1. XX ғасырдың басындағы Қазақстандағы өнеркәсіптің дамуы
Тәуелсіз Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік реформалар және әлеуметтік жаңару. Зейнетақы жүйесінің реформасы
жүктеу/скачать 191.96 Kb.
|
| 70.Тәуелсіз Қазақстан Республикасындағы әлеуметтік реформалар және әлеуметтік жаңару. Зейнетақы жүйесінің реформасы.
2000 жылдардың ортасында «Қазақстан Республикасында әлеуметтік реформаларды ары қарай тереңдете жүргізудің 2005-2007 жылдарға арналған бағдарламасы» әзірленіп, қабылданды. Аталған бағдарлама аясында негізгі сипаттамаларына: қаржы тұрақтылығы, мемлекет пен жұмыс беруші және қызметкер арасындағы жауапкершіліктің бөлінуі жатқызылған әлеуметтік қамсыздандырудың үшдеңгейлі жүйесі құрылды. 2000 жылдардың ортасында халыққа төленетін зейнетақы, стипендия, жәрдемақылардың кейбір түрлері мен төлемдерінің мөлшері өсті. Қазіргі уақытта өзіне: зейнетақымен қамтамасыз етуді, мемлекеттік әлеуметтік жәрдемақыларды, арнаулы мемлекеттік жәрдемақыларды, арнаулы әлеуметтік қызметтер көрсетуді және әлеуметтік көмек беруді қамтыған аралас әлеуметтік қамсыздандыру жүйесі қалыптасты. 2005 жылдан әлеуметтік катерлер мен қиындықтар туған жағдайда әлеуметтік қорғаудың қосымша түрі болып саналатын әлеуметтік сақтандыру жүйесі енгізілді. Ол ресми сектор қызметкерлерін, яғни олар үшін жұмыс берушілер әлеуметтік сақтандырудың мемлекеттік қорына (ары қарай-қор) әлеуметтік аударымдар төлейтін қызметкерлерді қамтиды. Қазақстан тәуелсіздік алған кезде елдегі табыстары төмен жұртшылықтың үлкен бөлігін зейнеткерлер мен мүгедектер құрайтын. 1990-1996 жылдар кезеңінде республикада еңбек қызметімен айналысатын халық санының азайғаны байқалды. Егер 1990 жылы бір зейнеткерге еңбекпен қамтылған үш адамнан тура келсе, 1996 жылы бұл көрсеткіш 1,8 адамға дейін қысқарды. Әлеуметтік саясаттағы дағдарыс зейнеткерлердің жағдайына да әсер етті. Зейнетақылар: зейнеткердің жасы, сіңірген еңбегі, мүгедектігі, отбасының асыраушысынан айрылуы сияқты белгілер бойынша ажыратылатын. Зейнетақы жүйесі жұмыскерлерді сақтандыру жолымен құрылған қорлар есебінен қаржыландырылатын.Халықты зейнетақымен қамтамасыз ету үшін 1991 жылы -9,5 млн.теңге, 1992 жылы – 72 млн.теңге, 1993 жылы 1,3 млрд.теңге бөлінсе, 1994 жылы бұл сома 20 миллиард теңгеден асты. 2016 жылы жасы ұлғайған азаматтарға әлеуметтік көмек беру үшін 6,2 миллиард теңге бөлінді, тағы екі миллиардқа жуық теңге бизнестің әлеуметтік жауапкершілігі аясында бағытталды. Қазіргі уақытта республика бюджетінен зейнетақы 1,9 млн.зейнеткерге төленеді, ал оны төлеуге қажетті шығыстар 2015 жылы 918,4 млрд. Теңге құрап, 1999 жылмен салыстырғанда 9,3 есе өсті. Оның үстіне зейнетақының орташа мөлшері 9,4 есе, ең төменгі зейнетақы 7,8 есе, ең жоғарғы зейнетақы мөлшері 8,4 есе көбейді. Ал барлық зейнеткерлерге олардың еңбек өтілін есепке алмай төленетін базалық зейнетақы 2016 жылы 11965 теңгеге жетті. 2016 жылғы қаңтардың 1-іне жеке зейнетақы шоттарының саны 9,5 миллион немесе 1998 жылмен салыстырғанда 3,2 есе көп болды, зейнетақы жинақтарының сомасы 5,8 трлн.құрады. 1990 жылдардың екінші жартысында қалыптасқан экономикалық ахуалды, демографиялық мәселелерді ескере отырып, ел үкіметі зейнетақы жүйесін реформалауға кірісті. Зейнетақыларды жай ғана көтеріп қоймай, сонымен қатар барша зейнетақы жүйесін кейінге қалдырмай реформалау қажет болды. Үкімет 1997 жылдың наурызында «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін реформалау» тұжырымдамасын бекітті, ал 1997 жылы 20 маусымда Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамсыздандыру туралы Заң қабылданды. Зейнеткерлік жасы қайтадан қаралып, ер адамдар үшін - 63, ал әйелдер үшін 58-деп белгіленді. Қазақстан Республикасының зейнеткерлік зағнамасына 2016 жылы 6 сәуірде енгізілген өзгерістер мен толықтыруларға сәйкес, 2018 жылдан бастап зейнеткерлік жасы әйелдер үшін жыл сайын жарты жылдан қосыла отырып, 2027 жылға дейін 63 жас шегіне жеткенше ұзартылды. Мемлекеттік зейнетақы төлеу орталығынан (МЗТО) зейнетақы алу үшін, 1998 жылғы қаңтардың 1-інен бастап әйелдерден- жиырма жыл, ер адамдардан 25 жыл құрайтын міндетті еңбек