А. М. Саидов, Н. Д. Жангабылова, Б. Аманжол
жүктеу/скачать 1.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| Әдіснаманың этикалық негіздері. Адамның кез-келген әрекеті қоғамда
жүзеге асырылатындықтан, ол ӛнегеге негізделген (дәлірек айтқанда, әрқашан негізделуі керек) және ӛнегелік нормаларға сәйкес ұйымдастырылған. Қоғамның адамгершілік мәдениеті қоғам мүшелерінің ӛнегелік нормаларды, қағидаларды, ӛнегелік талаптарды, мұраттарды және т.б. игеру деңгейімен сипатталады. Ӛнегелік дегеніміз - ӛнгелік сананы,ӛнегелік қарым - қатынастарды және моральдық қызметті қамтитын біртұтас тұтастық. Ӛнегенің табиғаты әлеуметтік, ол әрқашан белгілі бір әлеуметтік қатынастарға байланысты нақты тарихи негізге ие. Ӛнегелік мәдениет адамның айналасындағы әлемнің құндылық дамуы ретінде әрекет етеді. Ӛнегелік құндылықтар - бұл қоғам мен тұлға арасындағы қатынастардың реттеушісі, олар адамның бүкіл іс-әрекетіне, адамдар арасындағы ӛзара әрекеттесудің бүкіл жүйесіне енеді. Жақсылық, парыз, ар- намыс, ар-ождан сияқты мораль категориялары осы құндылықтарда нақты кӛрініс алады. Моральдық құндылықтар тиісті мінез-құлық стандарттарына айналуы керек. Олар мінез-құлық үлгісі ретінде бұқараның, топтардың және жеке тұлғалардың іс-әрекеттерін, фактілер мен оқиғаларды моральдық бағалаудың негізін құрайды. Ал моральдық бағалау арқылы девиантты мінез- құлық актілері пайда болған жағдайда, басым қоғамдық пікір жеке тұлғаларды, топтарды тиісті мінез-құлық үлгілеріне бағыттайды. Қоғам мен жеке тұлғаның ӛнегелік кӛзқарастары әртүрлі. Қоғамның ӛнегесін жеке тұлғалардың ӛнегелік кӛзқарастарының механикалық қосындысына дейін азайтуға болмайды, ал жеке ӛнеге қоғамдық ӛнегемен бірдей емес. Қоғамның ӛнегелік талаптарына сәйкес келетін дұрыс мінез- құлық пен тәжірибелік ӛнеге, адамдардың ӛнегелік дамуының қол жеткізілген деңгейін кӛрсететін іс-әрекеттері арасында ӛнегелік қақтығыстарда кӛрініс табуы мүмкін қайшылықты бірлік қатынастары бар. Тұтас жүйе ретінде ӛнегелік мәдениетінің құрылымдық эталондары: 26 - этикалық ойлау мәдениеті (этикалық білімді қолдана білу, белгілі бір ӛмірлік жағдайдың ерекшеліктеріне ӛнегелік нормаларды қолдану және т. б.); -мінез-құлық мәдениеті (ӛз мінез-құлқын қалыптастыру, ӛнеге принциптері мен нормаларына сәйкес іс-әрекеттер жасау мүмкіндігі); - сезім мәдениеті; - мінез-құлық формасы мен тәсілін реттейтін этикет. Осылайша, ӛнегелік мәдениет - бұл әр адамның, халықтың, таптың, әлеуметтік топтың, ұжымның маңызды қызметі, ӛнегелік құндылықтардың тарихи-нақты жүйесінің жұмысын кӛрсетеді. Мазмұны жағынан қоғамның ӛнегелік мәдениеті жеке тұлғаның ӛнегелік мәдениетіне қарағанда қалыптасқан ӛнегелік құндылықтар мен бағдарлар жүйесін толығымен қамтиды, онда осы жүйенің компоненттері ерекше жеке ерекшеліктермен кӛрінеді. Жекеленген сынықтағы тұлға ӛзінің санасы мен мінез-құлқында қоғамның адамгершілік мәдениетіне қол жеткізуді жинақтайды. Бұл адамға жиі қайталанатын, стандартты емес жағдайларда ӛнегелік әрекет етуге кӛмектеседі және ӛнегелік сананың шығармашылық элементтерін белсендіреді. Ӛнегелік мәдениеттің осы екі деңгейі бір-бірімен тығыз байланысты. Қоғамның ӛнегелік мәдениетінің даму деңгейі кӛбінесе тұлғалардың ӛнегелік мәдениетін