Дәріс №4 Еуропа елдері библиографиясы

2. Қазіргі Еуропа библиографиясы.

Россиядағы баспа істері қарапайым түрде XI – XII ғасырларда басталған. Басылым сарайын негіздеу дәуірі XVI ғасырдың ортасынан басталса, Россиядағы кітап басып шығару да сол кезден басталады.

Өнеркәсіп пен сауданың дамуына, мәдениеттің өсуіне байланысты баспа қызметі де кеңейе түсті. XVIII ғасырдың екінші жартысында Россияның Ғылымдар академиясы баспа ісін едәуір алға бастырды. Жеке меншікті кітап шығарушылар да көріне бастады. Мұндай кітап шығарушылар ішінде XVIII ғасырда Н.И.Новиков ерекше көзге түсті.

XIX ғасырдың аяғында баспаның жаңа түрлері пайда бола бастады. Бұл баспалардың ішінде А.С.Сувориннің, И.Д.Сытиннің баспалары бірінші дүние жүзілік соғыс қарсаңында ерекше көзге түсті.

1898 жылы М.Горькийдің қатысуымен «Знание» баспасының құрылғандығын атап айтуымыз керек. Бұл баспа революциялық-демократиялық, прогресшіл жазушыларды өз төңірегіне топтастыра бастады.

Орталық Атқару Комитеті 1918 жылдың 29 декабрінде (жаңаша 11 январьда) «Мемлекеттік баспа туралы» декрет қабылдады. Онда баспа қызметімен шұғылданатын кәсіпорындарды национализациялаудың принциптері белгіленді. Баспалар мен кітап қорлары мемлекет меншігіне берілді. Аталған Декретке сәйкес кітап басып шығару ісін дереу қолға алып өрістету Оқу-ағарту істері жөніндегі Халық коммисариатына тапсырылды.

Бүкіл Россиялық Орталық Комитет 1919 жылы 21 майда мемлекеттік баспа туралы Ереже қабылдады. Ол Ереже бойынша бұрынғы әр түрлі баспалар бірегей мемлекеттік баспа болып біріктірілді.

Мемлекеттік баспа өзінің өмір сүрген алғашқы жылдарының өзінде 5 млн. дана оқулықтар, оқу құралдарын, орыс және шетел жазушыларының таңдамалы шығармалар жинақтарын шығарады.

В.И.Ленин баспа ісін үнемі бақылап, оның жұмысын жемісті ұйымдастыру жөнінде қамқорлық жасап отырды. Міне, соның бір мысалы: 1919 жылы III Интернационалдың құрылуы жөнінде кітапша шықты. Бұл кітапша жөнінде мемлекеттік баспаның жетекшісі В.В.Воровскийге В.И.Ленин былай деп жазды:

«Мына кітапшаны: «III Интернационал 6-7 март, 1919» бастырған «Мемл. баспа», Москва, 1919(бағасы 8 сом), 99 бет, қарап шығып, кітапты бұл тәрізді етіп шығарғаны үшін қатаң сөгіс жариялаймын және Мемлекеттік баспа коллегиясының барлық мүшелерінің менің осы хатымды оқып шығуын және мұндай оңбағандықты қайталамайтынына кепіл

боларлық мықты шаралар көрулерін талап етемін.

Кітапша оңдырмай шығарылған. Тұрған бойы бір былық. Мазмұндамасы жоқ. Сірә, малғұн біреу немесе бір салдыр-салақ, сауатсыз адам, мас адамдай-ақ, барлық «материалдарды», мақалаларды, сөйлеген сөздерді жинап салып, тәртіпсіз бастыра салған.

Не алғысөз, не протоколдар, не шешімдердің дәл тексті, не шешімдерді сөйленген сөздерден, мақалалардан, заметкалардан ажырату деген жоқ, түк жоқ. Құлақ естімеген масқара!

Ұлы тарихи оқиғаны осындай кітапша масқара етіп отыр.

Мыналарды талап етемін: 1) Желімдеп жапсыру арқылы жөнделсін.(Айыптылар түрмеге қамалсын да, барлық данасына жапсырып шықсын.) Маған хабарлаңыз:

1. 
   а) Қанша данасы басылды?
   
2. 
   б) Қаншасы таратылды?
   
3. 
   Жақсылап қайта басылсын. Корректурасы маған көрсетілсін.
   
4. 
   Әрбір басылып шығатын нәрсеге белгілі бір кісі жауап беретін ереже белгіленсін (жауапты адамдарды жазып қойып отыратын кітап болатын болсын).
   
5. 
   Тәртіпке салудың басқа да шаралары көрсетілсін, осыларды жасап, маған жіберіңіз.
   

В.Ульянов. (Ленин)

В.И.Ленин бұл хатында советтік кітап баспаларының жұмыстарына қойылатын негізгі талаптарды атап көрсетті. Лениннің бұл нұсқаулары бүгінге дейін өзінің маңызын жойған жоқ.

Азамат соғысы аяқталғаннан кейін кітап бастыру ісі бірқатар ілгері басты. Халық шаруашылығын қалпына келтіру кезінде (1921 – 1925 жылдар) мамандандырылған баспалар ашылды. 1924 жылы СССР халықтарының әр түрлі тілдерінде кітап шығаратын ірі баспа – СССР Орталық баспасы құрылды.

Партияның Орталық Комитеті 1928 жылы 28 декабрьде «Көпшілік оқырмандарды кітаппен қамтамасыз ету туралы» қаулы қабылдады. Бұл қаулы кітап бастыру ісін жақсартуда үлкен роль атқарды. Баспалар партияның Орталық Комитетінің нұсқауын орындай отырып 1930 жылдың өзінде кітап шығаруды үш есе арттырды.

1930 жылы РСФСР Халық Комиссарлары Советі ОГИЗ-ді – Біріккен Мемлекеттік баспа құрды. Оған әр түрлі баспалар біріктірілді.

Партияның Орталық Комитеті 1931 жылдың 15 авгусінде «Баспа жұмысы туралы» қаулы қабылдады. Онда баспалардың алдына бірқатар жаңа міндеттер қойылды. 1933 – 1937 жылдарда халық шаруашылығын қайта құру аяқталды. Кітаптардың жалпы тиражы 1928 жылғымен салыстырғанда екі есе өсті. Марксизм-ленинизм ілімі жайындағы кітаптар, техникалық, шаруашылық, ғылыми әдебиеттер шығару мықтап артты. Орыс және шетел классиктерінің шығармалары көп тиражбен таралды.

Ұлы Отан соғысының қарсаңында советтік кітап баспалары мамандану бағытындағы жемісті жұмыстар істеді. Бұл кезде елімізде 220 ірі баспа орындары болды. Кітап басып шығару ісіне соғыс орасан зиянын тигізді.

Ұлы Отан соғысы жеңіспен аяқталғаннан кейінгі алғашқы жылдардың өзінде баспалардың полиграфия базасын жедел қалпына келтіру, баспаханаларды техникамен молынан жабдықтау, қағаз фабрикаларын реконструкциялау жұмыстары басталды.

Дәріс №5 Азия елдерінің библиографиясы
1.«Ғасырлар қойнауындағы асыл мұралар» атты тұрақты экспозициясы.

2.Тарихи-мәдени ескерткіштерді консервациялау, қалпына келтіру және қайта жасау.

Қазақстандағы ең бай кітап қоры «Ғылым ордасы» ғылыми кітапханасында (бұрынғы Орталық ғылыми кітапхана) сақталған. 80-жылдық тарихы бар ең көне кітапханадағы кітаптың саны 5 млн. 600 мыңнан асады. Белгілі ғалым, жазушы Шериаздан Елеукенов: «Бүгінде жаратылыстану және қоғамдық ғылымдар саласында кітап қоры бай дәл мұндай кітапхана иесі Кіндік Азияда жоқ» деп бағалайды.

Қаншама ғалымның қаламы шыңдалған бұл кітапхана қорындағы жазба жәдігерлері негізінде «Ғылым ордасы» құрамында 2010 жылы Сирек кездесетін кітаптар мұражайы құрылды. Содан бері мұражай көненің көзі – жазба ескерткіштерді жинақтау, сақтау, зерттеу, дәріптеу ісін бір сәт тоқтатқан емес.

Мұражайдың алдына қойған негізгі міндеті – Қазақстанда және шетелдерде сақталған ел тарихына, мәдениетіне, ғылымына қатысты көне қолжазбалар мен сирек кездесетін кітаптарды жинақтау, сақтау, зерттеу және дәріптеу; әртүрлі мәдени-тарихи жағдайлардағы олардың әлеуметтік рөлін, көне ғасырдан бері қалыптасқан отандық жазба мәдениеттің тарихын жан-жақты көрсету.

Қолжазба жәдігерлері – елдің сан ғасырлық рухани, саяси өмірінен, мәдениеті мен тарихынан мол мәлімет беретін мұра. Олардың құндылығы қашанда жоғары бағаланады. Әсіресе, тарихи және әдеби шығармалар халық арасында кең тарады. Көрермендер музей көрмесінен атақты шығыс шайыры – Әлішер Науаидің диуандарын, Ораз Молда аудармасындағы Әбілқасым Фирдоусидің «Шаһнамесін», Физулидің «Ләйлі-Мәжнүні» шығармасын ел арасында қолдан-қолға көшірілген қолжазба күйінде көруге мүмкіндік алды. «Шығыс Илиадасы» аталған «Шаһнаме», «Лейлі-Мәжнүн» ғашықтық дастандары қазақ арасында ауыз әдебиет үлгісінде де, қолжазба түрінде де тарады. Ораз Молда, Тұрмағамбет Ізтілеуов, Шәкәрім Құдайбердіұлы сынды ақындарымыз бұл жырларды парсы тілінен қазақ тіліне аударып, оқиға желісін әдеби шеберлікпен суреттеп, қазақ ұғымына түсінікті етіп жазып кеткен еді. Көрмеде атақты шығыс шайырларының қазақ тілінде жырланған шығармаларының қолжазба күйінде сақталған нұсқалары ұсынылды.

