А. А. Демесинова
жүктеу/скачать 490.63 Kb. Pdf көрінісі
|
| Нәтижелер. Кеңес Одағы ыдырағаннан
кейін Ресей кеңістігінде фэнтезиге жаппай сұраныс артты. Шетелдің фэнтези романдары орыс тіліне көптеп аударылып, оқырмандар сұранысы қанағаттандырылды. Орыс әдебиетінде де фэнтези жанрында қалам тарттын жазушылар шыға бастады. Олардың қатарында Ник Перумов, Мария Семёнова, Андрей Белянин, Юрий Никитин т.б. атауға болады. Жалпы фэнтези деген не өзі?! Алдымен соның басын ашып алайықшы. Қазірге шейін фэнтезидің тық еткізіп қоятын нақты бір анықтамасы жоқ. Дегенмен, осы заманда өмір сүріп жатқан адамдардың тым құрығанда бір рет болсын фэнтезимен бетпе- бет келмегені некен-саяқ! Фэнтези әдебиетте, кинода, бейнелеу өнерінде, музыкада, компьютерлік ойындарда және басқа да толып жатқан салаларда қанатын кеңге жайған. Сондықтан фэнтези – әдеби жанр деңгейінен асып метажанрға айналды деуге толық негіз бар. Алайда осының барлығына бастау болған – әдеби фэнтези. Оның өзі тағдырдан көп теперіш көрді. Алғашында әдеби сыншылар оны талғамы төмен кедей- кепшікке, жарлы-жақыбайға, сумұрын жігіт- желең мен қыз-қырқынға арналған «көңіл көтеруші», «көңіл аулаушы» ғана «бірдеңе» деп, мойындағылары келмеді. Дегенмен фэнтези жарықтық біртіндеп миллиондар мен миллиардтардың назарын өзіне аударып, бірте-бірте ғылыми фантастикамен тайталаса бастады, тіпті кейбір жерде басып озды. Өйткені адамға жарық жылдамдығымен жарысатын ғарыш кемелері және алыс галактикадағы жат ғаламшарлықтардан гөрі ықылым замандардан бері ата-бабалары аңыз ғып айтып кеткен мифтік кейіпкерлерге толы сиқырлы әлем мен тылсым табиғат астастырыла суреттелетін фэнтези жанры әу бастан жақынырақ еді. Негізі фэнтезиге әлі ешбір ғалым нақты анықтама беріп көрген емес, әркім әртүрлі талдайды. Бәлкім бұл фэнтезиден әр адам өзіне қажеттіні алатындықтан шығар, кім білсін?... Біреулер оны «қылыш пен сиқырлық әдебиеті» десе, енді біреулер мифология мен заманауи әдебиеттің астасуы дейді. Қазіргі кезде әдебиет зерттеушілерінің пікірінше фэнтези жанрының бірнеше түрі қалыптасқан екен. Олар: батырлық немесе қаһармандық фэнтези, эпикалық фэнтези, баламалы тарихи фэнтези, тарихи фэнтези, «қара» фэнтези, юморлық фэнтези, пародия фэнтезиі, қала фэнтезиі, ғылыми фэнтези, мистикалық фэнтези. Осылардың ішінде көркем әдебиетте ең көп тараған түрі - эпикалық фэнтези. Джон Толкиннің «Сақиналар әміршісі» романы да осы эпикалық фэнтезидің жарқын үлгісі. Қазіргі кездегі фэнтезидің жан-күйін әдебиеттанушы Әбу-Асқар Мекешұлы былайша сипаттайды: «Қазақта «таз таранып болғанша, той тарқап болады» деген нақыл бар ғой. Осы сөз тура біздің қазақ әдебиетіндегі фэнтези жанрына қатысты айтылғанға ұқсай береді маған. Неге десеңіз, қазір әлемде фэнтезиге деген қызығушылық күрт бәсеңдеген. Жаңа жоғарыда атаған толып жатқан фэнтези түрлері соның салдарынан туындап отыр. Авторлар оқырманның назарын аудару үшін неше түрлі экспериментке баруда. Әу баста тұп-тұнық мөлдіреген фэнтезиге ғылымды да, мистиканы да, қала өмірін де, қазіргі заманды да, философияны да, тарихты да, бәрін-бірін қосып, қойыртпақтап жатыр. Қазіргі шығып жатқан фэнтезилерді таза фэнтези деп айтудың өзі қиын. Олар бірнеше жанрлардың қосындысы болып кеткен. Міне әдебиет алаңында болып жатқан осындай ала- шапқын қым-қуыт жаңалықтар қазақ әдебиетін ары айналып, әлі бір соқпай жүргені таң қалдырады. Жалпы «бізде неге Нобель алған жазушылар жоқ?» деп кінжілеміз. «Ол саясат, бәлен-түген» дейміз. Мүмкін біз әдеби № 2(143)/2023 Л.Н. Гумилев атындағы ЕҰУ Хабаршысы. Филология сериясы ISSN: 2616-678Х, eISSN: 2663-1288 168 А.