Бухгалтерлік есеп беру мәліметтері бойынша рентабельділік көрсеиткіштері

Бұл коэфициенттің төмендеуі қарыз қаражатына қарағанда меншікті капиталдың артықшылығын куәландырады.

Екіншіден, коэфициенттің жоғарылауы капиталдың жетіспеушілігінің себебі болуы мүмкін, қарыз қаражаттарын артық тарту.

3 кесте

Бухгалтерлік баланс, пайда және шығын отчеты мәліметтер негізінде рентабельділік көрсеткіштергше талдау жасайық /кесте3/.

Негізгі қызметтің рентабельділігі жыл басы бойынша 1 теңге шығынына тек 11 тиын пайда әкеледі. Есеп беру жылында бұл көрсеткіш мәні 1 тиынға өсті, яғни, 12 тиын пайда әкеледі. Негізгі қызметтің тиімділігіне байланысты сату рентабельділік көрсеткіші де ұлғаяды. Оның мәні сатудан түскен түсімнің бір теңгесіне 11 тиын пайда әкелетінін және алдыңғы жылдан бір тиынға өскенін куәландырады.

Айналымнан тыс капиталды қолдану тиімділігі есеп беру жылында, алдыңғы жылмен салыстырғанда 2 еседей көбейді. Айналымдағы капиталдың рентабельділік коэффициенті мекеме, өзінің айналымдағы қаражатын тиімді пайдалануын сипаттайды. Ол таза пайданың қандай көлемі активтердің әрбір теңгесімен қамтамассыз етілгендігін көрсетеді. Осы себептен, есепті мерзім кезінде алдыңғы жыл көрсеткішінен 7 тиынға жоғары болатындай пайданың 30 тиыны мекеменің айналым қаражаттарын қамтамассыз етті. Таза пайда – бұл өсіңкілік көрсеткіш. Меншікті капиталдың көлемі алдыңғы жылмен салыстырғанда өсті.

Осы кесте көрсеткіштеріне қарай отырып кәсіпорын қызметінің рентабельді екен дігі бағаланды.

3.2. Қаржы нәтижелер есебін және олардың қолданылуын тексеру

Нарықты экономика кезеңінде аудит тәжірибе жөнінде кәсіпкерлік қызметкердің бір түрі ретінде басты рөл атқарды. Осыған байланысты төмендегідей функцияларды орындауға тиіс.

Аудит функциясы

өндірістік

Аналитикалық

Кеңес беру

Эксперттік тексеру

- есеп беру - талдау - сұрақтар - есеп реттеу

- есеп жағдайы - жобалау - есеп жөнінде - жаңа форма

- есептілік - ұсыныс - салық туралы - еңгізу

- ішкі тексеру - жасау - құқық туралы - әдіс кіргізу

жағдайы -тағы басқа - менеджмент - декларация

- маркетинг - отчет

жасау

түрде
Келтірілген аудиттің функцияларына қарасақ ең алдымен аудитор экспорттық жұмыспен, содан, аналитикалық, шоттардағы жазулар бастапқы құжаттар, мәліметтердің, көрсеткіштердің істелген жұмыстарға болған операцияларға сәйкес болуы керек. Қаржылық отчетты толық тексерген соң аудитор толық жазып, оны тапсырыс берушіге беруі қажет. Осы қорытындының нәтижесі бойынша тапсырыс берушілер өздерінің шешімдерін қабылдауына, бухгалтерлік есеп пен қаржы отчеттарын одан әрі жақсартуға әсерін тигізеді.

Аналитикалық функцияның атқаратын ролі зор, өйткені, аудитор қаржы отчетын және қаржылық жобаларын жақсарту жөнінде өз ұсыныстарын береді және сол кәсіпорынның келешекте дамуы жөнінде өз пікірін айтады, сонымен қатар аудиторлық жұмыс жүргізілген мерзімде, сол кәсіпорынның әртүрлі сұрақтары бойынша кеңес беріп отырады.

Ал соңында, бухгалтерлік есеп, салық, табыс, құқ, басқару, декларация жасау және басқа сұрақтарға жауап беріп, кәсіпорын тиімділігін жақсарту үшін ұсыныстар жасайды.