Сондай құнды жәдігерлер қатарында мұражай көрмесіне Хакім Абайдың өлеңдер жинағы (М.Бікеұлының қолжазбасы), халық мұрасын жинаушы Мәшһүр Жүсіп Көпеевтің шығармалары, Жаяу Мұсаның күнделігі, Шәді Төренің өлеңдері, Әлкей Марғұлан шығармалары да қолжазба күйінде қойылды.

ХІХ ғ. басында басылған алғашқы қазақ кітаптары бүгінге өте шектеулі таралыммен жетті. Мұражай көрмесінде сондай сирек баспа кітаптар арасынан қазақ халық ауыз әдебиетінің мол мұрасы мен ақындар, ұлт зиялылары шығармаларының алғашқы басылымдары ұсынылды.

Сонымен қатар, мұражайда Махмұт Қашқаридің «Диуани лұғат ат-түрік» еңбегі, Қожа Ахмет Ясауидің хикметтері, Жүсіп Иүгенеки, Сүлеймен Бақырғани сынды т.б. ірі ойшылдардың Стамбул, Қазан, Ташкент, Санкт-Петербург қалаларында жарық көрген көне кітаптары орын алды. Ортағасырлық түркі әдеби тіл – шағатай тілінде жазылған «Тимур-наме», «Ахбар Шингиз-хан уа Ақсақ Тимур», «Тарих Туркистан», сондай-ақ, парсы тілінен түрік, орыс тілдеріне аударылған «Бабур наме», «Тарихи Рашиди», Әбілғазы шежіресі – «Шаджара-и ат-турк» Қазақстан тарихының дереккөздері ретінде мұражай төрінен лайықты орын алды.

XVIIІ–ХІХ ғасырларда орыс, неміс және басқа да шетелдік ғалымдар түркі тілдес халықтардың, оның ішінде қазақ халқының этнографиясын, тарихын, мәдениетін, ауыз әдебиетін зерттей бастады. Ғалымдар зерттеу жұмыстарын, экспедицияларда жинаған материалдарын жеке кітап етіп бастырып отырды. Бұл үрдіс 1845 жылы Ресейде Императорлық орыс жағрафиялық қоғамы құрылғаннан кейін тіпті қарқын алды. Қоғамның Батыс Сібір, Орынбор және Түркістан бөлімдері Қазақстан аумағын жан-жақты зерттеумен тікелей шұғылданды. Өңірді зерттеген қоғам мүшелерінің ғылыми еңбектері мен материалдары орыс басылымдарында ұдайы жарияланып тұрды.

Мұражай XVIIІ–ХІХ ғасырлардағы Қазақстан территориясын зерттеген шетелдік ғалым-саяхатшылардың ғылыми кітаптарының бір топтамасын ұсынды. Елдің аталған кезеңдегі қоғамдық өмірінен, мәдени даму деңгейінен мол мағлұмат беретін бұл кітаптар құнды жәдігерлер қатарынан саналады. Көрмеде ХVIIІ–ХІХ ғасырларда Қазақстанның жағрафиясын, тарихын зерттеген шетелдік жаһангер ғалымдарының кітаптарымен қатар, көне қалалар мен өзендердің де карталары қойылды. Экспозициядағы көне жәдігер Еуропа жаһангерлерінің қызығушылығын арттырған А. Олеарийдің «Мәскеу және Мәскеу арқылы Персияға бару, қайту саяхатының баяны» деген атпен 1696 ж. Гамбургте жарық көрген 3 басылымдағы нұсқасы болды. Мұражай қор жинақтау ісін қарқынды жүргізу нәтижесінде өзінің қорын жасақтады. Бүгінде мұражай қоры негізінде төрт тұрақты көрмесі:

«Қазақ даласының байырғы жазба мұралары»;

«Қолжазба – ғасырлар мұрасы»;

«Отандық көне басылымдар»;

«Қазақстанның жазба және баспа ескерткіштері» жасақталды.

«Қазақ даласының байырғы жазба мұралары» көрмесі республика аумағында табылған көне түркі жазу ескерткіштеріне арналды. Көрмеде тас дәуірінен бастап, кейінгі ортағасырларға дейін жалғасын тапқан елдегі жазу үлгілері туралы құнды мағлұмат алуға болады.

Қазақстандағы жазба мәдениеттің бастаулары – қынамен салынған таңбалар, символикалық белгілер, петроглифтер, қыш тақтаға жазылған қаңлы жазуының нұсқалары, сармат таңбаларының үлгілері қабырға суреттерде көрсетілді. Жазба мәдениетіміздің хронологиялық жүйелік жалғасы ретінде көне түркі жазуы Орхон-Енисей ескерткіштерімен өрбиді. Әулиеата қаласына жақын жерден (Талас өзені аңғарынан) В. Каллаур мен А. Гейкель 1898 жылы тапқан «Оның есімі Чор. Отыз оғланы өздерінен, олжа мен игіліктен қол үзді. Оның жары жесір қалды» – деген сына жазуы бар тастың көшірмесі қойылды. Тастың бетіндегі жазуды В.В. Радлов, П.Мелиоранский, А. Гейкель, С.Е. Малов, Ю. Немет сынды ғалым-түркологтар түркі тіліндегі мәтіні мен емлелерін зерттеп, ғылыми еңбектерінде жариялаған болатын.

Сондай-ақ жазба екерткіштерінің бірі – Санкт-Петербургтегі Эрмитаж қорында сақтаулы көне түрік жазуы бәдізделген шырша бұтағынан жасалған шыптаның дәл көшірмесі қойылды. Жекелеген сөрелерде байырғы түркі жазуларына жүргізілген зерттеу жұмыстарының нәтижелері – ғылыми еңбектер қойылды. Солардың ішінде С.Е.Маловтың «Көне түркі жазуының ескерткіштері», «Көне түркі жазуының Моңғолия мен Қырғызстанда табылған ескерткіштері», «Талас эпиграфиялық ескерткіштері», Ә.Х. Марғұланның «Ежелгі жыр, аңыздар» кітабы, М.Е. Массонның «Орта Азияда көне түркі жазбаларының ашылу тарихына», Ғ.Айдаровтың «Көне түркі жазуы Орхон ескерткіштерінің тілі», А.Аманжоловтың «Түркі руна графикасы», М.Жолдасбековтың «Асыл мұралар», Ғ.Айдаровтың, Ә.Құрышжанов, М.Томановтың «Көне түркі жазуы», А. Есенқұловтың «Көне түркі жазба ескерткіштеріндегі қосымша», «Ескі түркі жазба ескерткіштері» (жинақ, Йоллықтегін. Күлтегін. Көне түркі жазба ескерткіші. Көне түркі тілінен аударған және алғысөзі М. Жолдасбеков) атты зерттеу еңбектерін атауға болады.

«Қолжазба – ғасырлар мұрасы» көрмесі елдің тарихи-мәдени, қоғамдық-саяси өмірінен мол мәлімет беретін, адамзат өркениетінің ортақ мұрасы саналған ортағасырлық қолжазбаларға арналған. Бұл көрмеде аса құнды һәм ғылым игілігіне қажетті шежірелік еңбектер мен қолжазбалар, қазақ тарихы мен мәдениетіне қатысты фольклорлық, этнографиялық материалдар қойылды. Көрермендер елдің тарихи, мәдени, қоғамдық өмірінен мол мәлімет беретін құнды қолжазба мұралармен таныса алады.

Көрмеде күллі мұсылман қауымның діни жоралғысы мен дүниетанымын қалыптастырған Құран Кәрімнің әр түрлі жазу үлгісіндегі (диуани, насталик) қолжазба нұсқалары ерекше орын алады. Мұқым түркі жұртының рухани пірі саналған Қожа Ахмет Ясауидің «Диуани хикметтерінің» қолжаба және Қазанда (1896 ж.) жарық көрген баспа нұсқасы ұсынылды. Соның қатарында Хожа Хафиз Ширази диуандары, әл-Хорезмидің «Махаббат-намасы», Наср ад-дин Рабғузидің «Қисас ал-анбиясы», Сопы Аллаярдың «Сабат ал-аджизині» («Әлсіздерге жігер») қойылды.

Әлемдік ғылым мен өркениет дамуына өзіндік үлесін қосқан дарынды ғұламалар аз болған жоқ. Қазақстан территориясында өмір сүрген ортағасырлық сондай бірқатар ғұламалардың еңбегі көрмемізде лайықты орнын алды. Солардың ішінде әл-Фараби, Ибн Сина сияқты ат мәшһүр ғалымдардың және Ахмед Иүгенекидің «Хибат ал-Хақаиқ» (Хақиқат сыйы), Махмұт Қашқаридің «Диуани луғат ат-турк», Жүсіп Хас Хажіб Баласағұнның «Құтты білік» шығармалары көрме төрінде тұр.

«Ахбар Шингизхан уа Ақсақ Тимур», «Темір-наме», «Тауарих Мырза», «Тарих Сайқали», «Тарих Туркистан» сынды Қазақстан тарихынан мол мәлімет беретін тарихи шығармалар да көрмеміздің ажарын келтіріп тұр.

«Отандық көне басылымдар» көрмесінде араб әрпімен басылып шыққан тарихи деректерге бай, халықтың саяси, мәдени өмірінен мол мағлұматтар беретін, құнды жәдігер саналатын алғашқы қазақ баспа кітаптары мен басылымдары ұсынылды. Қазақстанда араб жазуын ХХ ғасырдан ХХ ғасырдың орта шеніне дейін он ғасыр бойы қолданып келді. Жазба мұрамыздың басым бөлігі осы араб жазумен сақталды.

Сондай араб әрпімен жазылған Шортанбай, Шал, Әсет, Мәди сынды қазақ ақындары мен жыраулары шағармаларының қолжазбаларын көремемізден көруге болады. Көрмедегі ең құнды жәдігерлерінің бірі – Жаяу Мұса Байжанұлының өз қолымен жазылған күнделігі және Ә. Марғұланның Жаяу Мұса туралы естелігі көрерменге түп нұсқасында ұсынылды.

