ЖШС «Игілік – Фининвест» балансы активтерінің құрамы мен орналасуы

Негізгі құралдар құны, өндірістік запастар, аяқталмаған құрылыс, аяқталмаған қаржы салымдар, өндіріске жіберер алдындағы құны.

ЖШС «Игілік – Фининвестің» бұл коэфициенті жыл басында /846,0:2053,1/ 0,41; ал жыл соңы /2895,7:5792,7/ 0,50 тең болады.

Келесі активтерді орналастырудың тиімділігін сипаттайтын көрсеткіш мобильдік және иммобилизацияланған құралдар коэфициенті табылады. Ол ағымдағы активтердің ұзақ мерзімдегі активтерге қатынасын білдіреді.

ЖШС «Игілік – Фининвест» фирмасындағы деңгейі жыл басына 0,70 /846,0:1207,1/ жыл соныңда /2895,7:2897/ 1,0 құрайды. Мұнда коэффициент деңгейінің өсуі мобильдік құралдардың өсу қарқынынан артуынан болады. Осыдан кейін негізгі құралдардың қалдық құн үлес шамасының салмағының өзгеруіне ерекше көңіл бөлінеді. Негізгі құралдардың нақты құнының коэффициент мөлшері барлық кәсіпорын мүліктері бойынша, барлық баланс активтері сомасынан 50 проценттен төмен болмауы қажет.

Кәсіпорын қызметін экономикалық талдау кезінде меншікті капитал және ұзақ мерзімді міндеттемені зерттеуге көп көңіл бөлінеді /1,2/.

Берілген кестеде көріп отырғанымыздай ЖШС «Игілік – Фининвест» фирмасының меншікті капиталы: жарғылық капитал, қосымша төленген капитал, резервтік капитал, бөліндеген пайдадан құралған қосымша төленген капитал. Жыл басында болған жоқ, ал жыл соңында 170,0 құрайды. Резервтік капитал жыл соңында 52,6 /276,4-223,8/ өсті.

Бөлінбеген пайда 745,6 /940,0-194,4/ көбейді.

1.2 кесте


Меншік капитал мен міндеттеменің құрамы және орналасуы 2007ж.


мың теңге

№№ р/р	Көрсеткіштер	Жыл басы теңге %		Жыл соңы теңге %		Өзгерістер теңге %
1.	Барлық меншікті капитал	1675,5	81,6	2643,7	45,6	+968,2	-3,6
	Жарғылық капитал	1257,3	61,2	1257,3	21,7	-	-3,9
	Қосымша төленген капитал	-	-	170,0	2,9	+170	+0,3
	Резервтік капитал	223,8	10,9	276,4	4,8	+52,6	-0,6
	Бөлінбеген пайда /зиян/	194,4	9,5	94,0	16,2	+745,6	+0,7
2.	Ағымдағы міндеттемелер	377,6	18,4	3149,0	54,4	+2771,4	+4,6
	Кредиторлық қарыз	44,0	2,1	167,7	2,9	+123,7	+0,1
	Салық бойынша қарыз	36,7	1,8	209,8	3,6	+173,1	+0,2
	Сатып алушымен тапсырыс беруші қарыздар	296,9	14,5	2771,5	47,8	+2474,6	+3,3

Фириадағы кредиторлық қарыздар жыл басына 44,0 мың және жыл соңында 167,7 мың теңге құрайды. Яғни, 123,7 мың теңгеге өсті. Осы міндеттеменің ағымдағы көбеюі себебінен қаржы – экономикалық қызмет нәтижесіне кері әсерін көрсетеді.

Сонымен бірге Салық бойынша қарыздар 173,1 мың тг /209,8-36,7/ көбейді. Жабдықтаушымен және мердігерлермен есептеулер 2474,6 мың тг /2771,5-296,9/ өсті.

Баланс активтерін ұйымдастыру көзлерін талдау кезінде, кәсіпорын мүліктерінің келіп түсуі, сатып алуы, шығару меншікті және заемдық /қарыздық/ капитал негізінде орындалу мүмкіндігін білу қажет.