Осыған орай аудиттің ең негізгі міндеті: қаржы нәтижесі бойынша жасалған есептікке аудиторлық қорытынды беру және бухгалтерлік есеппен қаржы нәтижелері бойынша жасалған көрсеткіштерінің заңдарға, стандарттарға, нормативтерге сәйкестігін дәлелдеп көрсету және дұрыстығын анықтау.

Қаржы нәтижелері есебін тексеру кезінде аналитикалық және син тетикалық есеп 7 мен 8 мәліметтері, сонымен бірге пайда мен зиянға есеп беруі /ф. №2/ мәліметтері қолданылады.

Кәсіпорын жұмысының қаржы нәтижелері оның баланстық пайдасын немесе зиянын көрсетеді: дайн өнімдерді /жұмыстар мен қызметтерді/ сатып - өткізуден түскен пайда /зиян/, басқадай өткізулерден пайда және өткізуден табыстар мен зияндар сомасы.

Аудитор бәрінен бұрын кәсіпорынның есеп саясатын да өнімді сатып - өткізудің қаржылық нәтижелерін қалай есептеуін қарастыруын анықтайды. Көретіоген есеп айырысу құжатымен бе, әлде, төленген құжат арқылы ма.

Аудитор аналитикалық құжаттарды есепке алу тіркеулерін тексереді және көрсетілген пайда мен зиянға заңдылық, дұрыстық, нақтылық, анықтылықты орнатады.

Өнімді сатып - өткізудің қаржылық нәтижесі қосылған құн салығы мен акциссіз өнімді өткізуден түскен түсіммен өткізілген өнімнің нақты өзіндік құнының арасындағы айырмашылығы болып анықталады. Басқа да сатып - өткізудің қаржы нәтижелері – негізгі құралдарды, тауарлы – материалды құндылықтарды, материалды емес активтерді, бағалы қағаздар және тағы басқа сатып - өткізу нәтижелерінен тұрады.

Сатып - өткізуден тыс табыстарға жататындар:

Басқа кәсіпорындар қызметіне үлестк қатысудан алған табыстар, кәсіпорынға тиісті акциялардан, дивиденттер, облигация және басқа бағалы қағаздар боынша табыстар:

• 
  басқа кәсіпорындардан қайтарымсыз алынған құралдар сомасы;
  
• 
  мүлікті ағымдағы жалға өткізуден табыстар;
  
• 
  өндірістік қорларды қайта бағалаудан табыс;
  
• 
  борышкерлердің белгілі болған айыбы, өсім айыбы, айып төлемі;
  
• 
  бірігіп қызмет етуден алынған пайда;
  
• 
  есеп беру жылында шыққан өткен жыл пайдасы;
  
• 
  валюталық шоттар бойынша оң ку рстық айырмашылықтар;
  
• 
  өнімді өндіру және сатумен байланыссыз операциялар бойынша табыстар.
  

• 
  жойылған өндірістік тапсырыстар бойынша шығындар;
  
• 
  соттық ұсталымдар мен арбитаждық жинақтар;
  
• 
  шаруашылық шартының бұзылуына айыптар, өсім айыптары, соымен бірге келтірілген зиянның орнын толтыру үшін шығындар;
  
• 
  басқа кәсіпорындар мен есептесудің күмәнді қарыздар сомасы;
  
• 
  алашағын талап ету мерзімінің аяқталуынан дебиторлық қарыздарды есептен шығару шығындары;
  
• 
  ағымдағы жылда шыққан өткен жыл операцияларының шығыны;
  
• 
  табиғи апаттардың орнына төлем өтелмейтін зияндар;
  
• 
  валюталық шотбойынша теріс курстық айырмашылықтар;
  
• 
  кәсіпорынның заңға сәйкес және мақсаттық төлемдері /мүлік салығы, жарнама, тұрғын үй қор объектісін қамтамассыз ету, білім беру мекемелеріне тағы басқаларға жинақтар/.
  