Алғашқы араб қарпіндегі қазақ баспа кітаптары ХІХ ғасырдың басында Санкт-Петербор, Қазан, Уфа, Орынбор қалаларында шыға бастады. Қазан қаласы ХІХ ғасыр мен ХХ ғасырдың басында Ресейдің шығыс халықтары тілдеріндегі кітаптарды бастыру ісінің ірі орталығы болды. Қазақ ауыз әдебиетінің туындылары – қиссалар, эпостық, лирикалық жырлар, айтыстар, діни дастандар мен аңыз-ертегілер Қазан қаласындағы Б.Домбровский, М.Чирков, Ш.Хусаинов, И.Харитоновтардың және т.б. жеке баспаханаларында басылды. Көрмеге Қазан қаласында басылып шыққан ноғай жырлары: «Қырық уәзір хикаясы», «Ер Сайын» жыры және Нұртуған жырау нұсқасындағы «Орақ-Мамай» жырының қолжазбасы қойылды.

Халық арасында кең жырланған Сұлтан Кенесары мен Садық, Ерназар және Бекет батыр жырларының И.В.Аничков, С. Смирнов бастырған баспа кітаптары көрмемізді құнды жәдігерлері.

Тарихын, сонау, тереңнен тарқататын халқымыздың бізге жеткен ең ерекше, құнды мұрасы – шежіре. Арабтың «шаджара» үрімбұтақ, тармақ деген сөзінен негіз алатын бұл мұра әлмисақтан бері халықпен бірге жасасып келе жатқан өнер. Мухаммед Хайдар Дулатидың «Тарихи Рашиди» және Қадырғали Қосымұлы Жалайыридің «Жылнамалар жинағы» сияқты ортағасырлық құнды мұраларында халқымыздың шежіреге деген құрметі мен ыждаһаттылы анық көрініс береді. Сол сияқты қазақ қоғамы арасында кеңінен мәлім болған шежірелер қатарына «Қиян Домбауыл мерген шежіресі», «Алаш мыңы», «Үйсін Майқы бидің шежірелері», «Қыпшақ Кіреулі шежіресі», «Едіге би шежіресі» сияқты ортағасырлық жазба мәдениетінің мұраларын жатқызуға болады.Көрмемізде Әбілғазының «Тарихи шежіре ат-турк» шығармасын, С.Торайғыров жазған «Қазақ тайпасының ата-бабаларының турасында сөйленген рауаятлар баяны» шежірелік қолжазбасын, М.Ж. Көпеев жинаған шежірелерін және т.с.с. шежіре шығармаларды көруге болады.

«Қазақстанның жазба және баспа ескерткіштері» көрмесі негізінен сан ғасырлық мәдени мұрамызды сақтау, оны келер ұрпаққа ұсыну мақсатында Елбасының бастамасымен 2004 жылдың 13 қаңтарында ҚР Үкіметі қаулысымен қабылданған «Мәдени мұра» мемлекеттік бағдарламасы аясында шыққан және ғылымда орны ерекше белгіленген отандық ғылыми шығармаларға арналды. Көрмеде жазба мәдениетімізді түгендеуге үлкен септігін тигізген «Мәдени мұра», «Ғылыми қазына» сияқты мемлекеттік бағдарламалардың жемісін көрсету және дәріптеу мақсат етілген.

Аталған бағдарлама еліміздің тарихи-мәдени мұрасын зерттеуге, сақтауға, жаңғыртуға және тиімді пайдалануға бағытталған кешенді іс-шараларды іске асыруды қамтамасыз ету қажеттігінен туындаған. Бағдарлама бойынша іс-шаралар жоспарының 92-тармағында «... қазақ халқының мәдени мұрасында тарихи маңызы бар қолжазбаларды, жәдігер басылымдарды, кітаптар мен мұрағаттық құжаттарды табу және сатып алу үшін алыс және таяу шетел қалаларының мұрағаттары мен кітапханаларына ғылыми-зерттеу экспедицияларын ұйымдастыру» көзделген. Осы мақсатта алыс-жақын шетелдерге ғылыми-зерттеу экспедициялары ұйымдастырылып, ғылыми ортаға Қазақстанның тарихы, этнографиясы, өнері туралы 5000-ға жуық жаңа қолжазба мен баспа басылымдары табылды, елге бірқатарының көшірмелері әкелінді. Ғылыми және жазба мұралардың ең үздік үлгілері қазақ, орыс және ағылшын тілдерінде 300-ге жуық еңбек жарияланды және жарияланып жатыр.

Тарих пен мәдениеттің жаңа ескерткіштерін ашу, ұлттық мәдениет үшін айрықша маңызы бар айтарлықтай тарихи-мәдени ескерткіштерді консервациялау, қалпына келтіру және қайта жасау; мәдени мұраның, оның ішінде ауыз әдебиетін, дәстүрлер мен әдет-ғұрыптарды зерделеудің біртұтас жүйесі жасалды. Қорыта айтқанда, елдің рухани-мәдени, экономикалық және әлеуметтік капиталы жасалды. Көрмеде бұлар баспа жәдігерлермен дәлелденіп, жан-жақты түсіндіріледі.

Сирек кездесетін кітаптар мұражайы тұрақты көрмелерден төмендегідей бірқатар уақытша тақырыптық көрмелер өткізді:

«Қазақстан және Ресей кітапханалары, мұрағат және музей жинақтарындағы қазақ кітабы (XIX – XX ғ. басы): тарихи-деректанулық зерттеулер» жобасы бойынша Қазақстанның революцияға дейінгі кітап басылымы жайында тарихи-кітаптық деректері анықталып, ұлттық кітаптар және басқа да баспа өнімдерінің жинақталған библиографиясы жасалады. XIX-XX ғғ. басындағы қазақ кітаптары туралы құжаттар жинастырылып, мәтіндік, тарихи хронологиялық, тарихи-деректемелік сипаттамаларын түзу, осы құжаттар негізінде сол кезеңдердегі қазақ қоғамының саяси ахуалы, саяси-әлеуметтік құрылымы, халықаралық қатынастары, қазақ қоғамындағы билік өкілдерінің рөлі және т.б. жақтары зерттеледі.

Ал «Жазба деректеріндегі далалық дипломатия көріністері (XIII-XVIII ғғ.)» жобасында терминологиялық материалдарға аса бай дереккөз - хан, би жарлықтары, дипломатиялық хаттары зерттеліп, оларға текстологиялық талдау жасалады. Көне түрік, араб, парсы, монғол тілдерінде (XIII–XVIІI ғғ.) жазылған әртүрлі эпостолярлық деректер қазақ тіліне аударылады. Қазақстан территориясында билік құрған хандықтардың тұсындағы ресми құжаттардың стилі, қалыптасу кезеңдері, өзіндік ерекшеліктері, құжаттық рөлі, хан сарайының құжаттау ісі, сыртқы елдермен дипломатиялық қарым-қатынасындағы ұстанымдары және т.б. зерделенеді.

«Орталық Азия ғұламаларының фатуалары және тарихи деректік маңызы» атты ғылыми-зерттеу жобасында Орталық Азиядан шыққан ғұламалардың фатуалары (діни-құқықтық шешімдерін) өңірдің тарихи және мәдени-рухани өмірінің дереккөзі ретінде кешенді түрде зерттеледі. Діни құқықтық мәселелер шешуінің дәстүрлі жолдары, өңірдің саяси, діни тұрақтылығына негіз болған толеранттықтың сабақтастығы қарастырылады.

Аталған бұл жобалардың ғылыми маңыздылығы жоғары бағаланған. Жазба ескерткіштерінің зерттелуіне, жүйеленуіне өзіндік үлес қосатын жобалар.Өткен мен бүгінгінің арасын сабақтастыратын алтын желі – жазба ескерткіштерді сақтау мемлекеттігінің тарихын, халқының мәдениетін, тілі мен дінін құрмет тұтатын елдің алдыңғы қатарлы міндеті. Олай болатыны, әрбір жаңа тарих бетін ашқан айтулы оқиғалар, кезеңдер тек жазба ескерткіштер беттерінде хатталады. Сондықтан жазба ескерткіштерді түгендеу, сақтау, қатарын толықтыру күн тәртібінен ешқашан түспейді. Елбасы Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан-2050» Стратегиясы – қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты» атты Жолдауында: «Біз ұлттың тарихи санасын қалыптастыру жұмысын жалғастыруымыз керек», – деп тарихымызды түгендеудің мемлекеттік деңгейдегі аса маңызды іс екенін көрсеткен болатын.

Қазақстанның жазба мұраларын бір жерге шоғырландырып, олардың сақталуына, жан-жақты зерттелуіне жауапкершілік арттыра отырып, мұражай болашақта Жазба ескерткіштердің ірі орталығы ретінде дамуға бар мүмкіндігін сарп етпек.

1. 
   Жарияланым.
   
2. 
   Құжат іріктеу.
   

Кітапханатану – кітапхана ісінің теориясын|, тарихын, әдістемесі мен технологиясын зерттейтін ғылыми пән. Терминді алғаш рет ғылыми айналымға енгізген «Кітапханатану жөніндегі негізгі басшылықтың іс-тәжірибесі» атты 2 томдық еңбектің авторы, неміс кітапханатанушысы М.Шреттингер (19 ғ.). Кітапханатанудың негізгі салалары: жалпы Кітапханатану, кітапхана қоры, кітапхана каталогы (құжаттарды электронды тасымалдау), оқырмандармен жұмыс, кітапхана жұмысын ұйымдастыру, кітапхана ісінің тарихы. Кітапханалық ой жүйесі қолжазбалық және баспа кітаптарды, басқа да ақпараттық тасымал құралдарын жинайтын, сақтайтын және пайдаланатын мекеме ретінде кітапханалардың пайда болуымен бірге қалыптасты. Кітапханатану білім саласы ретінде басқа ғылымдардан бөлек өмір сүрмейді. Оның халықаралық байланыстары басқа ғылымдардың әдістері мен іс-тәжірибелерін, нақты материалдарын, теориялық мәселелерді шешу үшін пайдаланылса, олар өз кезегінде Кітапханатанудың теориялық және іс-тәжірибелік қуатын қолданады. Кітапханатану білімінің аса маңызды теориялық қағидаларына сүйене отырып, қазақстандық Кітапханатану білімі қазіргі қоғамдағы кітапхана үрдістерінің даму заңдылықтарын теориялық тұрғыдан белгілейтін қағидаларды жүйеге келтіріп, кітапхана ісінің әлеуметтік мәселелерін, кітапханалардың қоғамдық рөлін, Қазақстан жағдайларындағы халыққа кітапханалық қызмет көрсету түрін жан-жақты зерттейді.