Қазіргі нарықтық қатынасқа сай кәсіпорын қызметі және оның дамуы өзін - өзі қаржыландыру, меншікті капитал негізінде жүзеге асады. Тек меншікті қаржы ресурстарының жетіспеушілігі кезінде ғана қарыз құжаттары тартылады.

Ағымдағы активтерге қосымша қажеттілік туған жағдайда, ол коммерциялық несие банк иесіне және қарыздық қаражат негізінде жабылады.

Активтерді қалыптастыру көздерін талдау процесінде меншікті және тартылған /заем/ капиталдардың нақты мөлшері қоыйлады. Есеп беру кезіндегі олардың өзгеру себептері табылады және сәйкес келетін баға беріледі.

Бұл жағдайда меншікті капиталға маңызды көңіл бөлінеді, себебі, меншікті құралдар көзінің қоры – бұл қаржылық тұрақтылық қоры.

Қаржылық есеп беруде активтерді қалыптастыру көзінің құрылымын зерттеу үшін келесі аналитикалық кесте құрастырылады /кесте 1.3/.


Авансыланған капиталдың құрамы және құрылысы 2007 ж.

	Көрсеткіштер	Жыл басы теңге %		Жыл соңы теңге %		өзгеріс /+:-/ теңге %
1	Авансыланған капитал барлығы соның ішінде	2053,1	100	5792,7	100	+3739,6	+1,82
1.1	Меншікті капитал	1675,5	81,6	2643,7	45,6	+968,2	+0,6
1.2	Заемный капитал	377,6	18,4	3149,0	54,4	+2771,4	+7,3
2.	Тәуелсіз коэфф. 1.1:1	-	0,8	-	0,5	-	-
3.	Қаржыландыру крэфф. 1,1:1,2	-	4,4	-	0,8	-	-
4.	Меншікті және заемный капиталдың қатынас коэфф. 1.2:1.1	-	0,2	-	1,2	-	-

Тәуелсіз коэффициенті осы кезең аралығында 0,8 – ден 0,5 немесе 0,3 пенкке азайды. Бұл кәсіпорын қаржы тұрақтылығының төмендігін айтады. Сондықтан сыртқы қаржыландыру көздеріне тәуелділігін сипаттайды.

Келесі қаржыландыру коэффициенті маңызды көрсеткіш болып табылады. ЖШС «Игілік – Фининвест» қаржыландыру коэффициенті жыл басында 4,4 мың, жыл соңында 0,8 мың теңге немесе 3 пункке төмендеді. Бұл банктер мен қаржы салымшыларға кепілдікті қамтамассыз етеді.

Меншікті және тартылған капиталдардың қатынас коэффициені меншікті қаражат активтеріне 1 теңгеге шаққанда қанша қаражаттар тартылғандығын көрсетеді. Фирмада бұл көрсеткіштер: жыл басында 0,2 мың, жыл соныңда 1,2 мың теңге, яғни 1 пункке өсті.

Субъект қызметінің нәтижесінде алынатын табыстарды есепке алу тәртібін айқындау үшін, бухгалтерлік есепке алудың 5 – стандарты «Табыс» негізделген. Осы стандарт, сондай – ақ табысты тану шарттарын сипаттайды, оның көлемін бағалауға мүмкіндік береді, қаржы есептемелерінің түсініктеме жазбахатында табысты танудың маңызды аспектілерін ашып көрсетудің негізгі сәттерін айқындайды.

Табыс – бұл есепті кезеңде активтердің ұлғаюы немесе міндеттемелердің азаюы.

Табыс алынған немесе алынуға тиіс өткізу құны бойынша бағаланады.

Өткізу құны субъектінің және активті сатып алушының немесе пайдаланушының арасындағы келісіммен айқындалады.