Есеп жүргізу кезінде баланстық пайдамен бірге таза қолданылған пайда, қайтарылып алынған табыс, бөліндеген пайда және жабылмаған зиян, салық салынатын табыс ұғымдары көрсетіледі.

Îñûìåí äèïëîìäûº æ½ìûñòû» ‘’ Ќàðæûëûº нєтижелер есебі жєне оны талдау ’’ àòòû æ½ìûñòû æàçóûìà ñåáåï áîë¹àí æà¹äàé, á½ë ºàíäàé äà áið ê¸ñiïîðûííû» ºàðæûëûº æà¹äàéû æàºñû ê¼ðñåòêiøòåðäi ê¼ðñåòå àëñà ñîíäà ¹àíà ñî ê¸ñiïîðûííû» æ½ìûñû æ¸íå áàñºàðóøûíû» æ½ìûñû í¸òèæåëi åêåíií ê¼ðå àëàìûç. Ñîíäûºòàí êàíäàé äà áið ê¸ñiïîðûíäàð ìåí àêöèîíåðëiê ºà¹àìäàðäû» ºûçìåò ò¾ðëåðií, ºàðæûëûº æà¹äàéûí, ò½ðàºòûëû¹ûí, ¼òiìäiëiãií, ò¼ëåì ºàáiëåòòiëiãií æ¸íå òà¹û áàñºà äà ê¼ðñåòêiøòåðií áiç ºàðæûëûº åñåï áåðó í¸òèæåñi íåãiçiíäå ê¼ðå àëàìûç. Ìûñàëû ê¸ñiïîðûííû» áóõãàëòåðëiê áàëàíñû, á½ë ñîë ê¸ñiïîðûííû» àéíàñû äåï àéòó¹à áîëàäû äåï îéëàìûí. Ñîíûìåí îñû àêöèîíåðëiê ºî¹àìíû» æàëïû òàëäàó æ¾ðãiçóäå áàëàíñû ¼òiìäi áîëûï òàáûëäû. Îñû ñèÿºòû ºàíäàé äà áið òàëäàó æ¾ðãiçóäå ñîë ê¸ñiïîðûííû» æà¹äàéûíû» æàºñû æ¸íå æàìàí ¸ñåðëi æàºòàðäû òàëäàé îòûðûï, ê¸ñiïîðûííû» æàìàí æàºòàðäû º¸òåëiêòåðäi ºàéòàëàíáàó ¾øií, æ¸íå æàºñû æàºòàðäàí àéûðûëìàó¹à òûðûñàòûí áîëó êåðåê.

Îñû ñèÿºòû òàëäàóäû» àòºàðàòûí ºûçìåòi ¼òå çîð äåóãå áîëàäû æ¸íå îñû¹àí ê¼ç æåòêiçiï îòûðìûç. Ìûñàëû ê¸ñiïîðûííû» ò¼ëåì ºàáiëåòòiëiãi àºøà ºàðàæàòòàð ìåí ºûñºà ìåðçiìäi ìiíäåòòåìåëåðäi» ºàòûíàñòàðû íåãiçiíäå ê¼ðiíåäi. Á½ë äåãåíiìiç àºøà ºàðàæàòòàð ê¼ï áîëñà ºûñºà ìåðçiìäi ìiíäåòòåìåëåðäi æàáà àëàòûíûìûç àíûº åìåñïå. Ñîíäûºòàí äà ºàíäàé äà ê¸ñiïîðûííû» ìàºñàòû òàáûñ òàáóäû ê¼çäåéäi.

ʸñiïîðûí ¼òiìäi ºàðæûíû» áîëóûí îëàð¹à ½òûìäûëûº ºàæåòòiëiê øåãiíäå ðåòòåói ºàæåò. Îë- ¸ðáið íàºòû ê¸ñiïîðûí ¾øií êåëåñi ôàêòîðëàð¹à áàéëàíûñòû:

• 
  ê¸ñiïîðûí æ¸íå îíû» ºûçìåòiíi» ê¼ëåìi, ì¼ëøåði;
  
• 
  ¼íåðê¸ñiï æ¸íå ¼íäiðiñ ñàëàëàðû;
  
• 
  ¼íäiðiñòiê öèêë ½çàºòû¹û;
  
• 
  ìàòåðèàë ºîðûí ºàëïûíà êåëòiðóãå;
  
• 
  ê¸ñiïîðûí æ½ìûñûíû» ìàóñûìäûëû¹û;
  
• 
  æàëïû ýêîíîìèêàëûº êîíúþíêòóðà.
  

