Абдалиева Наргиз ибрахим халилаевна Аграрлық секторда жер ресурстарын пайдалану тиімділігін арттыру жолдары
Аграрлық секторда жер ресурстарын пайдаланудың тиімділігін арттырудың басым бағыттары
жүктеу/скачать 330.5 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- ДИССЕРТАЦИЯ ТАҚЫРЫБЫ БОЙЫНША ЖАРИЯЛАНҒАН ЖҰМЫСТАР ТІЗІМІ
- Оъектом исследования
- Цель исследования
- Научная новизна диссертационного исследования.
- Теоретическая и практическая значимость исследовательской работы.
- SUMMARY Abdalieva Nargiz Ibrahim - Halilaevna
- Object of research
- Scientific novelty of dissertational research.
- The theoretical and practical importance of research work
3 Аграрлық секторда жер ресурстарын пайдаланудың тиімділігін арттырудың басым бағыттары Қазақстандағы жер қатынастарын дамыту ауылшаруашылығында жер пайдалануды реттеуді күшейтумен сипатталады. АӨК ауылшаруашылығы пайдаланылатын жерлердің жоқ кезінде жерді қайта үлестіру мен оны пайдаланудың тиімділігін арттырудың басты құралы болатын жалға беру қатынастары перспективалы болып қалады. Жалға беру кезінде адамдардың үш маңызды мотивациясының: қожайын-жұмысшы-жерді пайдаланушы бірыңғай жүйеге бірігуіне қол жеткізіледі.Э кономикалық құқықтық түсінікте жалға беру бір тарап (жалға беруші) екінші тарапқа жалға алушыға мүлікті (жерді) шартта кеісілген жалға беру ақысына уақытша пайдалануға беретін шартпен рәсімделген мүліктік жалға беру болып саналады. Жалға алу кезінде жалға беруші, егер бұл келісім шартта көрсетілмесе оны пайдалану тәсілін өздігінше айқындай алады және өндірілген өнім мен оны сатудан түскен пайданың меншік иесі болып қалады. Жалға берушіні бұл жағдайда тек шамасы жалға беріліп жатқан жердің ахуалымен анықталатын жалға беру төлемақысы ғана қызықтырады. Жалға берудің мынадай түрлері бар: жеке отбасылық және ұжымдық. 1. Жеке жалға алу - шаруа (фермер) қожалығын ұйымдастыру мақсатында жеке тұлғалар үшін; 2. Отбасылық - отбасы басшысына жалға беру келісімін заңды рәсімдеумен отбасының әрбір мүшесіне жалға жер үлесін беру. 3.Ұжымдық - өз жер үлестерімен және еңбекке қатысуымен АШӨК, ЖШС жұмысшылары үшін Қазақстанда барлық мемлекеттік емес агроқұрылымдар (АШӨК, ЖШС, Ш (Ф) Қ) алғашқы қайтарымсыз ұзақ мерзімді жер пайдалану құқығының иеленушілері болып табылады (5 жылдан 49 жылға дейін мерзімге) (1-сурет). Екінші жер пайдалану құқығы,бірінші жер пайдаланушы өзіне тиісті учаскені немесе оның бір бөлігін уақытша пайдалануға екінші адамға берген жағдайда пайда болады. Жалға беру келісімшарты жалға берушінің арендатормен қарым қатынасын реттейтін негізгі құжат болып табылады. Жалға беру келісімшартында: -Жалға берілетін жер учаскесінің құрамы мен құны; -Жалға беруші жөнінде жалға берушінің және оны мақсатты пайдалану жөнінде жалға алушының міндеті; -Жердің құнарлылығы мен экологиясын сақтау және жақсарту бойынша тараптардың міндеттерін бөлу; -Келісім шарт тоқтағаннан кейін жалға берушіге жерді келісімде көрсетілген ахуалда қайтаруға арендатордың міндеті; -Жалға алу ақысы өлшемі,жалға беру мерзімі және басқада шарттар қарастырылады. Заң бойынша 3-5 жылға және қосымша пайда алу мақсатында оларды пайдалану кезеңінде жалға берушілерге жер үлестерін иеленушілер (әлеуметтік сала қызметкерлері, зейнеткерлер) беретін қысқа мерзімді жалға беру белгіленген. Жалға берушінің сол бір учаскені өңдеу сияқты ұзағырақ болған сайын,оны тиімді пайдалану үшін онда себептің көп болатынын тәжірбие көрсетуде.