1. 
   Мұрағаттық құжаттар коллекциясы.
   
2. 
   Құжаттану федеральдық орталықтарының жергілікті мұрағаттық бөлімшелері.
   

“Шетелдік мұрағаттық казахстаниканы зерттеудің алғашқы ресми қорытындылары” деген түсініксіз тарауда мұрағат қызметкерлерінің Ресей мұрағаттарында болғандығы ғана сөз етіледі. Олар тарихшы-ғалымдар, мұрағат мекемелері қызметкерлері енген топтың ұсынысы бойынша жұмыс жасаған (10-11-бет), ал топ өз кезегінде Ресей Федерациясы мен Өзбекстан мұрағаттарының Қазақстан туралы мағлұматтар бар қорларын ғана атаумен шектелген. Сонда, шамасы, осы елдерге іссапармен баратын адамдар әр мұрағатта әрбір қор бойынша “Жолбасшы” (“Путеводитель”) болатындығын білмейтінге ұқсайды.

Кітаптың тағы бір тарауы “Қазақстан тарихы бойынша алынған мұрағаттық құжаттар коллекциясына қысқаша сипаттама” делінеді және онда Франциядағы М. Шоқайдың жеке мұрағаттық қоры туралы ғана сөз болады. Қорды сипаттаудың өзінде үстірттік байқалады (“Жаңа Түркістан” емес – “Йени Түркістан”; Али Мардан Бей емес – Али-Мардан Бей Топчибашы).

Осыдан кейін-ақ “казахстаника” (Қазақстан тақырыбы) ұмытылады. “АҚШ мұрағаттары мен кітапханаларындағы КСРО тарихы бойынша құжаттар” деген тарау (31-46 б.) көзге ілінгенде тығырыққа тірелгендей күйге ұшырайсыз. Осы біз қандай тақырыпты зерттеп отырмыз деген ой мазалайды.

Кітап көлемінің жартысына жуығы “қосымша” материалдарға арналған, онда оқырман ҚР ОММ, Ресей мұрағаттарымен таныстырылады. Және осы бір ғылымның қай жанрына жататындығы белгісіз “туындыны” М.Олкоттың, Л.Крадердің, В.Мартин, т.б. шетел зерттеушілерінің Қазақстан туралы ағылшын тіліндегі еңбектерінен үзінділер аяқтайды.

Өткен ғасырдың 80-жылдарынан ЮНЕСКО “Халықтар тарихы үшін дереккөздерінің жолбасшысы” деген топтаманы дайындап, оны Халықаралық Мұрағаттар Кеңесі (ХМК) жариялай бастаған-ды.

Кеңес одағы ыдырағаннан кейін ХМК мен ЮНЕСКО-ға шетел мұрағаттарындағы “Россиканың” библиографиясын жасау туралы ұсыныстар түсті. Бұл мәселе 1992 жылы шілде айында Парижде өткен батыс елдері және Ресей мұрағаттары басшыларының арнайы симпозиумында талқыланды. Содан бері қарай Ресейде Е.Старостиннің “Шетел мұрағаттарындағы Ресей тарихы” (М., 1994), одан өзге авторлардың “АҚШ-тағы Россика” (М., 2001), “Шетелдік мұрағаттық Россиканың мәселелері” (М., 1996) т.б. бірнеше еңбектер жарық көрді. Мұны айтып отырған себебіміз, екі жағдайға байланысты. Біріншіден, Кеңес одағының құрамына енген елдердің, олардың ішінде Қазақстанның мұрағаттары шетелдік “Россикамен” тығыз байланысты. Бұл орайда жоғарыда сөз болған кітапты құрастырушылардың “Россикаға” бет бұруы дұрыс, бірақ осы “Россика” аталатын ғаламат дүниенің ішінен Қазақстанға қатысты материалдарды іріктеп алу керек.

Өткен ғасырдың 30-40-жылдары Ұлттық мұрағатқа Қазақстан туралы да мағлұматтарды қамтитын Американың бірнеше мекемелерінің материалдары берілді. Әсіресе, №226 құжаттық топ материалдары ерекше назар аударуды қажет етеді. Оны Қорғаныс министрлігінің Стратегиялық қызмет біріккен басқармасының құжаттары құрайды. 1942 жылы құрылып, 1946 жылға дейін АҚШ Қорғаныс министрлігінің біріккен бас штабы үшін ақпараттық және барлау материалдарын дайын­даумен айналысқан бұл Басқарма Кеңес одағындағы әлеуметтік-экономикалық жағдай, оның ішінде ұлттық мәселелер бойынша құпия мәліметтер жинастырған екен.

Стратегиялық қызмет басқармасы федеральдық атқару департаментінің бөлімшесі болуына қарамастан, оның материалдарының бір бөлігі, әсіресе, Кеңес одағындағы ұлттық қатынастар бойынша жасалған есептері №248 құжаттық топ құрамында ұшырасады. Бұл топта ІІ Дүниежүзілік соғыс кезінде әрекет еткен Әскери-теңіз тасымалдау басқармасының құжаттары шоғырланған. Орта Азия халықтарының тарихына қатысты құжаттар инженерлік әскерлер басқармасы материалдары арасында да кездеседі (№77 құжаттық топ).

Қазақстан жөніндегі мағлұматтар АҚШ ұлттық мұрағатының филиалдары – құжаттану федеральдық орталықтарының жергілікті мұрағаттық бөлімшелерінде де бар. Бұл орайда ұлттық мұрағатта түсірілген микрофильмдерге көңіл бөлген жөн. Қазақстан жөніндегі құжаттар құрамын зерттеушілер федеральдық мұрағат қызметі 1975 жылы құрастырған “Ұлттық мұрағаттың регионалдық мұрағаттық бөлімшелеріндегі микрофильмдерден” біле алады.

Америка Құрама Штаттарында зерттеушілеріміздің келесі бір тоқтайтын мекемесі – соғыс, революция және бейбітшілік жөніндегі Гувер институтының мұрағаты (Стэнфорд қ., Колумбия штаты). Мұнда 1927-1934 жылдары Кеңес одағында контракт негізінде жұмыс істеген американ инженерлерінің индустрияландыру және ұжымдастыруға байланысты мол мағлұматтарды қамтыған есептері сақталған. Олардың ішінде Дж.Литлпейдж секілді Қазақстанда болған инженерлердің де жазбалары бар. Мұрағаттағы АРА қызметкерлерінің күнделіктері, қолжазбалары және басқа да құжаттар, қазақтар өмірінен түсірілген фотографиялар өз зерттеушілерін күтуде. Гувер институты “Халықтардың антибольшевиктік блогы”, “Коммунизммен белсенді күрес жөніндегі халықаралық орталық” секілді ұйымдар­дың құжаттарын да жинастырған екен. Ресей мен Қазақстан мұрағаттарында ұшырасатын, баспасөз беттерінде жарық көрген Уақытша үкіметтің, Мемлекеттік Думаның материалдарын, Азамат соғысына қатысты құжаттарды айтпағанның өзінде, мұнда Қазақстан тарихының дереккөзін байыта түсетін құжаттық коллекциялар жеткілікті. Олар: “The Russіan Revіew” (1941-1982 ж.ж.) журналының мұрағаты; “Орыс коллекциясы” (1700-2001 ж.ж.); “Большевизмнің орыс Орта Азиясында пайда болуы” (Р. Пирс); Ю. Скайлердің (1840-1890 ж.ж.) материалдары т.б.

Дәріс №8 Құжаттық басылымдардың типологиясы

1. 
   Электронды онлайн-абонементі.
   

1. 
   "Mein Goethe.de" парағы.
   

Ресей Onleihe – Шығыс Европа мен Орталық Азия (Белоруссия, Қазақстан, және Украина) елдеріндегі Гёте-Институты кітапханасының электронды онлайн-абонементі. Аталмыш қызмет арқылы сіз сандық мәліметтер мен электронды кітаптарды, аудио материалдары немесе электрондық басылымдарын белгілі бір уақыт мерзімінде жүктеп алып, пайдалануыңызға болады.

Бұл қызмет арқылы алынған материалдарды қайтарып берудің қажеті болмайды, себебі белгіленген мерзімнен кейін ол мәліметтер жабылып қалады.

Onleihe абонементі арқылы сіз қажет материалдарды тәулігіне 24 сағат бойы 7 күнге дейін үйіңізде отырып-ақ пайдалана аласыз.

Onleihe қызметін кім пайдалана алады?

Белоруссия, Қазақстан, Ресей немесе Украина елдеріндегі Гете-Институт кітапханасының осы елде тұратын оқырмандары осы қызметті пайдалана алады.

Онлайн-абонементін қалай пайдалануға болады?

Onleihe қызметін пайдалану үшін, өз еліңіздегі Гете-Институтының интернет парағындағы формулярды толтырып, тіркеліңіз. Onleihe-қызметін пайдалану тегін.

Тапсырысыңызды алған соң кітапхана қызметкерлері сізбен хабарласады. Егер сәтті тіркелген болаңыз, тіркелу кодын аласыз және ол кодты Onleihe-қызметін пайдалану үшін активтендіру керек.

