1. Сұрақ Дүниеге көзқарас және оның тарихи формалары
А. Шефтсберидің мораль жөніндегі философиясы
жүктеу/скачать 0.79 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 23.Орта ғасырдағы отандық философия
| 22.А. Шефтсберидің мораль жөніндегі философиясы
Антони Шефтсбери(1671-1713жж.) философия тарихына жазушы-моралист ретінде кірді. «Адамдардың, әдет-ғғұрыптардыың, пікірлер мен уақыттың мінездемелері» деген еңбегінде ол «әсемдік пен ізгілік-бір»,-деген пікір айтады. А.Шефтсбери моральдық құндылықтарды адамның ізгі табиғатынан шығарады. «Әсемдік, әділеттілік, адалдық жөніндегі түсініктер мен принциптер адамның табиғатынан шығады, басқа олардың қайнар көзі жоқ»,- деп ашық айтады. Бұл мәселе бойынша ол Т.Гобос пен Д.Локқа қарсы шығып, «Ізгілік пайда табу жолында, я болмаса марапаттау мен жазалау мүмкіндіктерін пайда болатын қорқыныш сезіміне емес, ол өз-өзін тудырады, ізгілік жолындағы адам өзін бақытты сезінеді. Ізгі адам өзінің сана-сезім, іс- әрекеттерімен өзі мүше болып отырған әлеуметтік топтың, қоғамның жетілуіне бар күшін салуы керек. Ізгілік адамның ішкі табиғатында орын алғаннан кейін, әрине, ол Құдайғ сенумен тікелей байланысты емес. Керсінше, діннің қағидаларының өзі моральдық сананың сынынан өтуі қажет. Өйткені, адамзат тарихи діннің көп жағдайда моральдық санаға тигізетін теріс ықпалын көрсетеді. Кімде-кім ізгілікке Құдайдың мейірбандығы тиюі үшін, я болмааса жамандыққа Оның жазалауынан қорқып бармаса, оны моральдық пенде деп атауға болмайды. «Ондай адамда адамгершілік, ізгілік, әулиелік шыншырға байлап қойған арыстанның момындығынан көм емес»,-деп қорытады А.Шефтсбери. Алайда бұл келтірілген пікірлер ол Құдайды мойындамаған екен деген пікірге әкелмеуі керек. Оның ойынша, «Құдай дегеніміз-әсемдіктің негізгі қағидасы, себебі, қайнар көзі». Оның негізгі рөлі – сондай әсем, тәртіпке келген Ғарышты тудырғанында. Осы сырқы әсемдікке адамның ішкі рухани өмірінің «бақтары мен көгорайы» сәйкес келуі керек, - деп өзінің моральдық философиясын қорытыды А.Шефтсбери. 23.Орта ғасырдағы отандық философия Орта ғасырдағы отандық философияның айқын жұлдызы -Аристотельден кейінгі «Екінші ұстаз» аталған дана бабамыз Әл- Фараби. Біз оның шығармашылық жолын «араб философиясына арналған тарауда талдаған болатынбыз, өйткені ол түріктер мен қатар арабтардың да рухани атасы болып табылады. Сонымен қатар Орта ғасырларда басқа да көрнекті тұлғалар өмір сүріп, өздерінінің тамаша ойларын халыққа сыйлаған. Орта ғасырлардағы отандық философияның бастауын ғалымдар VIII ғ. өмір сүрген Қорқыт атаның шығармашылык жолына апарып тірейді жэне ол заңды да. Тарихи деректер мен халық шежіресі бойынша, Қоркыт — VIII ғ. Сыр бойында өмір сүрген батыр, атақты ақын, асқан күйші, қобызшы, аңыз кейіпксрі, «Қорқыт ата кітабы» — түркі тектес халықтардың ежелгі тарихын, өмір салтын, әдет-ғұрпын, ақындық дәстүрін танытатын эпикалық тарихи мұра. Оның ішінде 12 түрлі дастан бар және оның әрқайсысы — өзінше аяқталған шығарма. Бұл шығармалардың түп-тамыры, шамасы, сонау көне замандарда пайда болған мифологияяға кетеді, сондықтан олардың құндылығы да, міне, осында. Мысалы, Дерсе хан жөніндегі аңызда әйелінің кеңесі бойынша, хан қарапайым халыққа садақа үлестіріп, ата-бабасының аруағына сиынып, тәңірден бала тілеп алады. Ол бала дәу бұқаны жұдырықпен ұрып- жыққаны үшін, Бұқаш аталып кетеді. Мұндай желіс қазақ дастандарында көп кездеседі. Батырлар «әулиеге ат атап, қорасанға қой атап» ата-бабалар қабіріне түнеп, көп тілектерден кейін барып туады. Осылайша өмірге келген балалар өсе келе, ел-жұртының қорғаны, қамқоршысы болып шығады (Ертөстік, Алпамыс, Қобыланды т.с.с). жүктеу/скачать 0.79 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|