(аудандық, қалалық, қыстақтық, ауылдық, селолық атқару комитеттерінің үкім шығару құқы бар)    
алғашқы жер пайдаланушылар  
мемлекеттік заңды тұлғалар тұрақты немесе уақытша жер пайдалану құқығымен - мемлекеттік емес заңды тұлғалар (ӨК, ШС, АҚ) - жеке тұлғалар (ШФҚ) қайтарымсыз ұзақ мерзімді жер пайдалану құқында 
алғашқы жер пайдалану құқының пайда болуының негізі 
- жалға беру келісім шарты - уақытша қайтарымсыз жер пайдалану келісім шарты 
Жер пайдалану құқын басқару
учаскелерді немесе олардың бір бөлігін: - субарендаға; - уақытша қайтарымсыз жер пайдалануға (сатып алу-сату, алмасу, кепіл) беруге құқылы
мемлекеттік өкілеттік орган келісімімен ұзақ кақытқа жалға бере алады 
Екінші жер пайдаланушылар
Ауыл шаруашылығы өнімін өндіруге тілек білдірген немесе өндірумен айналысатын азаматтар мен заңды тұлғалар
Екінші жер пайдалану құқығының пайда болу негіздері   
Субаренда келісім шарты түріндегі екінші жер пайдалану туралы келісім шарты 
Ескерту – Автордың құрастыруы 1сурет – Ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлерді жалға беру үлгісі Жалға беру мерзімін ұзарту арендаторды жер учаскесі иесі мәртебесіне жақындатады және оның құнарлылығын арттыруға үлкен дәрежеде мүдделі етеді. Жер пайдаланудың ұзақтығы арендаторлардың, топырақ құнарлылығын арттырумен, тиімді жер пайдаланумен байланысты шараларды жүзеге асыру қажеттілігіне сенімділігін қамтамасыз етеді. Қазіргі уақыттағы жер қатынастарының дамуы жердің нақты құнын анықтаусыз мүмкін емес. Жер төлемдерінің жүйесі қатаң ақпараттың базасына, мониторингке, жерлің кадастрлік бағасында негізделетін жер бағасының көрсеткіштерінде негізделуі тиіс. Жерге нормативтік бағалар нарықтық механизмінің жұмыс істеуінің негізі болып табылады. Солар арқылы жерге салық салу мен жалға ақы төлеу, кепілдік операциялар (ипотека) және жерді сатып алу-сату механизмінің өзінің жүйелері жұмыс істейді. Жердің құны жерлердің құнарлық мәселелерінен, өткізу нарығына қатысты олардың орналасу орнынан, сондай-ақ табиғи-климаттық жіне эконоимкалық сипаттағы көптеген аспектілерден тұратын жерді бағалаудың тұтас жүйесі негізінде есептеледі. 
