50 – бал Паренхимиялық дистрофия кезінде мүшеде болатын өзгерістер
жүктеу/скачать 167.86 Kb.
|
| 19.Некроз (грекше nekros — өлген) — деп тірі организмде жасушаның, тіннің немесе ағзаның бір бөлігінің бүтіндей өлуін айтады. Демек, некроз тірі организмде болатын жергілікті өлім. Некроз бүл калыпты жағдайда да ұдайы болып түратын кұбылыс. Тері эпидермисі, асказан-ішек шырышты кабатынын жасушалары, кан элементтері жэне т.б. эрдайым өліп, жана жасушаларымен алмасып отырады (регенерация). Ағзалар негізін кұраушы жасушалар бірнеше сағаттан бірнеше жылдарға дейін өмір сүріп, кейін өз тіршілігін жояды. Бұл — физиологияшқ өлім. Егер жасушанын өлімі эр түрлі закымдаушы әсерлер нәтижесінде болса оны патологияіық өлім дейді. Некроз өте күрделі үдеріс, бірнеше сатылардан тұрады. Некроз дегеніміз — толығымен закымдалған жасушанын ферменттер әсерінде ыдырауы немесе жасуша нәруызының денатурациясы. Егер ферменттік ыдырау басым болса, колликвациялык некроз, денатурация басым болса — коагуляциялык некроз дамиды. Жасуша өлместен бүрын оның морфологиялык кұрылысында көптеген өзгерістер болады. Егер осы кезенде закымдаушы себептер жойылса, жасуша өзінің эуелгі калпына келе алады, сол үшін бүл үдерістердің морфогенезін мұкият зерттеу жэне түсіне білу кажет. Қазіргі кезде некроз дамуының мына сатыларын ажыратады (Е.Ф. Лушников, 1982) • некроз алды кезеңі (паранекроз) — бұған жасушалардағы ауыр дистрофиялык, бірак кайтымды өзгерістер кіреді; • өлу алды кезенінде (некробиоз) жасушада кайтымсыз өзгерістер пайда болады; • өлу кезеңі (некроз, некрофанероз) жасуша тіршілігінін бүтіндей жойылуымен сипатталады; • өлгеннен кейінгі өзгерістерге (некролиз, аутолиз) — осы өлген жасушаның тін ферменттері әсерінде ыдырап, организмнен шығарылуы немесе олардың сау тіндерден шекаралануы кіреді. Кейінгі кездері некроз түсінігімен бір катарда «апоптоз» деген термин пайда болды. Оның некроздан айырмашылығы — ол негізінен жасушалардың закымдануына, әсіресе, олар ДНҚ-дарындағы өзгерістерге байланысты гендік бағдарлама нәтижесінде дамитын өзін-өзі өлтіру үдерісі. Сонымен, апоптоз организмнің гендік касиеттері өзгерген жасушалардан тазарудың физиологиялык механизмі. Апоптоздың алғашкы кезенінде хроматинде маргинация, конденсация ал цитоплазма мен жасуша органоидтарында ДНК-да фрагментация кұбылыстары дамып, жасуша калдыктары мембранамен коршалған апоптоздык денешіктерге айналады. Кейін оларды макрофагтар немесе баска жасушалар обып жояды. Апоптоз аймағында экссудативті кабыну болмайды, себебі жасушаішілік заттар мембрана ішінде сакталған, яғни олар сырткы ортаға шыға алмайды. Сонымен, жасушаның физиологиялык жағдайда өлуінің де, патологияға байланысты өлуінің де механизмдері бір деуге болады. Өлген тіндер, ағзалар әдетте акшыл-сары (жүрек, көкбауыр, бүйректер) немесе коңыр-кара (тері, ішек) түрге кіреді. Некроз ошағында жасушаның барлык микроскоптык жэне ультра кұрылымды деңгейін камтитын өзгерістер көрінеді