Onleihe-қызметін активтендіру Гете-Институтының интернет парағындағы Mein Goethe.de парағындағы «менің Onleihe» қызметін таңдап, оған өзіңіздің тіркелу кодыңызды енгізу арқылы жүзеге асады.

Егер сіз "Mein Goethe.de" парағында әлі тіркелмеген болсаңыз – тіркеліңіз. Бұл қызмет те тегін.

Жаңа кодтың пайдалану мерзімі оны "Mein Goethe" парағына енгізген сәттен бастап бір жылға дейін жарамды. Бір жыл өткен соң Onleihe-қызметі автоматты түрде тоқтатылады. Onleihe қызметін ары қарай пайдалану үшін өз еліңіздегі Гете-Институттың интернет парағындағы Onleihe-формулярын толтырып, жаңа тіркелу кодын сұраңыз.

Егер осы қызмет түрін пайдаланғыңыз келсе Onleihe-формулярын толтыруыңызды өтінеміз.
Дәріс №9 Ғылыми түрдегі басылымдар үшін құжаттарды іріктеу.

1.Қазақстан тарихы бойынша алынған мұрағаттық құжаттар.

2.Құжаттық топ материалдары.
“Шетелдік мұрағаттық казахстаниканы зерттеудің алғашқы ресми қорытындылары” деген түсініксіз тарауда мұрағат қызметкерлерінің Ресей мұрағаттарында болғандығы ғана сөз етіледі. Олар тарихшы-ғалымдар, мұрағат мекемелері қызметкерлері енген топтың ұсынысы бойынша жұмыс жасаған (10-11-бет), ал топ өз кезегінде Ресей Федерациясы мен Өзбекстан мұрағаттарының Қазақстан туралы мағлұматтар бар қорларын ғана атаумен шектелген. Сонда, шамасы, осы елдерге іссапармен баратын адамдар әр мұрағатта әрбір қор бойынша “Жолбасшы” (“Путеводитель”) болатындығын білмейтінге ұқсайды.

Кітаптың тағы бір тарауы “Қазақстан тарихы бойынша алынған мұрағаттық құжаттар коллекциясына қысқаша сипаттама” делінеді және онда Франциядағы М. Шоқайдың жеке мұрағаттық қоры туралы ғана сөз болады. Қорды сипаттаудың өзінде үстірттік байқалады (“Жаңа Түркістан” емес – “Йени Түркістан”; Али Мардан Бей емес – Али-Мардан Бей Топчибашы).

Осыдан кейін-ақ “казахстаника” (Қазақстан тақырыбы) ұмытылады. “АҚШ мұрағаттары мен кітапханаларындағы КСРО тарихы бойынша құжаттар” деген тарау (31-46 б.) көзге ілінгенде тығырыққа тірелгендей күйге ұшырайсыз. Осы біз қандай тақырыпты зерттеп отырмыз деген ой мазалайды.

Кітап көлемінің жартысына жуығы “қосымша” материалдарға арналған, онда оқырман ҚР ОММ, Ресей мұрағаттарымен таныстырылады. Және осы бір ғылымның қай жанрына жататындығы белгісіз “туындыны” М.Олкоттың, Л.Крадердің, В.Мартин, т.б. шетел зерттеушілерінің Қазақстан туралы ағылшын тіліндегі еңбектерінен үзінділер аяқтайды.

Өткен ғасырдың 80-жылдарынан ЮНЕСКО “Халықтар тарихы үшін дереккөздерінің жолбасшысы” деген топтаманы дайындап, оны Халықаралық Мұрағаттар Кеңесі (ХМК) жариялай бастаған-ды.

Кеңес одағы ыдырағаннан кейін ХМК мен ЮНЕСКО-ға шетел мұрағаттарындағы “Россиканың” библиографиясын жасау туралы ұсыныстар түсті. Бұл мәселе 1992 жылы шілде айында Парижде өткен батыс елдері және Ресей мұрағаттары басшыларының арнайы симпозиумында талқыланды. Содан бері қарай Ресейде Е.Старостиннің “Шетел мұрағаттарындағы Ресей тарихы” (М., 1994), одан өзге авторлардың “АҚШ-тағы Россика” (М., 2001), “Шетелдік мұрағаттық Россиканың мәселелері” (М., 1996) т.б. бірнеше еңбектер жарық көрді. Мұны айтып отырған себебіміз, екі жағдайға байланысты. Біріншіден, Кеңес одағының құрамына енген елдердің, олардың ішінде Қазақстанның мұрағаттары шетелдік “Россикамен” тығыз байланысты. Бұл орайда жоғарыда сөз болған кітапты құрастырушылардың “Россикаға” бет бұруы дұрыс, бірақ осы “Россика” аталатын ғаламат дүниенің ішінен Қазақстанға қатысты материалдарды іріктеп алу керек.

Өткен ғасырдың 30-40-жылдары Ұлттық мұрағатқа Қазақстан туралы да мағлұматтарды қамтитын Американың бірнеше мекемелерінің материалдары берілді. Әсіресе, №226 құжаттық топ материалдары ерекше назар аударуды қажет етеді. Оны Қорғаныс министрлігінің Стратегиялық қызмет біріккен басқармасының құжаттары құрайды. 1942 жылы құрылып, 1946 жылға дейін АҚШ Қорғаныс министрлігінің біріккен бас штабы үшін ақпараттық және барлау материалдарын дайын­даумен айналысқан бұл Басқарма Кеңес одағындағы әлеуметтік-экономикалық жағдай, оның ішінде ұлттық мәселелер бойынша құпия мәліметтер жинастырған екен.

Стратегиялық қызмет басқармасы федеральдық атқару департаментінің бөлімшесі болуына қарамастан, оның материалдарының бір бөлігі, әсіресе, Кеңес одағындағы ұлттық қатынастар бойынша жасалған есептері №248 құжаттық топ құрамында ұшырасады. Бұл топта ІІ Дүниежүзілік соғыс кезінде әрекет еткен Әскери-теңіз тасымалдау басқармасының құжаттары шоғырланған. Орта Азия халықтарының тарихына қатысты құжаттар инженерлік әскерлер басқармасы материалдары арасында да кездеседі (№77 құжаттық топ).

Қазақстан жөніндегі мағлұматтар АҚШ ұлттық мұрағатының филиалдары – құжаттану федеральдық орталықтарының жергілікті мұрағаттық бөлімшелерінде де бар. Бұл орайда ұлттық мұрағатта түсірілген микрофильмдерге көңіл бөлген жөн. Қазақстан жөніндегі құжаттар құрамын зерттеушілер федеральдық мұрағат қызметі 1975 жылы құрастырған “Ұлттық мұрағаттың регионалдық мұрағаттық бөлімшелеріндегі микрофильмдерден” біле алады.

Америка Құрама Штаттарында зерттеушілеріміздің келесі бір тоқтайтын мекемесі – соғыс, революция және бейбітшілік жөніндегі Гувер институтының мұрағаты (Стэнфорд қ., Колумбия штаты). Мұнда 1927-1934 жылдары Кеңес одағында контракт негізінде жұмыс істеген американ инженерлерінің индустрияландыру және ұжымдастыруға байланысты мол мағлұматтарды қамтыған есептері сақталған. Олардың ішінде Дж.Литлпейдж секілді Қазақстанда болған инженерлердің де жазбалары бар. Мұрағаттағы АРА қызметкерлерінің күнделіктері, қолжазбалары және басқа да құжаттар, қазақтар өмірінен түсірілген фотографиялар өз зерттеушілерін күтуде. Гувер институты “Халықтардың антибольшевиктік блогы”, “Коммунизммен белсенді күрес жөніндегі халықаралық орталық” секілді ұйымдар­дың құжаттарын да жинастырған екен. Ресей мен Қазақстан мұрағаттарында ұшырасатын, баспасөз беттерінде жарық көрген Уақытша үкіметтің, Мемлекеттік Думаның материалдарын, Азамат соғысына қатысты құжаттарды айтпағанның өзінде, мұнда Қазақстан тарихының дереккөзін байыта түсетін құжаттық коллекциялар жеткілікті. Олар: “The Russіan Revіew” (1941-1982 ж.ж.) журналының мұрағаты; “Орыс коллекциясы” (1700-2001 ж.ж.); “Большевизмнің орыс Орта Азиясында пайда болуы” (Р. Пирс); Ю. Скайлердің (1840-1890 ж.ж.) материалдары т.б.

1. 
   КСРО тарихы бойынша құжаттар.
   
2. 
   Шетел мұрағаттарындағы Ресей тарихы,
   

Шетел мұрағаттарындағы Қазақстан жөніндегі материалдарға жолбасшы” сияқты басылым “Мәдени мұра” бағдарламасын жүзеге асыруға кіріскен кезде-ақ керек болатын. Мұндай әдіснамалық құралға сұраныс уақыт өткен сайын күшейе түсуде десек, 210-беттен тұратын шетел мұрағаттарындағы Қазақстан жөніндегі құжаттарға “ақпараттық-сараптамалық шолу” жасауды мақсат тұтқан, әсем безендірілген басылымды парақтай бастағанда-ақ үмітіміз су сепкендей басылды. Бұл арада онда бұрынғы Мұрағаттар мен құжаттаманы басқару жөніндегі комитеттің (кейін Ақпарат және мұрағат комитеті) бірнеше бағытта жүргізген ауқымды ұйымдастырушылық жұмысының толық көрсетілмегенін айтсақ та жеткілікті.

Жеті-сегіз бетті алатын “Шетелдік мұрағаттық казахстаниканы зерттеудің алғашқы ресми қорытындылары” деген түсініксіз тарауда мұрағат қызметкерлерінің Ресей мұрағаттарында болғандығы ғана сөз етіледі. Олар тарихшы-ғалымдар, мұрағат мекемелері қызметкерлері енген топтың ұсынысы бойынша жұмыс жасаған (10-11-бет), ал топ өз кезегінде Ресей Федерациясы мен Өзбекстан мұрағаттарының Қазақстан туралы мағлұматтар бар қорларын ғана атаумен шектелген. Сонда, шамасы, осы елдерге іссапармен баратын адамдар әр мұрағатта әрбір қор бойынша “Жолбасшы” (“Путеводитель”) болатындығын білмейтінге ұқсайды.