А.Демесинова үрдіске дер кезінде ілесе алмай, басқалар 100 жыл бұрын айтып кеткен нәрсені ғана жазатын шығармыз?! Әйтпесе осы күнге дейін қазақ тіліндегі таза фэнтези жанрында жазылған қомақты туындылардың санының аз болуының сыры неде? Құдайға шүкір ешбір халықтан кем есем мифологиялық базамыз бар, аңыз-әңгіме, қиял-ғажайып ертегілерден кенде емеспіз. Тіпті керек десеңіз Серікбол Қондыбайдың мифологияны бастан-аяқ зерттеп, жүйелеп берген ғылыми еңбектерінің өзі неге тұрады? Дайын кейіпкерлерді ал да, шым-шытырық сюжеттеріңді құрап, өз фэнтезиіңді бұрқырата бер. Иә рас, жоғарыда фэнтезиге деген оқырманның сұранысы азайды, фэнтезидің күні өтіп барады деген пікірлерді келтірдік. Сонда фэнтези жазудың қандай қажеті бар деуіңіз мүмкін ғой?! Ол да жөн сөз. Бірақ фэнтези кез-келген сәтте адам баласы күтпеген жерден жарқ етіп шыға келуге әбден бейімделген құбылыс. Есіңізде ме, сөзімнің басында айтып едім ғой, «Сақиналар әміршісінің» өзі шаң басқан сөрелерде қаншама жыл жатты деп. Оған дейін де қаншама мықты фэнтезилер болған. Бірақ адамдарды тарта алмады. Оларды көп тиражбен шығарған баспалар шығынға белшелерінен батып жатты. Ал Толкиеннің туындысы өзіне ғана тән, оқырманын ғажайып фэнтезиәлемінетартыпкететінтұнықтығымен ғана бес батпан шаңның астынан жарқ етіп шықты. Одан кейін оқырман тағы да сүлесоқ бола қалды. Қаншама мықты туындылар жарық көрді. Бірақ олар «Сақиналар әміршісінің» көлеңкесінде қалып қоя берді. Сол кезде «Болды! Бітті! Фэнтези өлді!» деген пікірлер болған. Алайда күндердің бір күнінде қарапайым ғана жалғыз басты даяшы әйелдің нәресте баласын көтере жүріп «Салфеткаларға жазған» Гарри Поттері жарқ етті! Яғни, фэнтезидің өлмегенін, ешқашан өлмейтінін, тек оны оқырманға ұсына білуі керек екенін ұғындырды [5,43]. Ал қазақәдебиетіндегі фэнтези жанрының жан-күйі қандай екен? Соған аздап тоқтала кетсек. Біздің жас әдебиеттанушыларымыз фэнтези жанрына назар аударып, өз ой- пікірлерін айта бастады. Зерттеуші Әбіл- Серік Әлиакбар балалар жазушысы Таупық Рымжановтың «Гүл ағашы», «Ерден батыр», «Күн перзенттері» атты ертегі- хикаяттарын фэнтези жанрына жатқызып отыр. Әдебиеттанушы-ғалым Еркінгүл Солтанаева Зира Наурызбаева мен Лиля Калаустың «Алтын тостағанды іздеу: «Бату және оның достарының басынан кешкендері», А.Түлембаеваның «Дамака және оның достары» секілді шығармаларын фэнтези жанрының туындылары ретінде қарастырады. Қазақстандық фэнтези қазақ тілінде ғана емес, орыс тілінде де жарық көре бастады. Солардың бірі Ержан Есімхановтың «Соғыс» («Война») атты фэнтези романы. Ал екінші бір орыс тіліндегі «Дастан мен Арман» фэнтезилік саласының авторы Ильмаз Нургалиев: «Мен әлемге ұлттық фольклорымыздың бай қатпарын айқын танытқым келеді» дейді. Бұлардан басқа Адам Қанаевтың «Әуедегі қоныс» («Воздушное кочевье») роман фэнтезиінде Аңсар деген аңшы жігіт пен оның сүйген жары, айдай сұлу Нұрияның асыл махаббаты арқау болады. Шығармадағы оқиға, уақыт пен кеңістік мифтік әлем кеңістігінде, аспан көшпелілері елінде өтіп жатады. Ал қаламгер Тимур Ермашевтың «Әпсаналарды тірілтуші» («Воскрешающий легенды») фэнтезилік шығармасында екі дос тылсым жағдайда болған апаттан кейін қазақ тарихындағы атақты «Орбұлақ шайқасының» жауынгерлеріне айналып кетеді. Қазақ ханы Салқам Жәңгір мен бірге оның сарбаздарының қатарында, Батур қоңтайшының 50 мыңдық жоңғар қолын талқандауға қатысқан екі жігіттің қызықты да шытырман тағдыры шығарманың сюжеттік желісіне айналып оқырмандарын қызықтыра тартып, бей-жай самарқау қалдырмайды. жүктеу/скачать 490.63 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|