68. Бауыржан момышұлы шығармаларының ТӘрбиелік мәНІ
Ғ.Мұстафиннің «Шығанақ» романы
жүктеу/скачать 59.27 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 7-тақырып. М.Әуезовтің «Абай» романы Жоспар
| 16. Ғ.Мұстафиннің «Шығанақ» романы
Романның жазылу тарихы «Шығанақ» романы Жазушы романның арнайы тапсырмамен жазылғанын айтады.1941 жылы Ленинградты қорғаушыларға арналған азық-түлік эшелонын апарып тапсырушылардың ішінде С.Мұқанов болады. Ақтөбеде бұларға Шығанақ Берсиев қосылады. Екі айға созылған бұл сапарда С.Мұқанов Шығанақты әкесіндей жақсы көріп кетеді. Шығанақпен С.Мұқанов екінші рет Москва ауруханасында кездеседі. Сонда Ш.Берсиев жазушыға мынадай өтініш айтады: «Бірнеше жыл бағып өсірген шаруам бар еді, сол шаруа халықтың есінде сақталу үшін сипатталып жазылғаны мақұл болар еді. Осыны ұйымдастыруыңызды өтінем». С.Мұқанов Москвадан Алматыға келгеннен кейін шығанақтың диқаншылық өмірі жайлы шығарма жазуды Ғ.Мұстафиннен өтінеді. Жазушы Шығанақты көре алмай қалады. Романға материал іздеп Ойылға барады. Жазушы атақты диқаншының шәкірттерімен, туыстарымен сөйлесіп, дән еккен алқаптарды аралайды. «Шығанақ» романында екі жүйе бар. Оның бірі – колхоздан қашқан Олжабектің басынан өткен оқиғалар. Екіншісі Шығанақтың диқаншылық еңбектерімен сабақтасады. Шығанақ – романдағы басты тұлға. Жер жүзіне аты әйгілі тарихи адам. Тары өнімінен дүниежүзілік рекорд жасап, әлемді таң қалдырған. Романда Шығанақтың үй ішін қағыс қалдырмай, бар мәзірмен суреттеген. Обкомның секретары үйіне қонақ боп келгенде Шығанақтың екі әйелі бар екенін аңғарып қалады. М.Хасеновтің пікірінше, осы ескіліктің сарқыншағы жазушы тарапынан сынға ұшырамаған. Қайта бәйбіше, тоқалдың әзілдері жарасып, бірі үйде, бірі жұмыс басында жүреді. 7-тақырып. М.Әуезовтің «Абай» романы Жоспар Романның алғашқы кітабы 1938-1940 жылдары «Телқара» деген атпен қағазға түсті. «Оқудан қайтқанда», «Қат-қабатта» атты тараулары 1939 жылы баспасөзде жарияланды. Романға кірісер тұста Леонид Соболевпен бірігіп «Абай» трагедиясын жазды. 1940 жылдың күзінде «Телқара» атты бірінші кітап жазылып бітті. Әуелі араб әрпімен баспаға тапсырылып, кейін кирилл әрпіне түсірілген «Телқара» 1942 жылы шілде айында «Абай» деген атпен басылып шықты.Бейсенбай Кенжебаев баспа қызметкерлеріне құпиялап шығартады. «Абай» романы қызу талқыланды. Ғ.Мүсірепов «Абай» романы туралы деген мақаласында жұрттан өзгеше пікір айтты. Ол романдағы Қодар мен Қамқа оқиғасының кіргізілгенін құптамады. Құнанбайдай әкім, Абайдай ақын шыққан елге бұл оқиға мін деді. Талай елге аударылатын шығармада қазақ еліне сын болатын мұндай жайтты айтудың қажеті жоқ еді деді. Романды қазақтың елдігін танытатын шығарма деп өзінің әділ сыншы екенін танытты. Ол кезде елдік туралы сөз қозғаудың өзі қауіпті болатын.