Бірдей мәмілелер немесе мекеме қызметіндегі бірдей оқиғалар нәтижесінде туындаған табыстар мен шығындар бір мезгілде танылады.

Табыс мынадай шарттар қанағаттандырылған кезде танылады:

а/ табыс саласы бойынша дұрыс бағаланған жағдайда;

б/ субъектінің мәмілемен байланысты экономикалық пайдаларды алу ықтималдылығы болған жағдайда.

Ұқсас тауарлар мен қызметтерді айырбастау кезінде табыс алынған тауарлар мен қызметтердің өткізу құны бойынша танылады және бағаланады. Егер алынған тауарлар мен қызметтердің өткізу құны дұрыс бағаланбайтындай болса, табыс берілген тауарлардың немесе көрсетілген қызметтердің өткізу құны мөлшерінде танылады.

Тауарлар өткізуден алынған табыс жоғарыда айтылған шарттармен бірге мына шарттар сақталған кезде:

а/ субъекті сатып алушыға меншік құқығын бергенде;

б/ мәмәле бойыша нақты жұмсалған немесе күтіп отырған шығындар бойынша дұрыс бағаланғанда танылады.

Егер сатушы меншік иесінің құқықтары мен міндеттерін сақтайтын болса, мәміле өткізілім болып табылмайды және табыс танылмайды.

Стандарт тауар – материалдық қорларды өткізуден, қызметтер көрсетуден және субъектіге тиесілі әрі процент, роялти мен дивиденттер әкелетін активтерді пайдалануғаберуден алынатын табыстарды есепке алу кезінде қолданылады.

Қаржы есептемелерін ұсыну кезінде субъект түсініктеме жазбахатта мыналарды:

а/ табысты тану үшін қабылданған есеп жүргізу саясатын, соның ішінде қызметтер көрсету жөніндегі мәмленің аяқталу кезеңін айқындау тәсілдерін;

ә/ есепті кезең үшін танылған табыстардың әрбір маңызды түрінің сомасын, соның ішінде: тауарлар өткізу; қызметтер көрсету: проенттер: роялти; дивиденттер нәтижесінде туындайтын табыстарды, олардың ішінде тауарлар немесе қызметтер алмасу нәтижесінде туындайтын табыстардың әрбір маңызды түріне еңгізілген табыс сомасын ашып көрсетуге тиіс.

Дебиторлық қарыздар тауарлар өткізу және қызметтер көрсету нәтижесінде туындайтын алуға тиісті шоттар мен вексельдер ретінде айқындалады. Дебиторлық қарыз сондай – ақ жол төлемдерін, проценттерді және есепті кезең үшін есептелген, алынатын басқа да сомаларды қамтиды.

Субъект күдікті қарыздардың сомасын шығын ретінде бағалайды және таниды.

Субъект күдікті қарыздар бойынша резерв шегеріп тасталған дебиторлық қарыздарды және оны айқындау тәсілдерін ашып көрсетуге тиіс.

Тауарларды өткізуден түскен табыс мына шарттарды сақтаған жағдайда танылады:

1/ табыс сомасы барынша сенімді бағаланады – бұл мәмілеге қатысушы екі жақ та сатушы қандай сома сұрайтын және сатып алушы қандай сома төленуге тиіс екенін білетіндігін көрсетеді. Мысал ретінде сағат бойынша ақы төленетін кәсіптік қызмет көрсетуді айтуға болады;

2/ мәмілеге байланысты экономикалық пайданы субъектінің алып қалу мүмкіндігі – бұл клиенттің көрсетілген қызмет немесе өткізілген тауарлар үшін шартта ескерілген соманы төлейтіндігіне қызмет көрсететін тораптың сенімді екендігін білдіреді;

3/ субъект сатып алушыға меншік құқығын иеленуге береді;

4/ мәміле бойынша нақты немесе алда болатын шығындарды бағалау барынша сенімді жүргізіледі. Мысалы: Баспахана мекемесі 2007 жылғы жазылу бойынша «Бухгалтер бюллетені» журналы үшін 600 мың теңге сомасында ақы алды. Журнал айына бір рет шығады. 2007 жыл бойы баспа журналдың әр нөмірін жеткізуіне қарай ай сайын 50 мың теңге табыс тауар жіберілген есепті кезең ішінде бірқалыпты есептеу әдісі негізінде танылады.

