3 Ɉԕɭɥɵԕɬɚԕɨɥɞɚɧɵɥԑɚɧɲɚɪɬɬɵɛɟɥɝɿɥɟɪ Грамматикалық материалдар

24
§5.
 
Қа зақ стан – ал ма
 
мен қыз ғал дақ тың Ота ны
1.
Елбасының «Ұлы даланың жеті қыры» атты мақаласы бойынша 
жасалған сызбамен танысып, сұрақтарға жауап беріп, ойларыңды 
ортаға салыңдар.
Ұлы да ла ның же ті қы ры
Түр кі
әле мі нің
бе сі гі
Ат қа мі ну
мә де ние ті
Ұлы Жі бек 
жо лы
Ұлы да ла да ғы 
ежел гі
ме тал лур гия
Қа зақ стан – ал ма мен 
қыз ғал дақ тың Ота ны
Аң сти лі
Ал тын адам
1. Қазақстанның танымал брендтері қатарына нелерді 
не ме се кімдерді қосар едіңдер?
2. Елімізді шетелге танымал етіп, атақ-дәрежесін аспан да-
татын жәдігерлерімізді, ұлттық құндылықтарымызды 
сақтап, көркейту үшін не істеу керек?
2.
Мә тін ді оқып, негізгі ойды анықтаңдар. Алма туралы өздерің бі ле-
тін мәліметтермен толықтырыңдар.
ɀɚɛɚɣɵɚɥɦɚ
Тау бөк те рі тұ тас қан жа байы ал ма бо ла тын. Со ғыс жыл-
да ры біз, жас ба ла лар, қа лың бөр гез ге қол-ая ғы мыз ды қы зыл 
ала жо са ғып жыр ғы зып, ұзақ ты күн ге ал ма дан ал ма таң дап, 
сол бөк тер де тен ті реп жү ру ші едік. Қыш қыл тым ақ ал маны 
тіс те ге нің де, мұз шай на ған дай қар шыл дай тын. Сәл ден ке-
йін тіс ті қа мап қа ла тын да, зар қақ ты рып бас тыр май тас тай-
тын. Сон да да жей тін біз... Қо ңыр са мал со ға тын, ит мұ рын, 
қа ра қат тың не ше алу ан иі сі аң қи тын. Бі рақ ақ ал ма ның, жа-
байы ал ма ның қы мыз иі сі бә рі нен де ерек ше еді. Қай жа ғы ңа 

25
қа ра саң да, бұ тақ та ры сы нып ке тер дей боп иі ліп, көз ді ар ба-
ған ақ ал ма сы қа сып тұ ра тын. Кеш ке қа рай өріс тен қайт қан 
мал мен бір ге ал ма то лы бір-бір дор ба-қор жын да ры мыз ды ар-
қа лап, біз де ау ыл ға бет ала тын быз.
Күз ге қа рай алып ал ма ағаш тың ақ ал ма сы сар ғыш та нып, 
уыл жып пі се бас тай ды. Қан ша же сең де, ті сің ді қар ма май ды. 
Дор ба ға тол ты рып үй ге әкел ге нің ше езі ліп ке те ді. Ор та сы нан 
ті ліп, жіп ке ті зіп, қақ жа сай мыз. Ау ыл ба ла ла ры жи на лып, 
күн де та си мыз ал ма ны. Аз күн нің ішін де ал ма ағаш тың ал-
ма сы тек би ік те гі бұ тала ры ның ұшар бас та рын да ға на қал ды. 
Біз дің ау ыл «Ал ма лы» деп атала ды, өйт ке ні жа байы ал ма 
сың сып өс кен тау бөк те рін со лай деп атай ды. Бұрын бұл тау-
да жа байы ал ма ны қо рек етіп, аю өріп жү ре ді екен. Сон дық-
тан бо лар кей бір үл кен дер кү ні бү гін ге дейін жа байы ал ма ны 
«аю ал ма» деп атай ды. Ол кез де ал ма же гі сі кел ген дер жүй-
рік ат пен келіп, ал ма ны ат үс тін де тұ рып жи най ды екен. Егер 
адам ның ал ма ны үзіп жат қа нын бір аю кө ріп қал са, қа зан дай 
тас ты кө те ріп алып, ақы рып қуа тын кө рі не ді. Сон да бү кіл 
Ал ма лы бой ының аюла ры те гіс үн қо сып: «Біз дің ал ма мыз да 
адам зат тың не қа қы сы бар?» – де сіп дол да ны сып, жер-көк ті 
азан-қа зан етіп, ті ті рен тіп жі бе ре ді екен. Әже міз осы әң гі ме-
ні ай тып отыр ған кез де, біз дің зә ре міз ұшу шы еді.
(Сай ын М' рат бе ковті «Жабайы алма» повесінен)
3.
Тілдік құралдары арқылы (терминдер мен ұғымдар, синтаксистік 
құрылымы) стилін ажыратыңдар.
Же ті су же рін де гі сақ қор ған да ры нан қыз ғал дақ гү лі өр-
нек тел ген ал тын ті лік тер та был ған. Қо лө нер бұй ым да рын да 
да гүл пі шін дес ою-өр нек тер жет кі лік ті. Ке зін де Ұлы Жі бек 
жо лы ар қы лы сау да гер лер Ор та Азия мен қа зақ же рі нен қыз-
ғал дақ тың пияз шық та рын Түр кия ға жет кіз ген. XV–XVІI ға-
сыр лар да ол Гер ма ния, Ұлыб ри та ния, Гол лан дия ел де рі не та-
рал ды. Қа зір де ше тел ға лым да ры се лек ция лық жол мен мә-
де ни сұ рып та рын алып жа тыр. Бі рақ олар біз ге – қыз ғал дақ-
тың Ота ны на қай та-қай та ке лу ге мәж бүр. Се бе бі әр бір мә де ни 
сұ рып 2–3 жыл, әрі кет кен де 5 жыл ға на өзі нің жа ңа алын ған 
кез де гі қа си ет те рін сақ тай ды. Ен ді қай та дан жа ңа сұ рып алу 
үшін оның та би ғи ата сы ке рек. Сон дық тан гол лан дық се лек-
цио нер ға лым дар Қа зақ стан ға кө ңіл бө ліп отыр.