Бірінші бµлімінде Ќаржы нєтижелерініњ теориялыќ аспектілері, ЖШС «Игілік- Фининвест» фирмасыныњ экономикалыќ сипаттамасы кµрсетілді.

Екінші бµлімде ќаржылыќ нєтижелер есебін ±йымдастыру, оныњ ішінде негізгі ќызметтен т‰скен табыс есебі, негізгі ќызмет шыѓындары есебі жиынтыќ табыс есептері жєне ќаржы есептерін єзірлеп, табыс есептері тапсыруѓа арналѓан т±жырымдамалыќ негіздемелер ќарастырылды.

Дипломдыќ ж±мыстыњ ‰шінші бµлімінде ќаржы нєтижелеріне талдау ж‰ргізіледі. Ол ќаржылардыњ келіп т‰суінен жєне ж±мсалуынан орындалды. М±нда ќаржы кµрсеткіштерініњ дењгейін жєне µсіњкілігін талдау, рентабельділік кµрсеткштерін кестелер т‰рінде талдау жасалды. Сонымен бірге тапсырыс берушілер µздерініњ шешімдерін ќабылдауына, бухгалтерлік есеп пен ќаржылыќ есеп беру одан єрі жаќсартуѓа єсерін тигізетін аудиттіњ мањыздылыѓы ќарастырылѓан.

1. 
   «Бухгалтерлік есеп жєне ќаржылыќ есеп беру туралы» 2007 жылѓы 28 аќпандаѓы Ќазаќстан Республикасыныњ №234-ІІІ зањы
   
2. 
   Аудиторлыќ ќызмет туралы зањ Алматы,2006 жылѓы 5 мамырдаѓы № 139-№ ІІІ
   
3. 
   Халыќаралыќ ќаржылыќ есеп берудіњ стандарттары 2006ж
   
4. 
   Бухгалтерлік есеп стандарттары. Ќазаќстан Республикасыныњ ¦лттыќ комиссиясы. Алматы, 1996-2003ж.
   
5. 
   Ќазаќстандаѓы аудиттіњ халыќаралыќ стандарттары. «Ішкі аудит ќызметініњ ж±мыстарын ќарастыру» Т.1. Алматы,2001 ж.
   
6. 
   Ќазаќстан Республикасыныњ азаматтыќ кодексі.Алматы:«Бико»,2004ж.
   
7. 
   Абленов Д.О. «Аудит негіздері». Алматы: Экономика,2003 ж.
   
8. 
   Абрютина М.С «Финансовый анализ коммерческой деятельности» Финансовый менеджмент Москва «фин пресс» 2002г.
   
9. 
   Єбдіманапов Є.Є. «Бухгалтерлік есеп теориясы жєне принциптері»-Алматы: АЙАН, 2001ж.
   
10. 
    Єжібаева З.Н., Байболтаева Н.Є. Жумагалиева Ж.Ѓ., «Аудит». Алматы, 2006 ж.
    
11. 
    Байдаулетов М. «Аудит». Алматы,2004 ж.
    
12. 
    Байм±ханова С.Б. Бухгалтерлік есеп, Маркет Алматы 2005ж.
    
13. 
    Бочаров В.В. «Финансовый анализ» Питер 2002г.
    

18.Дуйсенбаев К.Ш., Егенбердиева С.К., Дюсембаева З.К. «Аудит и анализ финансовой отчетности». Алматы : «Ќаржы-ќаражат», 1998 ж.

19. Жумагалиева Ж.Ѓ., Жаппарханова М.С. «Басќару есебі» Алматы 2006ж

20.Ержанов М.С. «Теория и практика аудита». Алматы,2000 ж.

21. Ефимова О.В. «Финансовый анализ» Москва 2002г.