жетілдірумен анықталады. Екінші жағынан, қоғамның адамгершілік мәдениеті неғұрлым бай болса, адамның адамгершілік мәдениетін жетілдіруге кӛбірек мүмкіндіктер ашылады. Этиканың тағы екі ерекше аспектісі бар:" корпоративті " және кәсіби этика. Корпоративтік этика дегеніміз - дәстүр ретінде қалыптасқан немесе нормативтік құжаттарда бекітілген - жарғыларда, лауазымдық нұсқаулықтарда және, әрине, әр кӛшбасшы, әр қызметкер осы ішкі нормаларды ұстануы керек белгілі бір кәсіпорын, фирма, ұйым, мекеме шеңберіндегі қызметкерлер арасындағы ӛзара қатынастардың жазбаша және жазылмаған нормаларының жиынтығы. Кәсіби этика. Кейбір кәсіптер үшін жалпыадамзаттық, жалпыұлттық этикалық нормалардан басқа, қосымша кәсіби этикалық нормалар бар: медициналық этика (әйгілі Гиппократ анты), педагогикалық этика және т.б. мұндай кәсіптердегі қызмет осы нақты этикалық нормаларға сәйкес ұйымдастырылады. Кәсіби ғылыми қызметтегі этика нормалары, яғни ғылыми этика нормалары жеке мәселе болып табылады. Ғылыми этика нормалары. Ғылыми этика нормалары бекітілген кодекстер, ресми талаптар түрінде тұжырымдалмаған. Бірақ олар бар және оларды екі аспект бойынша қарастыруға болады: ішкі (ғалымдар қауымдастығында) этикалық нормалар және сыртқы - ғалымдардың ӛз әрекеттері мен олардың салдары үшін әлеуметтік жауапкершілігі. 1942 жылы ғылыми қоғамдастықтың этикалық нормаларын Р.Мертон (ХХ ғасырдың кӛрнекті әлеуметтанушысы, әлеуметтанудың негізін қалаушы) сипаттаған. Оның пікірінше, ғылым - тӛрт негізгі құндылықтардың 27 жиынтығы: - әмбебаптылық, яғни ғылыми тұжырымдардың ақиқаты оларды тұжырымдайтындардың нәсіліне, жынысына, жасына, беделіне, атақтарына қарамастан бағалануы керек. Ғылым бастапқыда демократиялық: ірі, әйгілі ғалымның нәтижелері, сондай-ақ жаңадан келген зерттеушінің нәтижелері қатаң тексеріліп, сынға алынуы керек; - қауымдастық: ғылыми білім ортақ меншікке айналуы керек; - мүддесіздік, бейтараптық: ғалым шындықты риясыз іздеуі керек. Ғалымның ғылыми жетістіктерін марапаттау мен тануды мақсат ретінде қарастыруға болмайды. Бірақ ғалымдардың басқаларға қарағанда тезірек ғылыми нәтиже алуға деген ұмтылысынан тұратын ғылыми бәсекелестік және жекелеген ғалымдардың, олардың топтарының гранттар мен мемлекеттік тапсырыстар алу үшін бәсекелестігі бар; - рационалды скептицизм: әр зерттеуші ӛз әріптестерінің жасаған жұмысының сапасын бағалауға жауап береді, егер ол осы деректердің дәлдігін ӛзі тексермеген болса, басқа зерттеушілер алған мәліметтерді ӛз жұмысында пайдалану үшін жауапкершіліктен бас тартпайды. Басқаша айтқанда, ғылымда, бір жағынан, ізашар жасаған нәрсені құрметтеу керек, ал екінші жағынан, олардың нәтижелеріне күмәнмен қарау керек: "Платон менің досым, бірақ шындық қымбатырақ" (Аристотель). Ғылымның сыртқы этикасы, кәсіби, ішкі этикадан айырмашылығы, ғылым мен қоғамның қатынастарында ғалымдардың әлеуметтік жауапкершілігі ретінде жүзеге асырылады. Бұл проблема ХХ ғасырдың ортасына дейін - зымыран-ядролық қару, гендік инженерия, алып экологиялық апаттар және ғылыми-техникалық прогреспен бірге жүретін басқа да құбылыстар пайда болғанға дейін ғалымдардың алдында тұрған жоқ. [13]. жүктеу/скачать 1.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|