Романдағы бірнеше басты кейіпкерлерді бір-бір сөзбен бағалады. Мысалы, Сүйіндік жалтақ, Бөжей сыр бермес, Қаратай жеңген топтың қасында. Құнанбайдың шешендік сөздерін жетілдіру керектігін ұсынды. Басқа сыншылар айтқан Құнанбайдың Қодарды өлтіртудегі мақсаты оның қыстауын иемдену деген пікірге қарсы болды. Құнанбай көзі тірісінде Байсалдардың жерін тартып алды, сонда Құнанбайдың қорыққаны Қодар болып па деді. Абайдың Қуандық қызбен байланысын арзан мінезге балады. З.Қабдолов өзінің «Менің Әуезовім» роман – эссесінің аяқталмай қалған екінші кітабында «Абай» романы туралы Қ.Сәтбаевтың пікірін келтіреді: «Абай» романы – аса көрнекті көркем шығарма ғана емес, бағалы ғылыми еңбек. «Абай» романына қалың оқырман ғана емес, әр саладағы ғалымдар да назар салмай өте алмайды. Ғалым-филолог одан фольклордың бай материалдарына қанығумен қоса, қазақ әдеби тілінің тууы мен қалыптасуын көреді. Ғалым-этнограф қазір көне заманмен қоса көнерген небір тұрмыстық бейнелер мен өмір құбылыстарын біледі. Құс салып саят құрған, қыз ұзатып, ас беруді, өлік жөнелтуді суреттейтін тараулар, билер айтысы мен билік шешкен қазылық көріністерінің әрқайсысы жеке-жеке ғылыми-этнографиялық толайым еңбектерге пара-пар. Ғалым-экономистер Қазақстанның 19 ғасырдағы халықтың мал шаруашылығы құрылысынан нақты мәлімет алады. Ғалым-юристер шариғаттан бастап, билер кесіміне шейінгі даланың заң жобаларынан бағалы мағлұматтар жинайды. Терең жазушының шебер қолынан шыққан «Абай» романының шын мәніндегі көркем энциклопедия екені осы ғой!» (З.Қабдолов. Дана дидар.59-б.) 1949 жылы 10 сәуірде Әуезовке екі томдық «Абай» романы үшін Бірінші дәрежелі Сталиндік сыйлық беріледі.Шетел әдебиеті мен әдеби сынында әділ пікірлер айтылып жатты. 1954 жылы «Абайды» неміс тілінде оқып, өз отандастарына насихат жүргізген неміс әдебиетшісі Альфред Курелла 1957 жылы неміс газетінде Әуезовтің шеберлігіне тамсанып мақала жазады. Қабдоловтың «Менің Әуезовімде» «Абай» туралы, Құнанбай туралы орыс жазушысы Леоновтың мынадай сөздерін келтіреді: «Тірі пендеге бас имейтін тәкаппар Леонов өмір мен өнер туралы түгесілмес философиясын тек Әуезовпен ғана бөліспекке келеді. Мұхтар Омарханович, Сіздің ақыл-ойыңызға, сыр-сезіміңізге суарылған Құнанбай бейнесіндей ғажайып бейне сізге дейін бүкіл әлем әдебиетінде жасалған жоқ, соны білесіз бе? Біз стандартқа айналдырған ұнамды кейіпкер, ұнамсыз кейіпкер дегендер бар, қалай ойлайсыз: Құнанбай ұнамды ма, ұнамсыз ба? Екеуінің шекарасын сіз қалай жойып жібердіңіз? Әлгі ұғымның адамдарында спектрдың екі-ақ түрі – ақ бояу, қара бояу ғана бар. Ал сіз басқа бояуларды қайдан тауып, қалай қосып жүрсіз? Құнанбайдың «адамның құны не болса, міні де – сол!» дегені қандай терең философия!» (сонда, 48-б.) жүктеу/скачать 59.27 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|