4-6 І. Тұздың адам өмірінде алатын орны
ІІ. Тұз халық ауыз әдебиетінде
жүктеу/скачать 38.27 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 2.2 Аңыз -әңгімелер
| ІІ. Тұз халық ауыз әдебиетінде
2.1 Мақал-мәтелдер, ырымдар мен тыйымдар Қазақ халқында тұзға байланысты көптеген ырымдар бар. Мысалы, «Еңбегі – еш, тұзы-сор», «Қызды сөкпе, тұзды төкпе», «Нан мен тұз атсын», «Татар дәм-тұзымыз таусылмаса екен» т.б Сонымен қатар сабақ барысында тұзға байланысты «Қыз ауыр ма, тұз ауыр ма» деген мақалдың шығуы жайлы әңгіме де шындыққа жанасады.Қазақта тұзды төгіп қойсаң, өмірің ащы болады, тұзды тегін берсең ұрыс – керіске тап боласың деген ырым – тиымдар бар. Сондай – ақ, көне көз апаларымыз тұзды иығынан үш рет асырып сермесең, барлық аурулар мен жамандықтан аулақ боласың деп жатады.Тұзды сатып беру деген қазақтың ырымында бар ғой негізі. Қойды қант беріп, тұз беріп шақыруға болмайды – ол жаман нәрсе. Мақал – мәтелдер. 1.Нан мен тұздан үлкен тағам жоқ. 2.Тұзсыз ас ауқат болмас ішкенменен, Май түспес қара суды піскенменен. 3.Ас тұзбен дәмді, Ал адамзат салиқалы,саналы сөзімен мәнді. 4.Астың дәмі – тұз, Тұзды уыстап жемес. 5.Тұз-астың дәмін келтіреді, Мақал сөздің сәнін келтіреді. 6.Досы жоқ адам – тұзы жоқ тағам. Міне осындай көптеген мақал-мәтелдердің өзі осы тек тұзға қатысты бекер айтылмаса керек. 2.2 Аңыз -әңгімелер Бірде жолаушылаған екі ағайындының бірі ауруы асқынып өлім жағдайына жетіпті. Ақыры адам болмайды деп шешкен ағасы маңындағы тұзды көл балшығына әлі тірі жатқан інісінің басын шығарып қана көміп кетіпті. Ал тұзды балшықтың асты інісіне ем болыпты. Ес –түссіз жатқан інісі біраз уақыттан соң есі кіріп, құлан-таза айығып шығыпты... Тұз туралы хикая Ертеде бір падишаһтың үш ұлы болыпты. Бір күні падишаһұлдарын шақырып: «Мені қалай жақсы көрсесіңдер? Ең мықты жауапқа бір сандық алтын берем»-деп сұрапты.Үлкені еш кідірместен: «Алтын, гауһарды қалай жақсы көрсем, сені солай жақсы көрем»,-дейді. Бұл жауапқа падишаһ қатты куанады.Ортаншы ұлы болса «Әкешім, тәтті тағамдарды, баклава, науат, халуаны қаншалықты жақсы көрсем, сені де соншалықты жақсы көремін»,-дейді.Бұл жауап та падишаһты марқайтып тастайды.Кезек үшінші ұлға келеді.Үшінші ұлы дереу жауап бере қоймайды.Біраз ойланып барып, барып былай дейді: «Мен сені тұз секілді жақсы көрем, әкешім!». Бұл жауапқа ағалары іштері түйілгенше күледі.әкесі болса ашуланып: «Тұздан қадірлі еш нәрсе жоқ па еді? Бүгіннен бастап менің ұлым емессің!» деп кенже ұлын сарайдан қуып жібереді.Ал үлкен екі ұлына сандық-сандық алтын бергізеді. Шарасыз қалған кіші ұлы тау-тас,шөлді кешіп, бір ауылға кезігеді.ауылдағы үйдің біріне келіп,есігін қағады.Есікті қартайған бір кемпір ашады. Кенже ұл оған басынан кешкендерін баяндайды.Қария болса, ұлға жаны ашиды.Сонан соң, «мен ешкімі жоқ кәрі адаммын, бұдан былай сен маған ұл бол»,-дейді.Кіші ұл тілегін дереу қабыл етеді де, сол үйде тұрақтап қалады. Күн артынан күн жылжып, ол жердің патшасы қартаяды да, өзінің орнына лайықты тақ иесін сайламақ болады.алайда ол жердің патшасының ұл баласы жоқ екен. Сол себептен патша: «Мен халықтың арасынан мұрагер таңдаймын.Сарайымнан бақыт құсын ұшырам.Ол кімнің басына қонса, сол тағымның иегері атанады»,-деп жария еткізеді. Бүкіл халық алаңға жиналады. Кенже ұл да өзінің бағын сынап көрмекке халық топтанған жерге келеді. Патша ұшырған бақыт құсы баланың басына кеп қонады. Кенже ұл өте ақылды болғандықтан көп өтпей-ақ табысқа кенеле бастайды.Халық та оны қатты жақсы көреді. Мемлекеті гүлденеді. Кіші ұл бір күні әкесіне хат жіберіп,оны өз мемлекетіне шақырады.Бірер күннен кейін әкесі оның мемлекетіне келеді, бірақ ұлын танымайды.Сарай аспаздары бұл қадіріл қонақ үшін дәмді тағамдар пісіреді, бірақ ешбіріне тұз қоспайды. Әке падишаһ тағамдардың ешбірін жаратпайды да, кіші патшадан: «Сіздің патшалықта тұз жоқ па еді?»,- деп сұрайды. Ұл болса «Жоқ. Керісінше бүкіл дүниеге тұзды біз жөнелтеміз.Бірақ естуімше сіз тұзды ұнатпайтын көрінесіз»,-дейді. Әкесі болса «Жоқ, сізге жалған айтқан ғой,әйтпесе тұзсыз астың дәмі бола ма?» -деп жауап береді.Сол кезде кіші ұлы «Кіші ұлыңыз сізді тұз секілді жақсы көремін дегенде оны сарайдан қуып жіберген көрінесіз,сол рас па?» -деп сұрайды. Осыдан соң падишаһ өз ұлын танып, қателігін түсінеді.көздерінен ыстық-ыстық жас төгіліп, әке мен ұл осылайша табысады. жүктеу/скачать 38.27 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|