Ескерту – Автордың құрастыруы 2 сурет – Ауылшаруашылығы мақсатындағы жерлерді бағалау кезеңдері және әдістемелік ұсынымдар Әлемдік тәжірибе мен пратика ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерді бағалау үдерісінің әрқайсысының өзіне өзі әдістемелік көзқарастары тән үш жүйелі сатыдан өтуі тиіс екенін көрсетті (2-сурет). Зерттеу батыстық экономикалық практиканың қозғалмайтын мүлік нысандарын бағалауға үш негізгі әдістемелік амалын жасап шығарды және іске асырды: сатуларды салыстыру, шығынды және кірісті капитализациялау (жерді бағалауға да осыны жатқызуға болады). Салыстырмаларды салыстыру әдісі жер құнын бағалаудың әдісі жер құнын бағалаудың өте жақсы әдісі болып табылады, алайда Қазақстан үшін тән сатылымддар боцынша жеткілікті ақпараттың жоқ кезінде қолданылатын басқа да әдістер бар. Жер, ғимараттар мен ғимараттардан бөлек жалға берілетін кезде жер рентасын капитализациялау әдісі ыңғайлы. Арендатор салықты төлеуге және барлық басқа да шығындар үшін жауапты мойынына алатын жағдайда жалға алынатын ауыл шаруашылығына пайдаланатын жерлер мен коммерциялық қолданыстағы учаскелер жағдайында бұл әдіс негізгі болып қалады. Жердің дамыған нарығыменелдерден айырмашылығы ауыл шаруашылығы жерлерін бағалау кезінде Қазақстанда нормативтік бағаны есептеу үшін ауыл шаруашылығы пайдаланатын жерлерді экономикалық бағалаудың 3 туры нәтижелерін қолдануға негізделген өз әдістемелік көзқарастары қалыптасты. Ауыл шаруашылығы жерлерін бағалаудың бірінші кезеңі республикада 1986 жылы аяқталды. Топырақ бонитировкасы орналасқан орнын бағалау, жердің технологиялық қасиеттерінің сипаттамалары негізінен барлық аудандар бойынша бар. Жерлерді бағалаудың екінші және үшінші сатыларын іске асыру ауыл шаруашылығы үшін бұл міндеттерді шешуге нақты – практикалық көзқарастар әзірленген болатын. Республикадағы жерлердің барлық санаттарын бағалаудың екінші кезеңінде мұндай қағиданы жер үшін төлем ақы ставкасын анықтау кезінде жер шаруашылығының мемлекеттік ғылыми - өндірістік орталығы қолданды.
Елімізде, ТМД елдері мен басқа да шет мемлекеттердің заңнамаларына сәйкес, ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді пайдалану қатысты мәселелер негізінен екі бағытта жүргізіледі. 1. Мемлекет тарапынан жерді тиімді пайдалануға қатысты жүргізілетін іс-қимылдар. Оларды мақсатына қарай үш бөлікке бөлуге болады. Олардың алғашқысы жерді тиімді пайдалануға байланысты заңнамаларды жетілдіру. Қолданыстағы Жер кодексіне сәйкес (92-бап), екі жыл пайдаланбаған жер учаскелері, жерді бақылау инспекциялары тарпынан жазбаша ескерту берілген соң, жер учаскесі тағы да бір жыл пайдаланылмаған жағдайда, сот тәртібінде жер учаскесі оның иесінен мәжбүрлеп алынады. Ал ауылшаруашылық жерлері оларды пайдалануда жер құнарлылығының едәуір төмендеуіне соғатын болса (93-бап), жер инспекциясының, талап арыз беруден үш ай бұрын, заң бұзылуын жою туралы жазбаша ескертуден кейін ғана және осы мерзімде жер иесі заңдардың бұзылуын жоймаған жағдайда сот тәртібімен жер учаскесі мәжбүрлеп алынуы мүмкін. Жерді пайдаланбауына байланысты жер учаскесін алу механизмі өте күрделі және сот процедурасын қоспағанның өзінде, жерді пайдаланбау мерзімі үш жылға дейін созылады. Бұдан басқа жер құнарлылығының төмендеуіне байланысты оларды алып қою тетігі жер құнарлылығының төмендеуінің көрсеткіштері заңнамалармен белгіленбеуіне байланысты бүгінгі күні аталған заң бұзушылық бойынша шара қолдану мүмкін емес. Осы себепті, агенттік тарапынан Жер кодексіне тиісті ұсыныстар әзірленіп, қазіргі кезде олар Парламент Мәжілісінің қарауына енгізілді. Бұл ретте, жерді пайдаланбағаны үшін оларды алып қою тетігін жетілдіру және ауылшаруашылық жерлерінің ұзақ мерзімге айналымнан шығып қалуының алдын алу мақсатында, кодексте белгіленген екі жыл пайдаланбау мерзімі 5 жыл кезеңдегі екі жыл пайдаланбаған мерзімнен тұратын болады. 