26
Ен ді бұ рын ғы дай кі лем дей құл пыр ған қыз ғал дақ ты қыр-
лар ды аз кө ре міз. Ең өкі ніш ті сі, та би ғи қыз ғал дақ тың арам-
шөп си яқ ты гүл күл те ле рі кі шкентай түр ле рі қау лап ке ле 
жа тыр. Бұ лай ке те бер се, та би ға ты мыз дың сұ лу лы ғы мен 
те пе-тең ді гі нің жойы лып ке ту қаупі бар. Бү гін біз со ны жо-
йып ала тын бол сақ, бо ла шақ ұр па ғы мыз қыз ғал дақ тың тек 
су ре тін та ма ша лап оты руы әб ден мүм кін. Сон дық тан БҰҰ-
ның ті ке лей тап сыр ма сы мен ха лы қа ра лық ұй ым дар мә де ни 
өсім дік тер дің ата-те гі – та би ғи қыз ғал дақ тар ды, та би ғи ал ма-
лар ды, би дай лар ды, дә рі лік шөп тер ді зерт теу ге қар жы бө ліп, 
әр ел дің өзі не тән өсім дік тер жүйе сін сақ тап қа лу ға на зар ау-
да рып отыр. Ға лым дар дың есе бі бойын ша, қа зір гі Қа зақ стан 
же рін де қыз ғал дақ тың 34 тү рі бел гі лі, оның 18-і си рек кез де-
се тін түр ге жа та ды жә не «Қы зыл кі тап қа» ен гі зіл ген. 
(' ра лай Кә рі ба еваны «Көктем аруы –
ызалда» мааласынан)
4.
Мә тін ді азатжолдарға бөліп, ойын дұрыс жүйелеп, стиль дік және 
логика лық түзе ту лер енгізіп, редакциялаң дар.
Мен жарық дүние есігін ашқаннан соң, ата-анам Қы зыл -
құм ға көшіп барыпты. Ол кезде елдің тіршілік көзі – мал шар-
уа шы лығы. Менің отбасым да ес білгенімше Қызыл құм да мал 
бақ қан. Әкем жылқы сын таң атысымен ерттеп мініп, уақ мал-
дар ды жа йы лымға ай дап кетеді… Көктем шы ға төбешіктерді, 
жа зық тықты қап тай тын қызғалдақты айт са ңыз шы! Әкемнің 
екі сөзі нің бірі – сол қыр мызы гүлдер. «Аяқ басуға қимайсың, 
жазық тық түгел қы зыл-сары түске ен ген», – дейтін. Қы зыл-
құмнан кө шіп кет кен соң аңсарым ауып, сол гүл дер ді көргім 
келді. Көк тем шыға Қызылқұмға ар на йы барып, көздің жа уын 
алатын қыз ғалдақтың та би ғатты қандай әсемдікке бөле ге ні не 
куә бол дым… Мен үшін балалық шағымда әдемі естеліктері-
мен, әсем 
ді 
гі 
мен есім 
де қалған қызғалдақ гүлі сұлулықтың 
сим во лы іспет тес. Әң гі ме міз ге тұздық болған да осы қызғалдақ 
гү 
лі 
нің қазақ жерінен бүкіл жер жүзіне таралуы… Қыз 
ғал-
дақ тың біз дің же рі мізде 34 түрі кез де се ді екен. Оның 12-сі тек 
қазақ жерінде ғана өседі. Осыдан болар Қазақстанның «Қыз -
ғал дақ тың Отаны» ата луы. Расында, қызғалдақты Қазақ стан-
ның бренді ретінде мақ та ныш етуге то лық құқы ғы мыз бар. 
(Н'ржәмила Алмасызы)

жүктеу/скачать 3.57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: