6-тарау. Егіс айналымындағы топырақ өңдеу жүйесінің негіздемесі
Тыңайтқыштар жүйесін бағалаудың агроэкологиялық аспектілері
жүктеу/скачать 286.21 Kb.
|
| 12.3 Тыңайтқыштар жүйесін бағалаудың агроэкологиялық аспектілері
Жоғары экономикалық тиімділікті алу және қоршаған ортаның ластану қаупінің алдын алу үшін тыңайтқыштарды қолдануға қойылатын бірқатар жалпы талаптар бар. Тыңайтқыштар жоспарланған өнімді алу үшін ең аз қажетті мөлшерде қолданылуы тиіс, ал оларды енгізу мерзімдері мен өсімдіктердің тамақтану элементтерін пайдалану коэффициенттерін арттыруға ықпал етуі тиіс. Шаруашылықтың тыңайтқыштармен қамтамасыз етілмеу деңгейі кезінде жыл сайынғы қатарлы тыңайтқыш фосфордың ауыспалы егіс алқаптарының біріне оның барлық нормаларын енгізгеннен артық болуы керек, азотты тыңайтқыштарды жергілікті қолдану шашыраңқы, ал тыңайтқыштарды тікелей дақылдарды себу алдында топыраққа өңдеу оны топырақты тұқымдас өңдеуге енгізгеннен гөрі орынды. Бірінші кезектегі тыңайтқыштар минералдық қоректену элементтерінің неғұрлым айқын тапшы немесе олардың теңгерімсіз арақатынасы бар өрісті талап етеді. Бұл топырақтың құнарлылығының жоғарылауына қарай тыңайтқыштардың өтелімділігінің төмендеуінің жалпы үрдісімен байланысты. Тыңайтқыштарды пайдалану кезіндегі аса маңызды экологиялық проблемалардың бірі азотты тиімді пайдалану және топырақтың тамыр қоректенетін қабатынан тыс нитраттар түрінде оның ысырабын болдырмау болып табылады. Нитраттардың ең көп жуылуы көктемде қар ерігеннен, жаз мезгілінде нөсер жауын-шашыннан және ауыспалы егістің бу алаңынан кейін болады. Бұл жағдай агроценоздарда барлық жерде жасалады, сондықтан нитраттардың көші-қоны су режимінің су өткізбейтін түрі бар топырақта да диагностикаланады. Топырақтың профилі бойынша ылғалдың төменге жылжуы кезінде нитраттардың концентрациясы айтарлықтай артады және тоқтаған ылғал фронтының тереңдігінде олардың едәуір қоры пайда болуы мүмкін, әдетте бұл топырақтың тығыздалған горизонттарында болады. Жер асты сулары бар нитраттардың едәуір мөлшерін алып жүретін ылғал фронтының жанасуы кезінде соңғыларының ластануы сөзсіз. Азоттың Топырақ қабатының тамырымен қоректенетін шегінен тыс қоныс аударуы бумен ауыспалы егісте қара топырақты пайдалану кезінде орын алғаны белгілі. Ауыспалы айналымда будың үлесі жоғары болған сайын, әсіресе бу өрістерін қарқынды механикалық өңдеу және фосфор тыңайтқыштарын жеткіліксіз қолдану кезінде азоттың жоғалуы соғұрлым көп болады. Төмендеу көші-қон есебінен азоттың ысырабы қара топырақты аймақтан оңтүстікке қарай, әсіресе минералды азоттың салыстырмалы артық мөлшері астық агроценоздарын пайдалана алатын санымен салыстырғанда, оңтүстік қара топырақтарда ұлғаяды. Тыңайтқыштармен шамадан тыс жүктелмеген бусыз ауыспалы айналымдарда мұндай құбылыстар байқалмайды. Агроценоздағы будың саны және азот тыңайтқыштарын қолданудың технологиялық регламенттері экологиялық-экономикалық орындылығына қарай әрбір нақты жағдайда дербес шешілуі тиіс. Қи мен құс азығын мөлшерлеу кезінде лимиттеуші фактор олардағы азот болып табылады, оның тыңайтқыштармен орташа жылдық түсімі азықтық дақылдар мен тамыржемістілер үшін 200 - 300 кг/га - дан және бір жылдық шөптер мен дәнді дақылдар үшін 120 - 160 кг/га-дан аспауы тиіс. Жер асты сулары жату тереңдігі 0,5-1,0 м жерлерде тыңайтқыштар азотының ең жоғары жыл сайынғы нормалары 30-50% төмен. Су қорғау аймақтары шегінде орналасқан Батпақты учаскелерде және топырақтарда тыңайтқыштармен бір мезгілде енгізілетін азоттың жалпы нормасы 300 кг/га аспауы тиіс. Жылжымалы минералды азотты топырақтың метрлік қабатында 150-200 кг/га және одан да көп қи ұстағанда және кез келген нысанда белгі салу ұсынылмайды. Бұл жағдайда топырақтың азотты биологиялық байланыстыру үшін активтілігі аз органикалық (сабан, шымтезек, сапропель және т.б.) пайдаланумен шектелген жөн. Азоттың өнімсіз ысырабын болдырмау үшін ағашты сүрту түріндегі және қидың кейіннен дәнді дақылдарды орналастыра отырып, бу алқабына енгізбеу керек, ал азотты қарқынды тұтынатын және үлкен вегетативтік массаны қалыптастыратын дақылдарға (жүгері мен күнбағыс сүрлемге, біржылдық және көпжылдық астық тұқымдастар шөптер) пайдалану керек. Минералды тыңайтқыштармен, әсіресе фосфорлы тыңайтқыштармен топыраққа ауыр металдар да түсуі мүмкін. Фосфаттардағы қорғасынның орташа құрамы 33, суперфосфатта - 34, күрделі тыңайтқыштарда - 57 мг/кг құрайды. Ортаның бейтарап немесе әлсіз құнарлы реакциясы жағдайында ауыр металдар қозғалмалы түрде болады және топырақта жинақталады. Осы жағдайларда анион түрінде қоныс аударатын уытты элементтер (ванадий, мырыш, хром, мышьяк, молибден, сүрме, селен) іш пен адамда эндемиялық аурулардың дамуынан болатын елеулі қауіп төндіреді. Ландшафтта белсенді көшуге қабілетті қорғасын, кадмий, сынап, жоғары уытты қосылыстарға және биологиялық сіңіруге әсер етеді. жүктеу/скачать 286.21 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|