Кітаптың тағы бір тарауы “Қазақстан тарихы бойынша алынған мұрағаттық құжаттар коллекциясына қысқаша сипаттама” делінеді және онда Франциядағы М. Шоқайдың жеке мұрағаттық қоры туралы ғана сөз болады. Қорды сипаттаудың өзінде үстірттік байқалады (“Жаңа Түркістан” емес – “Йени Түркістан”; Али Мардан Бей емес – Али-Мардан Бей Топчибашы).

Осыдан кейін-ақ “казахстаника” (Қазақстан тақырыбы) ұмытылады. “АҚШ мұрағаттары мен кітапханаларындағы КСРО тарихы бойынша құжаттар” деген тарау (31-46 б.) көзге ілінгенде тығырыққа тірелгендей күйге ұшырайсыз. Осы біз қандай тақырыпты зерттеп отырмыз деген ой мазалайды.

Кітап көлемінің жартысына жуығы “қосымша” материалдарға арналған, онда оқырман ҚР ОММ, Ресей мұрағаттарымен таныстырылады. Және осы бір ғылымның қай жанрына жататындығы белгісіз “туындыны” М.Олкоттың, Л.Крадердің, В.Мартин, т.б. шетел зерттеушілерінің Қазақстан туралы ағылшын тіліндегі еңбектерінен үзінділер аяқтайды.

Өткен ғасырдың 80-жылдарынан ЮНЕСКО “Халықтар тарихы үшін дереккөздерінің жолбасшысы” деген топтаманы дайындап, оны Халықаралық Мұрағаттар Кеңесі (ХМК) жариялай бастаған-ды.

Кеңес одағы ыдырағаннан кейін ХМК мен ЮНЕСКО-ға шетел мұрағаттарындағы “Россиканың” библиографиясын жасау туралы ұсыныстар түсті. Бұл мәселе 1992 жылы шілде айында Парижде өткен батыс елдері және Ресей мұрағаттары басшыларының арнайы симпозиумында талқыланды. Содан бері қарай Ресейде Е.Старостиннің “Шетел мұрағаттарындағы Ресей тарихы” (М., 1994), одан өзге авторлардың “АҚШ-тағы Россика” (М., 2001), “Шетелдік мұрағаттық Россиканың мәселелері” (М., 1996) т.б. бірнеше еңбектер жарық көрді. Мұны айтып отырған себебіміз, екі жағдайға байланысты. Біріншіден, Кеңес одағының құрамына енген елдердің, олардың ішінде Қазақстанның мұрағаттары шетелдік “Россикамен” тығыз байланысты. Бұл орайда жоғарыда сөз болған кітапты құрастырушылардың “Россикаға” бет бұруы дұрыс, бірақ осы “Россика” аталатын ғаламат дүниенің ішінен Қазақстанға қатысты материалдарды іріктеп алу керек.

1.АҚШ, Ұлыбритания елдерімен жұмыс.

2.Орталықтарылған жұмыстар.
АҚШ, Ұлыбритания сияқты алыс жатқан елдерге қыруар қаржы жұмсап барғаннан гөрі, алдын ала сол елдердің мұрағат қызметкерімен, не Қазақстан тарихын зерттеумен айналысып жүрген ғалымдарымен өзара келісім-шарт жасасқан жөн;

“Мәдени мұра” бағдарламасы бойынша еліміздің ғылыми мекемелеріне көптеген жәдігерлер (мұрағаттық материалдар, қолжазбалар, сирек кездесетін кітаптар) түсіп жатыр. Олардың сақталуын қамтамасыз ету үшін құжаттардың көшірмелері Ұлттық мұрағатқа тапсырылуы тиіс;

жан-жақтан әкелініп жатқан материалдарды есепке алу, әдістемелік әдебиетпен қамтамасыз ету, жалпы түрлі құрылымдардың жұмысына үйлестірушілік сипат беру ісін Археография және деректану ұлттық орталығы Ұлттық мұрағатпен бірігіп жүргізсе дұрыс болар еді.

«Мәдени мұра» бағдарламасы аясында атқарылып жатқан жұмыстар ұшан-теңіз. Соның бірі саласы – шетел архивтеріндегі қазақ мұрасын жинау. Биыл М.Әуезов атындағы Әдебиет және Өнер институты 100 томдық «Бабалар сөзі» аясында бірқатар шетелдерге ғылыми экспедиция ұйымдастырды. Біз аталмыш институттың ғылыми қызметкерлері Н.Мурсалимова мен Ж.Салтақованың сапар жазбасын оқырман назарына ұсынып отырмыз.

Үстіміздегі жылы «Қолжазба мұралар: жинау, сақтау, жүйелеу, зерттеу, жариялау мәселелері» іргелі зерттеу жобасы аясында М.О.Әуезов атындағы Әдебиет және институтынан 3 қызметкер РФ Санкт-Петербург қаласындағы Орыс Ғылым Академиясы Орыс әдебиеті институтының («Пушкин үйі») қолжазба орталығында іс-тәжірбиеден өттік және қолжазба қорына бағалы қолжазбалар мен сирек кездесетін кітаптардың көшірмелерін әкелдік.Қолжазба бөлімі – «Пушкин үйінің» негізгі жүрегі болып саналады. Мұнда 25 ғылыми қызметкер (техникалық қызметкерлерді қоспағанда) жұмыс жасайды. 1906 жылы А.С.Пушкиннің 3500 том жинаған кітаптары түскеннен бастап осы бөлімнің іргетасы қаланды деп саналады. 1908 жылдан бастап орыстың ұлы ақынының өміріне, шығармашылығына байланысты деректер жинала бастады. Ал 1928 жылы Пушкин мұраларын жинаушы, оның талантына табынушы белгілі А.Ф.Онегиннің жинаған мұралары қосылды. Мұнда ұлы ақынның барлық қолтаңбасы жан-жақтан, шет елдерден, көптеген мұрағаттардан мемлекеттің қолдауымен сатылып алынып, ерекше күтімде сақталынуда. Сонымен қатар аталған орталық тек А.С.Пушкин ғана емес, орыс мәдениетінің бар құндылықтарын көздің қарашығындай сақтауда. Мысалы: М.Ю.Лермонтовтың, М.И.Семевскийдің, В.А.Жуковский, К.Н.Батюшков, Н.А.Некрасов, Ф.М.Достоевский қолжазбаларын, т.б. және «Русская старина», «Русская мысль», «Русское богатство» журналдарының толық басылымын да осы мекемеден табуға болады. Аталған Қолжазба бөлімінде көптеген библиографиялық-анықтамалық деректер сақталуда. Оның ішінде 80 мыңға тарта орыс жазушылары, ғалымдары, өнер және қоғам қайраткерлері сонымен қатар, ХІХ ғасырдағы орыс басылымдарына байланысты деректер қамтылған белгілі библиограф С.А.Венгеровтың картотекалары. Қорды жүйелеуде Л.Б.Модзалевский мен В.И.Саитованың да еңбегін бөлім қызметкерлері мақтанышпен атайды.

«Пушкин үйіндегі» Қолжазба бөлімі – жаңа деректер мен қолжазбалармен үздіксіз толықтырылып келе жатқан қор сақтаушы мекеме. Бөлім жыл сайын «Ежегодник Рукописного отдела Пушкинского Дома» атты сериялы басылымды жарыққа шығаруда.

Біз бұл жерде қолжазбаларды өткізіп алғаннан бастап, оқырманға пайдалануға беруге дейінгі жұмыс барысы, сирек кітаптар мен қолжазбаларды қалай сақталуы, күтімі туралы сол саланың мамандарынан лекциялар тыңдап, тәжірибе алмастық. Атап айтсақ орталықтың ғылыми қызметерлері Я.В.Зверева, М.В.Родюкова, Н.Н.Лаврова, Е.Г.Левшакова, Т.С.Царькова, Н.А.Хохлова, Л.Д.Зародова, т.б. оқыған лекциялардан орталыққа қолжазбалардың жиналу тарихы, қолжазбаны сақтау, қалпына келтіру, ғылыми-техникалық өңдеу, қауіпсіздікпен қамтамасыз ету, оқырмандармен жұмыс яғни мұрағат істерімен жан-жақты таныстық.

Орталық қызметінің құрылымы туралы біраз тоқтала кетсек. Мұнда бас қор сақтаушының рұқсатынсыз қолжазба ешкімге берілмейді. Және орталықта қолжазбаны көшірме жасауға не сатуға қойылған жағдайда құндылығын бағалайтын, бағасын белгілейтін мамандар бар. Әлі де тұрақты қолжазба өткізіп тұратын адамдар бар. Сондықтан қор күннен күнге толығу үстінде.

Орталықта 900 ден астам жеке қор бар. Олар үшке бөлінеді. 1. жеке қор 2. отбасылық 3. туыстарының қоры. Және де қор сақтау бөлмесінің 6 түрі бар 1. жалпы қор 2. әлі ғылыми-техникалық өңделмеген құжаттар 3. биобиблиографиялық қор 4. фольклорлық қор 5. Пушкин қоры (пушкиняно) 6. паннограммалық архив.

Және де қолжазбалар жеті топқа бөлінген: 1. жаңа түскен қолжазбалар 2. 1930 жылдарға дейінгі құжаттар (Орыс Ғылым Академиясының Орталық ғылыми кітапханасы өткізген) 3. 1951 жылы түскен тарихи-әдеби қолжазбалар (Мәскеу Халықаралық институтынан түскен). 4. ежелгі қолжазбалар мен сирек кітаптар 5. Фольклорлық мұралар 6. картотекалар мен каталогтар 7. Пушкиннің қолжазбалар.

1. 
   «Мәдени мұра» бағдарламасы.
   