22. 
    Кеулімжаев Ќ.К., Ќ±дайбергенов Н.А. «Бухгалтерлік есеп теориясы жєне негіздері» Алматы экономика 2006ж.
    
23. 
    Кеулімжаев Ќ.К., Ќ±дайбергенов Н.А. «Ќаржылыќ есеп» Алматы экономика 2001ж.
    
24. 
    Ќожамќ±лов Т. «Ењбектi ±йымдастыру мен басќару тєсiлдерi». Алматы, Мектеп,2002
    
25. 
    Кµкенов У.Ж., Кµкенова Ф.У. « Кєсiпорындардыњ бухгалтерлiк есебi». Алматы, Рауан, 1992.
    
26. 
    Міржаќыпова С.Т. «Банктегі бухгалтерлік есеп» Алматы: Экономка 2006ж
    
27. 
    Назарова В.О.«Бухгалтерлік есеп принциптері»Алматы:Экономика 2005ж
    
28. 
    Сатм±рзаев А.А., Укашев Б.Е. «Аудит теориясы», Алматы,1999 ж.
    
29. 
    Салина А.П. «Принципы бухгалтерского учета»-Алматы: Экономика, 2003г.
    

32.Тасмаѓанбетов Т.А. т.б. «Кєсiпорындардаѓы бухгалтерлiк есеп». Алматы, Экономика, 2002.

33. Радостовец В.К. «Бухгалтерский учет на предприятии» Алматы 1998г.

34. Энтони Р.Дж.Рис. «Учет ситуаций и примеры»- М.:Финансы и статистика, 2003г.

35.Чумаченко Н.Г. «Совершенствовать экономический анализ.» //Бухгалтерский учет -1997-№11.

Ќосымша-1

Ќазаќстан Республикасы

Ќаржы министрініњ

2005 жылѓы 22 желтоќсандаѓы

№427 б‰йрыгы

«Кейбір акциоперлік ќоѓамдар мен республикалыќ мемлекеттік кэсіпорындардыњ ќызметін тиімді басќару мен баќылауды ‰йым-дастыру жµніндегі шаралар туралы» Ќазаќстан Республикасы ‡кіметініњ 2001 жылѓы 28 аќпандаѓы №290 ќаулысына (б‰дан эрі ќаулы) сэйкес Б¦ЙЫРАМЫН:

1. 
   Ќаулыныњ 1-ќосымшада кµрсетілген ‰йымдар ‰шін ќо-са беріліп отырѓан жылдыќ (тоќсандыќ) ќаржылыќ есептілік нысандары б‰ќаралыќ ќ‰ралдарында жариялану ‰шін бекітілсін.
   
2. 
   «Ќаржылыќ есептілік нысандарын бекіту туралы» Ќазаќстан Республикасы Ќаржы министрініњ 2003 жылѓы 24 маусымдаѓы № 241 б‰йрыѓыныњ (Нормативтік ќ‰ќыќтыќ актілердіц мемлекеттік тіркелімі тізілімінде 2396-нµмірмен тіркелген) к‰ші жойылды деп танылсын.
   
3. 
   Бухгалтерлік есеп жэне аудит эдіснамасы департаменті (М.Т. Мамашев) осы б‰йрыќтыњ Ќазаќстаи Республикасыныњ Єділет министрлігінде мемлекеттік тіркелуін жэне оныњ кейіннен зањнамада белгіленген тэртіппен ресми б‰ќаралыќ аќпарат ќ‰рал-дарында жариялануын ќамтамасыз етсін
   
4. 
   Осы б±йрыќ Ќазаќстан Республикасы Єділет министрлі-гінде мемлекеттік тіркелген к‰нінен бастап ќолданысќа енгізіледі
   

Министр А. Дунаев

Ќазаќстан Республикасы

Ќаржы министрініњ

2005 жылѓы 22 желтоќсандаѓы

№427 б‰йрыѓымен бекітілген

« » жылѓа арналѓан жай-к‰й бойынша

бухгалтерлік баланс (1-нысан)

‡йымныњ атауы

¥йым ќызметініњ т‰рі

¥йымдастыру-ќ‰ќыќтыќ нысан