Жалпы табыстар есептеу үшін «»Негізгі қызметтен түскен табыс», «Сатылған тауарлады қайтару және сату жеңілдігі, сондай – ақ бағаны түсіру», «Негізгі емес қызметтен түскен табыс бөлімшелері шоттары қолданылады».

Негізгі қызметтен түскен табыстар есебі 70 бөлімшеде /негізгі қызметтің табыстары/ шоттарында есепке алынады. Бұл бөлімшеге келесі синтетикалық, пассивтік шоттар кіреді:

701 «Дайын өнімді» /жұмыстың, қызметтің/ сатудан алынған табыс»

702 «Сатып алынған тауарларды сатып - өткізуден түскен табыстар»

703 «Құрылыс – монтаж, жобалық – іздестіру, геологиялық барлау, ғылыми – іздестіру»

704 «көлік ұйымдарының жүк тасымалдау және жолаушылар тасымалдау қызметтерінен түскен табыстар»

705 «Жолдан түскен табыстар»

706 «Байланыс ұйымдарының қызметтерінен түскен табыс»

707 «Сақтандыру компанияларының қызметтерінен түскен табыс»

708 «Инвестициялық қызметтен түскен табыс»

709 «Негізгі қызметтен түскен табыс».

701 «Дайын өнімді» /жұмыстың, қызметтің/ сатып - өткізуден түскен табыс шотында: өнімдерді сатудан, жұмыс істеуден, қызмет көрсетуден түскен табыстар көрсетіледі. Бұл шотты материалдық өндіріс өрісіндегі өнім өндіретін, жұмыс және қызмет көрсететін кәсіпорындар қолданылады.

1/ ЖШС «Игілік – Фининвест» 2007 жылдың ақпан айында ЖШС «Гридан» фирмасына, №1 тапсырыс бойынша 79764 теңге сомасында плиграфиялық өнімді сатты, оның ішіндегі қосылған құн салығы 13294 теңге, өткізілген өнімнің нақты өзіндік құны 43350 теңгені құрайды.

Бұл есепте келесі жазбалар көрсетілген:

Дебет 301 «Түсуге тиісті қаражат» 79764тг

Кредит 701 «Өткізуден түскен табыс» 66470тг

Кредит 633 «ҚҚС» 13294тг

Өткізілген өнімнің өзіндік құны:

Дебет 801 «Өнімнің өзіндік құны» 43350тг

Кредит 221 «Дайын өнім» 43350тг
2/ Счет – фактура негізінде келісім баға бойынша АҚ «Асем» - ге 600.000 теңге сомасына өнім жіберілді, ондағы қосылған құн сомасы 100.000 теңге «Түсуге тиісті қаражат есеп айырысу шотына түсті.
Дебет 301 «Түсуге тиісті қаражат» 600.000тг

Кредит 701 «Өткізуден түскен табыс» 500.000тг

Кредит 633 «ҚҚС» 100.000тг
Дебет 441 «Есеп айырысу шоты» 600.000 тг

Кредит 301 «Түсуге тиісті қаражат» 600.000 тг

Кредит 701 «Өткізуден түскен табыс» 800.000тг

Кредит 633 «ҚҚС» 160.000тг
Дебет 441 «Түсуге тиісті қаражат» 960.000 тг

Кредит 301 «Өткізуден түскен табыс» 960.000 тг

Кредит 221 «Дайын өнім» 627193,46 тг

Жалпы, шығындар есебін жүргізу үшін 80 «Өткізілген тауарлардың /жұмыстардың, қызметтердің/ өзіндік құны, 81 «Тауарларды /жұмысты, қызметті/ өткізу бойынша шығыстар», 83 «Проценттер бойынша шығыстар», 84 «Негізгі емес қызмет бойынша шығыстар», 85 «Табыс салығы бойынша шығыстар», 86 «Төтенше жағдайлар мен тоқтатылған операциялардан түскен табыс /залал/», 87 «Басқа ұйымдардағы үлестік қатысудан түскен табыс /залал/ бөлімшелер шоттары арналған.