2. 
   ШБЖЖ «Мәдени мұра» бағдарламасы.
   

1 тарау. Жалпы ережелер

      1. Осы Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын басып шығару қағидалары (бұдан әрі – Қағидалар) «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес дайындалды және Қазақстан Республикасы Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын басып шығару тәртібін анықтайды.
      2. Қағидалар «Ұлттық мұрағат қоры және мұрағаттар туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес Ұлттық мұрағат қорының құжаттарын (бұдан әрі – құжаттар) қалыптастыруға (сатып алуға), сақтауға және пайдалануға құқық берілген мемлекеттік, арнайы мемлекеттік мұрағаттарда (бұдан әрі – мұрағаттар) қолданылады.

2 тарау. Құжаттық басылымдардың типологиясы

1 параграф. Құжаттарды басып шығару типтері

      3. Құжаттарды басып шығару жарияланатын деректердің мақсатты бағытымен, міндеттерімен, сипатымен, соған сәйкес археографиялық және полиграфиялық дайындық әдістерімен ерекшеленеді. Бұл ерекшеліктер басылымдарды типіне, түріне және нысанына қарай бөлуге, сонымен бірге құжаттарды басып шығарудың тәсілдерін таңдауға негіз болады.
      4. Құжаттық басылымдардың типтері олардың мақсатты бағытымен айқындалады: ғылыми, ғылыми-көпшілік және оқу.
      5. Ғылыми типті басылымдар ғылыми зерттеулер үшін арналған. Олардың мақсаты – зерттеушіге құжаттардың толық мәтінін беру, олардың тарихын айқындау, сыртқы ерекшеліктерін, басқа тарихи деректердің арасынан жарияланған құжаттардың орнын анықтау. Ғылыми басылым – жарияланған құжаттардың кешенді зерттеулерінің (деректанулық, палеографиялық, текстологиялық, археографиялық) нәтижесі, бұл зерттеулердің барлық қырларын бейнелейтін ғылыми-анықтамалық аппаратты қоса қамтиды.
      6. Ғылыми-көпшілік типті басылымдар тарихи білімдерді тарату және тарихи құжаттарды оқырман қауым арасында насихаттау үшін арналған. Мұндай басылымдардың ғылыми-анықтамалық аппараты кіріспеден, ескертулерден, көрсеткіштерден тұрады.
      7. Оқу типіндегі басылымдар оқушылардың оқу бағдарламаларын неғұрлым терең меңгеруі үшін арналған және тарихи пәндердің жалпы және арнайы курстарына құрал ретінде қызмет етеді. Оқу типіндегі басылым ерекше ғылыми-анықтамалық аппаратпен: бөлімдер мен тақырыптарға, құжаттар тобына немесе жекелеген деректерге кіріспе түсіндірме мәтіндермен және оқу-әдістемелік ұсынымдармен қамтамасыз етіледі.

2 параграф. Құжаттарды басып шығару түрлері

      8. Басылым түрлері жарияланған құжаттардың құрамымен анықталады. Басылымдар бір мұрағаттық қордан, не тақырыптық болуы мүмкін, біртекті құжаттар немесе бір тұлғаның құжаттары қамтылуы мүмкін. Бір мұрағаттық қордан әзірленген басылымдар ғылыми мақсатта дайындалады, құжаттық басылымдардың қалған түрлері әрқилы типтен болуы мүмкін.
      9. Бір мұрағаттық қор басылымдары бір ғана қордың (коллекцияның) немесе құрылымдық бөлімнің құжаттарын қамтиды. Басқа қорлардың және басқа қор құрушылардың құжаттары бір мұрағаттық қор басылымында нашар сақталған немесе құжаттар толық болмаған жағдайда ғана қамтылуы мүмкін.
      10. Тақырыптық басылымдар олардың қандай қор қатарына жататындығына қарамастан алуан түрлі құжаттарды қамтиды.
      11. Құжаттардың бір түрінің басылымы олардың қандай қор қатарына жататындығына қарамастан құжаттардың бір түрін қамтиды.
      12. Бір тұлғаның құжаттарын басып шығару жарияланған құжаттардың қандай қор қатарына жататындығына қарамастан, оның өмірі мен қызметін айғақтайтын еңбектерді, құжаттар мен мәліметтерді қамтиды.

3 параграф. Құжаттарды басып шығару нысандары мен тәсілдері

      13. Құжаттарды басып шығару нысан бойынша (нақты құрылымы): корпус (заңдар жинағы), сериялар, жинақтар, монобасылым (бір жазба ескерткіштің немесе деректің басылымы), альбомдар, буклеттер, плакаттар, мерзімді басылымдардағы және басылымдарда жалғасатын жарияланымдар, ғылыми-зерттеу немесе ғылыми-көпшілік еңбектердің қосымшалары және олардың мәтіндері болуы мүмкін.
      14. Құжаттар типографиялық, типографиялық емес және аралас тәсілдермен шығарылады. Типографиялық тәсілге жататындар: әріп теру арқылы (шрифті) және факсимилды (фотомеханикалық көшірме арқылы).
      Құжаттардың типографиялық емес басылымының екі түрі болады: киноматографиялық (фильмдер, киножурналдар, кино-телесюжеттер, бейнефильмдер, диафильмдер) және дыбыстық (грампластинкалар, магниттік фильмдер, фонохрестоматиялар). Типографиялық емес басылымдар тарихи құжаттың түпнұсқасындағы ақпарат қайда болса, сондай тасығышта құрылады.
      Аралас тәсіл бір құжаттық басылымда типографиялық және типографиялық емес басылым тәсілдерін (дыбыстық кітап, дыбыстық журнал) үйлестіруді болжайды.
      15. Түпнұсқаны дәлме-дәл жаңғырту дәрежесі бойынша аса жоғары дәрежедегі факсимилдік («шын мәнінде факсимилдік») басылым және жоғары және орта дәрежедегі факсимилдік (басылымның «факсимилдік типі») басылым ерекшеленеді.
      Аса жоғары дәрежедегі факсимилдік басылым оның дәл мөлшерін, қағаздың және мұқабаның сыртқы түрі мен өзгешілігін, мәтіннің көзге көрінетін барлық ерекшелігін, безендірілуін, уақыт ізін, пайдаланылуын және тағы сол сияқтыларды қоса ең жоғарғы деңгейдегі ұқсас түпнұсқа көшірмесін жаңғыртады. Ертедегі жазба мұраларды факсимилдік басып шығару, сол қолжазбаның шрифтік (әріп теру) қайта жаңғыртылған тұтас мәтінін сөздерге бөліп, сондай-ақ ғылыми-анықтамалық аппаратпен қосып беріледі.
      Жоғары және орта дәрежедегі факсимилдік басылым түпқұжаттың мәтінін үлкен дәлдікпен көшіреді, бірақ одан ресімдеудің сыртқы элементтерімен ерекшеленеді: қағаздың және сол сияқтылардың сыртқы түрін және көлемін көшірмейді. Егер жарияланатын мәтіннің көлемі кішірек болса, құрылымы бойынша осындай басылымдар мәтіннің түпнұсқасының факсимилесінен және ғылыми-анықтамалық аппараттан тұрады. Үлкен мәтін немесе деректердің жиынтығы жарияланған кезде, ғылыми-анықтамалық аппарат басылымның соңғы жеке томында орналастырылады.

Дәріс №13 Қытай библиографиясы

1. 
   Қытай библиографиясының тарихы.
   
2. 
   Қазіргі Қытай библиографиясы.
   

Жаңа кітапхананың салынуы ұлттық кітапхананың жалпы құрылыс ауданын 250 мың шм-ге ұлғайтып, АҚШ парламент кітапханасы мен Мәскеу кітапханасынан кейінгі әлемдегі үшінші ірі кітапхана қатарына қосты.

Ұлттық цифрлы кітапхана стратегиялық маңызға ие ұлттық мәдениет инженериясы. Оның көздеген нысаны: әлем бойынша қытай тіліндегі ең ауқымды цифрлы информация кешені мен қызмет көрсету кешеніне айналу. Ұлттық цифрлы кітапхана Қытай еліне, тіпті бүкіл дүние жүзіне цифрлы ресурстар бойынша қызмет көрсете алады.

Кітапханалардың бүгінгі таңдағы даму талабына сәйкесу мақсатымен, жаңа кітапхана дәстүрлі қызмет көрсету мен цифрлы қызмет көрсетуді өзара үйлестіріп, іздеу, оқу, сұрау, жинау, Интернетте қызмет көрсету жұмыстарын ұштастырды. Қызмет көрсетудің негізгі тәсілдері: сымсыз Интернет торабы бүкіл кітапхана аумағын тұтастай қамтыған; Оқырмандардың білім информацияларын жедел ақтаруына қолайлы болуы үшін, 460 компьютер дайындалған; Радио жиілігін парықтайтын техникалар енгізіліп, сұралған кітаптың қай сөреде тұрғанын көрсетіп беретін зерделі жабдықтар орнатылған; Оқырмандардың электронды басылымдарды оқуына мүмкіндік жасау мақсатымен, қолға ұстайтын электронды оқу жабдықтары әзірленген; Көру қабілеті шектеулі жандарға арнаулы қызмет көрсету аумағы құрылған; Ұлттық кітапхананың ұялы телефон қызмет платформасы оқырмандардың ұялы телефондарына қажетті информацияларды жеткізіп және қабылдап тұрады.

Ұлттық цифрлы кітапхананың құрылыс ауданы 80 мың 538 шм, оқырмандарға 2900 орындық әзірленген, күніне 8000 оқырман қабылдай алады. 2008 жылы маусым айының аяғына дейін, цифрлы ресурстардың жалпы шамасы 200TB-дан асып кетті.

Қытайдың ұлттық кітапханасын Цин әулетінің (1644-1911) соңғы императоры Пу И 1909 жылы қыркүйекте құрды. Бүгінде оның көлемі 250 мың шаршыметрді алып жатыр. Ол Вашингтондағы Конгресс кітапханасы мен Мәскеудегі Ресей мемлекеттік кітапханасынан кейін әлемде үшінші орын алады. Ал кітапхана коллекциясы жөнінен әлемде бесінші орынға шығып отыр. 2008 жылы оның қорында 26 миллион томнан астам кітап болды.