Некроздың этиологиясы Некроздың себептері өте көп жэне сан алуан. Олардың бэрін экзогендік жэне эндогендік себептер деп екіге бөлуге олады. Экзогендік себептерге физикалык эсерлерді: жаракаттар, өте жоғары немесе өте томен температура, радиация, электр тогы; химиялык заттарды: күшті кышкылдар мен сілтілердін әсерлерін; биологиялык эсерлерді: микробтар, вирустар, саңыраукұлактар жэне олардын улары; жүйке жүйесіндегі өзгерістерді: кан айналуының бұзылуына кіретін тромбоз, эмболия, спазмды кіргізуге болады. Эндогендік факторлардын эсер ету нәтижесінде пайда болған некроздарға: иммундык реактивтіліктін өзгеруіне, антиген жэне антидене реакцияларының нэтижесінде, иммундык кешендер эсерінде пайда болатын некроздарды жаткызуға болады. Бұл айтылған себептердің кейбіреуі өзінің тікелей әсері нэтижесінде, ал баскалары кан тамырларында немесе жүйке жүйесінде өзгерістер аркылы некрозға себеп болады. Осыған байланысты некроздын екі түрін: тура жэне жанама некрозды ажыратады. Айтылған физикалык, химиялык, биологиялык факторлар тура некроздын себебі болса, жанама некрозға кан тамырлары тығындалып калғанда немесе спазм нәтижесінде дамитын некроздар жэне жүйке жүйесінін закымдануына байланысты туындайтын трофоневроздык некроздар кіреді. Некроздану үдерісі жасуша лизосомасының кұрамында гидролиздеуші ферменттер әсерінде (аутолиз) немесе некроз ошағына жиналған лейкоциттер ферменттерінін әсерінде (гетеролиз) жүреді. Даму механизмдеріне карап некроздын: • жаракаттык; • токсиндік; • нейрогендік; • аллергиялык; • кан тамырлык түрлерін ажыратады. Жаракаттык некроз оны тудырушы себептердің тіндерге тікелей эсерінен дамиды. Мысалы, жоғары температура (күю), төменгі температура (үсу), концентрацияланған кышкылдар әсерінде. Токсиндік некроз тіндерге эр түрлі улы заттар әсерінде дамиды. Оларға бактерияардың улары, химиялык загтардың (сулема, мышьяк) тікелей әсері кіреді. Мысалы, дифтерия токсиндері нәтижесінде тыныс жолдарында некроз, туберкулезге байланысты дамитын казеозды некроз жэне Нейрогендік некроз орталык немесе шеткі нервтер закымданғанда дамиды. Мысалы, ауру салданып, узак жатканда пайда болатын жатын жаралар (декубиталдык жаралар). Аллергиялық некроз организмнің эр түрлі әсерлерге сезімталдығы артып кеткенде байкалады. Онын мысалы ретінде жоғары сезімталдыктың жедел түрінде дамитын Артюс синдромын немесе жүйелі кызыл жегіде фибриноидты некрозды келтіруге болады (26-сурет). Кан тамырлык некроз ағзалардын канмен камтамасыз етілуі бұзылғанда кездеседі. Оған кан тамырларынын эмболиясы нэтижесінде дамитын жүрек инфаркты, өкпе инфаркты, ішек гангренасы мысал бола алады. Морфологиялыкөзгешеліктеріне карап некроздынекітүрін: коагуляциялык жэне колликвациялык некрозды ажыратады. Коагуляциялык (күрғак) некроз нәруызға бай, бірак күрамында су көп болмайтын ағзаларды: жүректе, көлденең жолакты бұлшыкетте, бауырда, бүйректерде, көкбауырда дамиды. Некроз болтан аймакта нәруыздар ұйып калып (коагуляция) тін сусызданып, тығыздалып калады. Коагуляцияланған тін гидролиздеуші ферменттер әсеріне төзімді болады, оның бір себебі некроз болтан жерге кальцийдің жиналып калуы, осытан байланысты дамытан жасуша ішілік ацидоз денатурация үдерісін күшейтетіні белгілі. Колликвациялык (ылталды) некроз кұрамында су мол атзаларда, мысалы, мида кездеседі. Закымдантан тін өзіне суда сініріп жұмсайды, сұйылады, боткага ұксатан затка айналады. Кейінірек ол жерде киста пайда болады. Некроздың клиникалык морфологиялык түрлеріне инфаркт, гангрена, секвестр және жатын жаралар кіреді. жүктеу/скачать 167.86 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|