Бұл бөлімнің өткізілген өнімнің /жұмыстың, қызметтің/ өзіндік құны, және осы өнімді /жұмысты, қызметті/ айналымнан тыс активтерді, бағалы қағаздарды және басқаларды көрсетуге арналған.

Ал, субъектінің өнім /жұмыс, қызмет/ өндіруге жұмсаған шығыстар, сонымен бірге қызмет көрсететін өндірістер мен шаруашылықтардың жұмыс орындау мен қызмет көрсетуге байланысты шығыстары туралы ақпаратты жинақтап қорытуға 90 «Негізгі өндіріс», 91 «Меншікті өндірістің шала фабрикаттары», 92 «Көмекші өндіріс», 93 «Үстеме шығыстар», 94 «Әлеуметтік сала», 95 «Өндірістегі ақау» бөлімшелеріндегі шоттары арналған. Басқару есебінде комплекстік шот – бұл жинақтаушы шоттағы жалпы шығыстарды 900 – ші шотқа кіргізеді. Бұл шот активті, бірақ, балансқа кірмейді.

Есептік мерзімнің соңында басқару есебіндегі шығыстар есептен шығарылып, қаржылық бухгалтерияға өткізіледі.

Сатып - өткізілген дайын өнімнің /жұмыс, қызмет/ өзіндік құнын есептеу үшін 80 бөлімше «сатып - өткізілген дайын өнімнің /жұмыс, қызмет/» тауарлардың өзіндік құны шоттары арналған.

Бұл бөлімшеге синтетикалық 801 – 808 шоттары кіреді.

801 «Сатып - өткізілген дайын өнімнің /жұмыс, қызмет/ өзіндік құны»

802 «Сату үшін алынған тауарлардың өзіндік құны»

803 «Істелінген құрылыс – монтаж, жобалық – іздестіру, геологиялық барлау, ғылыми – іздестіру және т.б. жұмыстардың өзіндік құны»

804 «Көлік ұйымдарының жүк және жолаушылар тасымалдау қызметтерінің өзіндік құны»

805 «Жалгерлік жөнінде істелінген қызметтердің өзіндік құны»

806 « Байланыс мекемелерінің көрсеткен қызметкелерінің өзіндік құны»

807 « Сақтандыру ұйымдарының көрсеткен қызметкерлерінің өзіндік құны»

808 «Басқалары»

811 «Тауарларды /жұмыс, қызмет/ сатып - өткізу шығыстары»

821 «Жалпы және әкімшілік шығыстар»

851 «Табыс салығы бойынша шығындар»

801 «Сатып - өткізілген дайын өнімнің /жұмыс, қызмет/ өзіндік құны» шоты, өнім өндіретін жұмыс, қызмет көрсететін материалдық өндіріс салаларында өткізілген дайын өнім, орындалған жұмыс және қызметтердің нақты өзіндік құндарын есептеу үшін арналған.

Осы шот бойыншакелесі өткізбе ұүралады:

1/ складтан құжат бойынша сатып алушыға нақты өзіндік құнымен дайын өнімді жіберді:

Дебет 801 Кредит 221 300.000 тг

Дебет 801 Кредит 900.920 120.000 тг

Дебет 571 Кредит801

Шоттарында есептелген нақты өзіндік құны 803, 804, 806, 807, 808 шоттар дебитіне есептеп шығарылады. Есеп беру мерзімінің соңында өткізу бойынша нақты шығындар 571 «жиынтық табыс /зиян/ шотына» кредиттеледі.