Кітапханада жануарлардың сүйектеріне жазылған сирек жәдігерлер, Цзинь әулетінің Дуньхуан, Чжаочэнь, Трипитака қолжазбалары, әдебиеттердің төрт тармақтарының толық кітапханасы сақталған.

Алайда соңғы жылдарда Қытайда оқырмандар саны азайып келеді. Атап айтқанда, 1999 жылғы 60,4 пайыздан, 2001 жылы - 54,2 пайызға, 2003 жылы - 51,7 пайызға, 2005-2007 жылдары - 48 пайызға дейін қысқарды. Көптеген адамдар Интернетті және электрондық кітаптарды пайдаланады. Сондықтан да кітапханада озат технологиялар белсені қолданылуда. Ұлттық кітапхана жасаған 10 мыңнан астам электрондық кітаптарды қараумен қатар, оқырмандар ұялы телефондар және кәбілдік теледидар арқылы кітап мазмұнын көре алады.

Қытай ұлттық кітапханасының жаңа ғимаратында оқырмандар залы, ғылыми-зерттеу жұмыстарына арналған залдар, конференц-залдар орналасқан. Кітапханаға келушілер үшін дәмхана, музыкалық зал, кинотеатр және кітап дүкені көзделген.
Дәріс №14 Қазақ – шетел байланыстары.

1.Қазақ шетел кітапхана байланыстарының тарихы.

2. Қазіргі байланыстар.

Фольклорлық қормен жұмыс барысында қазақ тілінде жазылған 59 беттік қолжазбаны кездестірдік. Оқушы дәптеріне кирилл әрпімен жазылған «Аппаз хан», «Қалия Бану», «Бұзау», т.б. ертегілерді 1946 жылы Қызылорта Педагогикалық институтының 2 курс студенті Р.Сармолдин сыйға тартқан. Дәптердің алғашқы бетінде: «На память Кириллу Иосифовичу Ровде для напоимнания богатого фольклора казахского народа» (эпизод старого степного ханства). Сармолдин Рахманберди Сердалиевич. Студент ІІ курса. Каз.яз. и литер.факультета. 23.03.1946. Қызылорда. ГосПедИнститут. Аудитория 23» деген жазу бар. Ертегіні жинаушы алдымен түсінікті болу үшін орыс тіліне аудармақ болғанға ұқсайды. Алғашқы беттері орыс тілінде жазылған. Ұсақ жазымен жазылған қолжазбалар өте жиі жазылғанмен қоса, әріп қателері өте көп. Оқуға көп кедергі келтіреді. Бұл қолжазбаның электронды көшірмесі алынды.

Сонымен қатар біз Орыс Ғылым Академиясы Шығыс қолжазбалары институтында да қолжазбалармен таныстық.

Бұл ғасырлық тарихы бар институтта шығыс сонымен бiрге Азия елдерiнiң ежелгi және орта ғасырлық тарихы және Солтүстік Африка елдерінің жазба ескерткiштері сақталған. Қазіргі таңда инстиут ежелгi және орта ғасырлық шығыс елдерінің тарихы, тілі, әдебиеті, дiні, философиясы туралы шығыс тiлiдерінде сирек кездесетiн қолжазбалар және ескi баспа кiтаптарының зерттеумен, оларды ғылыми айналымға енгізумен айналысуда. Институттың ғылыми қызметкерлері соңғы жылдарда жыл сайын 30 шақты монографиялар және 250-300 мақалалар жариялаған.

Бұл ғылыми мекемеде Радловтың, Диваевтың, Ә.Марғұланның т.б. ғалымдар жинаған қазақ қолжазбаларымен таныстық. Инстиуттан көптеген сирек кездестін кітаптар мен зерттеу мақалаларының көшірмелерін алдық.

Атап айтсақ: Самойлович А. Запретная слова в язык казах-киргизской замужной женщиной. Оренбург, 1915; Казаки. Антропологический очерки. Под.ред. И.П.Руденко. – Ленинград, 1929; Риза-ад-дин Фахред-дин. Имам Ғазали. – Оренбург, 1910; Кармышева Д.Х. Казахстанский историк краевед, этнограф Курбангали Халид. // Совет. Этнография. – Москва, 1911; Веселовский Н. Абулгази хань. Очеркь историко-географическихь сведении о Хивинском ханств. – С.Петербург, 1877; Записки восточного отделение императорского русского археологического общество. Том. ХІ. Киргизский рассказ о Чингиз хань. 1888; Протоколы. Заседении и сообщения членов Туркестанского куржка любителей археологии. – Ташкент, 1903; Самойловичь А. Материалы по среднеазиатско-турецкой литреатуры. – Петроград, 1915; Записки коллеги востоковедов. Российской академии наук. – Ленинград, 1925; Среднеазиатско-турецкая надписи на глиняномь кувшинь изь Сарайчика. – С.-Петербург, 1912; Записки восточного отделения императорского русского археологического общество. – Петроград, 1916, т.б.

Сонымен қатар, «Махамбет ақын өлеңдері» атты 196 беттік қолжазбаның көшірмесін алдық. Бірақ та бұл өлеңдер белгілі жауынгер ақын Махамбет Өтемісұлының шығармалары емес екені анықталуда. Қазірде бұл қолжазба зерттелу үстінде.

Санкт-Петербург университеті кітапханасының сирек кітаптар мен қолжазбалар бөлімінде, Ресей Орталық кітапханасында, Ресей Ғылым Академиясының Орталық Ғылыми кітапханаларында болып, жалпы көлемі – 255 бет қолжазба, 2000 бетке жуық сирек кездесетін кітаптар мен зерттеулердің көшірмелерін институтымыздың қолжазба бөліміне тапсырдық.

Дәріс №15 Қазақ – шетел байланыстары: тәжірибе алмасу

1.Ұлы Жібек жолындағы Керуен-сарай» жобасы

2.Оқырмандарға әдебиет, Интернет-ресурстар, ЦД және ДВД-материалдар.
Қазақстан Республикасының Ұлттық кітапханасы - 1910 жылы 31 желтоқсанда құрылды. Ағарту саласы жанашырлары Қоғамының қаражаттарына Верный қалалық думасы Л.Н. Толстой атындағы кітапхана-оқу залын ашу туралы шешім шығарды.

Кітапхана ҚазОАК Президиумының «Қазақ АССР мемлекеттік көпшілік кітапханасын бекіту туралы» (1931 ж.) Қаулысымен 1931 жылы Республикалық кітап қоймасы мәртебесін алды. Қазақ ССР Министрлер кабинетінің 1991 жылы 9 желтоқсандағы Н775 Қаулысы бойынша Ұлттық кітапхана болып аталды.

ҚР ҰҚ ғимараты Қазақ Министрлер Кеңесінің 1982 жылы 26 қаңтардағы Н38 Қаулысының және ҚР «Тарихи-мәдени мұраны сақтау мен пайдалану туралы» Заңының 11 және 19 баптарының негізінде тарих және мәдениет ескерткіштерінің мемлекеттік тізіміне енгізілді.

Кітапхана қорында әлем халықтарының әр тілдерінде 5 831 812 сақтау бірлігін құрайтын әмбебап жалпыұлттық әдебиеттер жинағы сақталады. Қор жыл сайын 100 мың данаға толықтырылып отырады. Күн сайын кітапханаға 3 мыңға жуық оқырман қатынайды. Оқырмандарға 1 жылда 2 миллионнан аса құжат беріледі. Оқырмандарға 15 оқу залы қызмет көрсетеді (жалпы және 14 мамандандырылған). Олар 1500 адамға бір мезгілде қатар қызмет көрсетуге есептелген.

Оқу залдарында негізгі кітап сақтау және қосалқы қорлардан әдебиет беріледі, соның ішінде сирек кітаптар мен қолжазбалар, карталар, ноталар, дыбыс жазбалары, электронды басылымдар топтамалары да бар..

1990 жылы ҚР ҰК Халықаралық кітапхана қауымдастықтары мен мекемелері Федерациясының құрамына кірді. (ИФЛА) және Еуразия кітапхана ассамблеясының (ЕКА) тең құрылтайшысы болды. Толеранттылық, білім, диалогқа ашықтық «Ұлы Жібек жолындағы Керуен-сарай» жобасының негіз қалаушы идеялары болып табылады. ҚР ҰК-ғы шетелдердің мәдениет Орталықтары ақпаратты сақтауға, күшейту мен беруге, мәдени дәстүрлердің жаңғыруы мен халықтардың нақты өзара ықпалдастығына жәрдемдеседі және өздерінің қызметі арқылы «Ұлы Жібек жолындағы Керуен-сарай» бағдарламасын іске асырады. ҚР Ұлттық кітапханасында Ресейлік зерттеулер, Қытай, Пәкістан, Түркия мәдениет Орталықтары, Үндістанды зерделеу, Иран және Орталық Азия халықтарының мәдениетін зерделеу Орталықтары жұмыс істейді. Оқырмандарға әдебиет, Интернет-ресурстар, ЦД және ДВД-материалдар, кітап және өнер туындыларының көрмелері, мәдениет және ғылыми қайраткерлерімен кездесулер арқылы түрлі халықтардың мәдениеті туралы ақпарат беріледі. 2007 жылы Америка мәдениет Орталығын ашу жоспарланды. Тепе-тең бастамаларда Қытай кітапханаларының бірінде Қазақстан мәдениет Орталығы ашылады. Осындай Орталықты Қырғызстан Ұлттық кітапханасында (Бішкек) және Ресей мемлекеттік кітапханасында Орталық Азия мемлекеттері мен Қазақстан ресурстары Орталығын ашу ұйғарылды (Мәскеу).

жүктеу/скачать 405 Kb.

Достарыңызбен бөлісу: