару. Ерекшелігі: жаңа заттар түзеді. 100 жыл бұрын 600 мың т газдар тасталған. Токсиканттар қоршаған ортада өзінің басты түсу орнынан кең таралатын және жануарларға, адам мен өсімдікке зиян келтіретін улы заттар. Көбінде бұл ұлы заттар адам қасерінен шығарылады. Олардың арасында көп мөлшерде токсиканттар. Ауыр металдар металдық қасиеті бар химиялық элементтер. Атомдық салмағы 50-ден мен тығыздығы 8 г/см3 жоғары болады. Қазір шамамен 40 металл кіреді. Ауыр металдардың тізімі өсуде. Ауыр металлдардың ерекше қасиеттері:

1.Атомдық массасы 50-ден жоғары.

2.Тығыздығы 8-ден жоғары болу керек.

3.Басқа атомдық масса мен тығыздығы болатын металлдар.

4.Сирек металдар мен асыл металдар кірмейді.

5.Түсті емес металдар кірмейді.

6.Уыттылығы.

7.Табиғи ортада таралуы.

8.Табиғи және техногенді айналымдарға қатысу дәрежесі.

         Ауыр металдар қоршаған ортаның преоритеті ластаушы заттары, себебі, ол барлық жерде кездеседі.Тығыздығы бойынша металдар ауыр және жеңіл болып бөлінеді. Ең ауыр металл осмий. Ауыр металдардың ерекше қасиеті биоакумуляция мен биомагнификация. Ауыр металдар фермент құрамында болады сондықтан биологиялық әсерін көрсетеді.                                                                            

Ауыр металдарда зерттеген Израэль, Рэйлир ғалымдары. Ауыр металдардың қоршаған ортаға әсер ететін факторлар:                                                                        

         1. Қоршаған ортаға  әсері.

         2. Тотығу-тотықсыздану потенциалы.

         3. Лигандтардың болуы.

         4. Металдық қасиеттерінің ерекшелігі, гидролиз, поляризация. Металдың су ортасынан металл комплекс формаға айналуы 3 әсерге алып келеді.                                                                   

         1. Металл ионының концетрациясы өседі.

         2. Комплексті иондарға гидратталған ионмен салыстырғанда жасуша мембранасының өткізгіштігі жоғары.                                                            

         3. Кешендік түрде металдың уыттылығы жоғары.

Көздері: ағынды сулар; тыңайтқыштар және пестицидтер; орта факторлары.

 Ауыр металдардың биологиялық рөлі. Сынап мұхиттарда құрлық су, ағынды сумен атмосфера арқылы түседі. Атмосфера шаңының құрамында 12000 т сынап бар. Түсу көзі тау жыныстарының үгілу барысында шығады. Сынаптың атмосфераға түсуін антропогендік көздері жылуэлектростанциялары. Кейбір бактериялар уытты сынапты аса уытты метилсынапқа ойналдырады. Ол теңіз организмдерінің құрамында болады. Сынаптың көп мөлшерінен балық пен теңіз организмдерінің өнімдерімен қоректенетін адамдар уланады.                            

Қорғасын – шашыраңқы тараған элемент, қоршаған ортаның барлық жерінде кездеседі. Антропогенді көздері көлік, адамның шар қабілеті. 20000-30000 т қорғасын атмосферада жиналады. Ауыр металдар адам организмінде жиналады.                                                                                                                      

Кадмий - сирек шашыраңқы тараған элемент, қоршаған ортаның мырыш құрамында кездеседі. Табиғи су, топырақтан, пайдалы қазбалардың үгілуінен және ағынды сулармен түседі. Артық мөлшерде сүйектің бұзылуына, анимия, қысым айналымы, нерв жүйесін зақымдайды.

 Бақылау сұрақтары:

1. 
   Біздің қала қандай ауыр металдармен ластанған.
   
2. 
   Ластаушы заттарды азайтудың жолдары.