3 Ɉԕɭɥɵԕɬɚԕɨɥɞɚɧɵɥԑɚɧɲɚɪɬɬɵɛɟɥɝɿɥɟɪ Грамматикалық материалдар
жүктеу/скачать 3.57 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Ԕɚɡɵɛɟɤɬɿԙԕɚɥɦɚԕɯɚɧɵɧɚԛɲɪɟɬɟɥɲɿɛɨɥɵɩɛɚɪɭɵ
| 153
§7. Ше шен дік шеберлік 1. Мә тінді оқып, Қазыбек бидің шешендік шеберлігіне баға беріңдер. Мәтіндегі мәлімет туралы пікірлерің қандай? Автор қандай тұжырымға сендіргісі келеді? Автор ұстанымымен келісесіңдер ме? Бұл тақырып бойынша тағы қай әдебиеттерден оқыдыңдар? Ԕɚɡɵɛɟɤɬɿԙԕɚɥɦɚԕɯɚɧɵɧɚԛɲɪɟɬɟɥɲɿɛɨɥɵɩɛɚɪɭɵ «Құ ба қал мақ за ма ны» деп атан ған за ман да қал мақ пен қа зақ тың ел ша - быс қан дау ла рын бі тіс ті ру де Қа зы бек үш рет би лік айт қан екен. Оның бі рі – Қа зы бектің «Тел- қо ңыр» дей тін тай ға мі ніп, өз ге би лер ге ат қос шы боп бар ған да айт қан би лі гі. Екін ші би лі гі нің та ри хы мы на дай: Қа зы бек өзі не қа ра ған елін қал мақ тың ті ке ша буы лы нан ау ла ғы рақ қо ныс қа ір ге теп ті ру үшін Са ры ар қа ның же рін шо лып қай ту ға ке те ді. Со ны ес ті ген Қоң та жы де реу қа лың қол ат тан ды рып, Қа зы бек ке қа ра ған ел ді шап ты рып ала ды. Мал мен қо са жүз ге тар та ер ба ла ны бай лап әке те ді. Оның ішін де Қа зы бек тің өз ба ла сы Қа зым бет те ке те ді. Өйт ке ні Қа зы бек тің тұ қы мы нан бі реу ді қайт се де бай лап әке лу жө нін де хан ның ті ке лей тап сыр ма сы бол- ған де се ді. Са ры ар қа ны қо ныс тық қа ұна тып, ел ге қайт қан Қа зы бек ша был ған елін көр ген соң, өзі бас шы бо лып қал- мақ қа екін ші рет жол тар тып ты. Қоң та жы хан ке ре гін алып қа лу мақ са ты мен әр түр лі қу - лық қа са ла ды. Хан ның көз де ге ні Қа зым бет ті қай тар мау екен. «Ті рі емес» деп, ба ла ға құн тө леу ние тін біл ді ре ді. Қа зы бек: – Жұ мыр бас ты, екі аяқ ты ада мым ның өзін қай ыр, төрт аяқ ты бо зым ның кө зін қай ыр. Ерім үшін құн ал май өлі се мін, бо зым ның кө зі жоқ бол са, екі есе құн ала мын. Бұл айт қа ным бол ма са, тал түс те та лап ала мын де ген де, Қоң та жы: – «Ерім үшін құн ал май, өлі се мін» де ге нің жөн. «Бо зым- ның тө леуін екі есе қып ала мын» де ге ні ңе жол бол сын! – деп ті. 154 – Бо зым ның тө леуі екі есе бо ла тын се бе бі – бе лең нен шы ға кел ген қа лың топ тың ішін де оның жа рқ ет кен ай бы ны Қоң- та жы дай хан ды да сес кен ді ре ді. Тө леуі то лық бол са, ен ді гә рі ес те жү ре ді, – дей ді Қа зы бек. Со ны мен, қазақ биі бұл жо лы да шап қын шы лық қа түс кен ба ла лар мен қо са мал дың кө зі жо ғы ның то лық тө леуін алып қай та ды. Ал енді үшін ші би лі гіне тоқталайық. Осы бі тім нен қай- тып ке ле са ла Қа зы бек елін Са ры ар қа ға кө ші ріп, сол жер ді атаме кен дік қо ныс ете ді. Бі рақ әлі де ол қо ныс қа кө шіп бол- ма ған ел дің соң ғы бө лі гін, сон дай-ақ Қа зы бек ке ни ет тес Кі ші жүз дің бір бө лігін Қоң та жы та ғы шап ты рып ала ды. Қа зы бек ке ша был ған ел ден ха бар шы ке ле ді. Қа зы бек та ғы да қал мақ қа тар та ды. Би бұл жо лы Қоң та жы ның ал ды на серт қой ып, мұн дай ша пқын шы лық ен ді гә рі қай тала нбай тын дай ету ге не ме се бір жо ла бі тіс пес ке ат та на ды. Қа зы бек Қоң та жы ның ор да сы на тү сіп: – О, хан, сен ел ша бу ды қой ма дың, мен ел ші лік ке ке лу ден тан ба дым, – дей ді. Қоң та жы бұ ған: – Қа зы бек би, дұ рыс ай та сың, се нің қар ша дай 14 жа сар кү нің де айт қан сөз де рің ді ес тіп: «Шір кін-ай, мы на дан бір тұ қым алар ма еді», – деп ой ла дым. Со дан Қа зым бет тей ұлың- д ы ал дыр дым. Бі рақ сен ке ліп: «Ерім нің өзі қайт пай тұ рып, бі тім ет пей мін», – де дің. Не біз ге ті лің ді ке сіп тас тап кет пе дің. Одан соң ме нен ір гең ді ау лақ са лып, әрі көш тің. Се ні қай та бір кел ті ру үшін мен арт та қал ған елің ді шап ты рып ал дым. Ен ді гі сөз дің ту ра сы – се ні мен дос та су ға құ мар мын. «Дау дың ар тын қыз бі тей ді, су дың ар тын шым бі тей ді», – деу ші еді. Сон дық тан не қыз ал, не қыз бер, – деп ті. Қа зы бек: «Са ған бе ре тін қы зым жоқ, қыз бер сең, ала- йын», – дей ді. Хан Қа зы бек тен: «Ұлың не шеу еді?» – деп сұ - рай ды. Қа зы бек: «Бір жа рым ұлым бар», – деп жау ап бе ре ді. Хан бұ ған таң да нып: «Бір жа ры мы қа лай? Сен де ды ғыр дай бес ұл бар деп ес ти тін едім», – дей ді. Қазыбек: «Ме нің ел ге ие бо ла тын ұлым бі реу-ақ, аты – Бек бо лат, со ны бү тін ге есеп- те дім. Ал мал мен қа тын ға ға на ие бо ла тын төртеуін есеп ке алып жүр ге нім жоқ», – деп хан ға қа рап ты. Қоң та жы өз қы зын бе ріп, оны Бек бо лат қа қо су ды өті ніп ті. Қа зақ пен қал мақ шап қын шы лы ғы осымен тоқ тал ған екен. («аза ты би-шешендері» жина ынан) |