А. М. Саидов, Н. Д. Жангабылова, Б. Аманжол
Эксперименттік зерттеулер туралы жалпы мәліметтер
жүктеу/скачать 1.25 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4.3 Эксперименттік зерттеулер туралы жалпы мәліметтер
Эксперимент ғылыми зерттеулердің маңызды құрамдас бӛлігі болып табылады, оның негізінде нақты ескерілетін және басқарылатын жағдайлары бар ғылыми негізделген тәжірибе жатыр. Ғылыми тілде және ғылыми-зерттеу жұмысында эксперимент термині әдетте бірқатар конъюгативті ұғымдарға ортақ мағынада қолданылады: мақсатты бақылау, білім объектісін кӛбейту, тәжірибе, оның ӛмір сүруінің ерекше жағдайларын ұйымдастыру, болжауды тексеру. Бұл тұжырымдамада эксперименттердің ғылыми тұжырымы және зерттелетін құбылысты дәл ескерілген жағдайларда бақылау, оның даму барысын бақылауға және осы жағдайлар қайталанған сайын оны қайта жасауға мүмкіндік береді. "Эксперимент" ұғымы белгілі бір құбылысты кӛбейту үшін жағдай жасауға бағытталған және мүмкіндігінше таза, яғни басқа құбылыстармен күрделенбейтін әрекетті білдіреді [3, 8, 9]. Эксперименттің негізгі мақсаты - зерттелетін объектілердің қасиеттерін анықтау, гипотезалардың дұрыстығын тексеру және осы негізде ғылыми зерттеу тақырыбын кең және терең зерттеу. Экспериментті қою және ұйымдастыру оның мақсатымен анықталады. Ғылымның әртүрлі салаларында жүргізілетін эксперименттер салалық болып табылады және тиісті атауларға ие: физикалық, химиялық, биологиялық, әлеуметтік, психологиялық және т. б. Тәжірибелер келесідей бӛлінеді: - зерттеу мақсаттары бойынша (айқындаушы, түрлендіруші, іздеуші, шешуші, бақылаушы); - жағдайды қалыптастыру тәсілі бойынша (табиғи және жасанды); - зерттелетін объектілер мен құбылыстардың құрылымы бойынша (қарапайым, күрделі); - ӛткізуді ұйымдастыру бойынша (зертханалық, заттай, далалық, ӛндірістік және т. б.); - зерттеу объектісіне сыртқы әсер ету сипаты бойынша (геологиялық, энергетикалық, ақпараттық); - эксперименттік зерттеу құралдарының зерттеу объектісімен ӛзара әрекеттесу сипаты бойынша (әдеттегі және модельдік); - экспериментте зерттелетін модельдердің түрі бойынша (материалдық және ақыл-ой); - түрленетін факторлар саны бойынша (бір факторлы және кӛп факторлы); - бақыланатын шамалар бойынша (пассивті және белсенді); 61 - зерттелетін объектілердің немесе құбылыстардың сипаты бойынша (технологиялық, социометриялық) және т. б. Эксперименттерді жіктеу үшін басқа белгілерді қолдануға болады. Табиғи эксперимент зерттеу объектісінің табиғи жағдайында тәжірибелер жүргізуді қамтиды (кӛбінесе биологиялық, әлеуметтік, педагогикалық және психологиялық ғылымдарда қолданылады). Жасанды эксперимент жасанды жағдайлардың қалыптасуын қамтиды (техникалық және жаратылыстану ғылымдарында кеңінен қолданылады). Анықтаушы эксперимент анықталған болжамдарды тексеру үшін қолданылады. Бұл эксперимент барысында зерттеу объектісіне әсер ету мен нәтиже арасында белгілі бір байланыстың болуы, белгілі бір фактілердің болуы анықталады. Түрлендіруші немесе шығармашылық эксперимент гипотезаға сәйкес зерттеу объектісінің құрылымы мен функцияларын белсенді ӛзгертуді, объектінің компоненттері арасында немесе зерттелетін объект пен басқа объектілер арасында жаңа байланыстар мен қатынастарды қалыптастыруды қамтиды. Зерттеуші зерттеу объектісінің дамуының ашық үрдістеріне сәйкес объектінің жаңа қасиеттері мен қасиеттерін қалыптастыруға ықпал етуі тиіс жағдайларды әдейі жасайды. Егер жеткілікті алдын ала (априорлық) деректердің болмауына байланысты зерттелетін құбылысқа әсер ететін факторларды жіктеу қиын болса, іздестіру эксперименті жүргізіледі. Іздеу экспериментінің нәтижелері бойынша факторлардың маңыздылығы анықталады, елеусіз заттар жойылады. жүктеу/скачать 1.25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|