өтілі талап етілді. Заң зейнеткерлікке шығу ережелері мен шарттарын белгіледі. Зейнетақымен қамтамасыз етудің қосарлы жүйесі қалыптасты, біріншіден, зейнетақы орталықтандырылған жүйеден, яғни МЗТО-дан қамтамасыз етіледі. Ол әлеуметтік салықтарға және республикалық бюджеттен басқа да түсімдерге негізделеді. Екіншіден, зейнетақы жинақтарынан немесе зейнетақы жинақтаушы қордан қамтамасыз етіледі. Зейнеткерлікке 2001 жылдан кейін шыққан адамдардың барлықтарына төлемдер екі көзден: бір бөлігі – бюджеттен, екінші бөлігі жинақтаушы қордағы дербес жиналып, қорланған ақша жинағынан төленуге тиіс. Оның үстіне, 2001 жылдан бастап, бюджетке аударымдар үлесі тұрақты түрде азаюға және дәл сондай шамада жинақтаушы қорларға аударымдар үлесі ұлғая беруге тиіс. Бұл Қазақстанның зейнетақымен қамтамасыз етудің жинақтау жүйесі, яғни салымшылардың жеке капиталына бағдарланған жүйе жұмыс істейтін, мысалы, Чили секілді (онда бұндай жүйе 1980 жылдардан бері бар) елдердің тәжірибесіне көшкенін көрсетеді. Елдің жинақтаушы қорлары жүйесінің дамуы үш кезеңнен өтті. Бірінші кезең (1998-2000 жж.) барысында жүйенің және оған қатысушылардың қалыптасуы орын алды. 1999 жылдың соңына дейін зейнетақылар мен жәрдемақылар төлеу бойынша берешек 50 млрд. теңге сомасын толық жабылды. 2000 жылдары зейнетақы жүйесі жетілдірілді. Жинақтаушы қорлардың дамуында жаңа кезеңдер: екінші кезең (2001-2004 жылдар) және үшінші кезең (2005-2006 жылдар) басталды. Инфляцияны, ерекше қауіпті нысандарда жұмыс істейтін қызметкерлерді жұмыс берушілер есебінен қосымша қамтамасыз етуді, зейнеткерлік жасты, жинақ ақша көлемін, жинақ ақшаны кестеге сай беріп отыруды жүзеге асыруды ескере отырып, заңдарға зейнетақы жинақтау деңгейін кепілдік беріп сақтауға қатысты толықтырулар енгізілді. Мамандандырылған зейнетақы қорларының пайда болуы жаңа құбылыс іспетті еді. 2000 жылдардың екінші жартысында республикада он төрт зейнетақы қоры жұмыс істеді. Мемлекет күнкөріс деңгейі төмен отбасыларына жәрдемақы төлей бастады. Одан өзге бала тууға байланысты жәрдемақылар тағайындалды. Жәрдемақылардың басқа түрлеріне қатысты жеңілдіктердің ерекшелігі - олар отбасылық табыстарды есепке алмай берілді. Жәрдемақылар сондай-ақ экология жағынан екі санатқа: «дағдарыс алдындағы» және «экологиялық жағдайы нашар» деп ажыратылған өңірлердің жұртшылығына да бөлінді. Экологиялық жағдайы нашар Семей және Қызылорда облыстарында жәрдемақылардың мөлшері белгіленген нормадан 50% жоғары болды. Зейнетақымен қамтамасыз етудің қиындығы мен маңыздылығы ескеріліп, зейнетақы жинақтаушы қорлардың қызметі Президенттің тұрақты бақылауында болды, ал зейнеткерлік жинақ ақшаның сақталуы үшін дербес жауапкершілік Қазақстан Республикасы Үкіметіне жүктелді. Республика президенті 2013 жылдың қаңтарында елдің зейнетақы заңнамасына өзгертулер енгізу туралы тапсырма берді. Зейнетақы жүйесін реформалаудың негізгі кезеңдерінің бірі – Біріңғай жинақтаушы зейнетақы қорын құрып, оған жеке жинақтаушы зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін және зейнетақымен қамсыздандыру туралы келісім-шарттары бойынша міндеттемелерін беру болды. Ел басшылығы Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының (МЖЗҚ) негізінде Біріңғай жинақтаушы зейнетақы қорын (БЖЗҚ) құру туралы шешім қабылдады. 2013 жылы маусымның 21-інде «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» ҚР Заңы жаңа, түзетілген жалғыз акционері болып ҚР Үкіметі танылады. Біріңғай Жинақтаушы Зейнетақы Қоры зейнетақы активтерін сақтау және есепке алу Қазақстан Республикасы Ұлттық банкінің міндетіне жатады. Біріңғай Жинақтаушы Зейнетақы Қоры зейнетақы активтерін инвестициялық басқару да Қазақстан Республикасының Ұлттық банкіне жүктелген. Одан өзге, аталған Заңда Біріңғай Жинақтаушы Зейнетақы Қоры зейнетақы активтерін басқару жөніндегі кеңес құру көзделген. Кеңестің жеке құрамын Қазақстан Республикасы Президенті бекітеді. 2013 жылы тамыздың 22-сінде Әділет органдарында тіркеуден өткен соң, Біріңғай Жинақтаушы Зейнетақы Қоры акционерлік қоғамы жұмысын бастады. жүктеу/скачать 191.96 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|