2. Жер құнарлылығын төмендетуге байланысты көрсеткіштер Үкімет бекітетін жерді тиімді пайдаланудың тәртібі құрамында белгіленетін болады. Жер құнарлылығы көрсеткіштерін анықтау және оларға мониторинг жүргізу мақсатында Ауыл шаруашылығы министрлігінің құрамында болып келген “Республикалық агрохимия қызметінің ғылыми методикалық орталығы” мемлекеттік мекемесі Үкімет қаулысымен Жер ресурстарын басқару агенттігі құрамына берілді. 3. Келесі шара – ауыл шаруашылығына субсидиялар беруді жүйелендіру. Аталған мәселе бойынша мемлекет саясатының мәні, ол ауыл шаруашылық субъектілеріне берілетін субсидияларды озық технологиялар мен сапалы ауыл шаруашылық өнімдерін өндіретін және жер ресурстарын тиімді пайдаланатын субъектілерге басымдылық ретінде беруді жүйелендіру болып табылады. 4. Жер пайдалану мен қорғауды мемлекеттік бақылау. Мемлекеттің басты әкімшілік функцияларына жататын мемлекеттік бақылаудың негізгі мақсаты жер пайдалануда заңдылықтардың сақталуын бақылау болып табылады. Аталған функцияны агенттіктің өңіраралық жер инспекциялары атқарады. Былтырғы жылдың қорытындысы бойынша, агенттіктің жер инспекциялары көлемі 1,3 млн. га жерде 9 мыңнан аса пайдаланылмайтын жер учаскелерін анықтады. Сонымен қатар, көлемі 2,04 млн. га болатын 3,4 мың жер учаскелері иесіз учаскелер ретінде есепке қойылды. 5. Жерлерді тиімді пайдалану бойынша мемлекет тарапынан жүргізілетін іс-шаралардың келесі бір бағыты, ол жер иелерінің өздері бастамашы болатын іс-қимылдар. Еліміздің заман талабына сай нарықтық экономикаға көшуіне байланысты, республикамыздағы ауылшаруашылық мақсаттағы жерлері негізінен мемлекеттік емес субъектілердің иелігіне көшкені аян. Осы себепті, ауылшаруашылық жерлерінің 98 пайызынан астамы 207 мың шаруа қожалықтары және 7,1 мың шаруашылық серіктестіктер, акционерлік қоғамдар мен ауылшаруашылық кооперативтерінің иелігінде. Сондықтан да, өз иеліктеріндегі жерлерді тиімді пайдалану мен оларды қорғау аталған субъектілердің басты мүддесі мен міндеті. Ауылшаруашылық жерлерін тиімді пайдалануда шаруашылықтардың жер көлемі, ауылшаруашылық мәшинелерін пайдалану тиімділігі мен ауыл шаруашылығын өнеркәсіптік жүйеге бейімдеуге және де жаңа технологияларды енгізуге айтарлықтай әсерін тигізеді деп атауға болады. Қазіргі кезде, солтүстік өңірлерде шаруа қожалықтарының орташа жер көлемі 400 гектардан 720 гектарға дейін, ал оңтүстік өңірлерде 20-дан 162 гектарға дейін құрап отыр. Сол себепті, шаруа қожалықтары жерлерін біріктіру арқылы оларды ірілендіру, сол арқылы өндірісті тиімді жүргізудің тәсілдерін дамыту, өзекті мәселелердің бірі болып отыр. Заңнамаларға сәйкес, мұндай бастама жер пайдалаушылардың еркімен жүргізіледі. Мемлекет тарапынан оларды ынталандыруда экономикалық тетіктер, яғни субсидияларды беруді жүйелендіру арқылы, шаруашылықтарды ірілендіруге және озық технологияларды пайдалануға екпін беру қолданылады. 6. Ауыл шарушылығы жерлерін тиімді пайдалану арқылы, осы салада еңбек өнімділігін арттырудың ауыл шаруашылығы субъектілеріне тиесілі келесі бір бағыт – жерді пайдаланудың ғылыми негізделген жерге орналастыру жобаларын жасау. Жоба аясында жерді сапасы мен мақсатына орай орналастыру шаралары, ауыспалы егістерді қолдануды ұйымдастыру, жерді жел және су эрозиясынан қорғауға және топырақ құнарлылығын арттыруға негізделген жерді өңдеудің технологиялық карталарын жасау, рынок сұранысына орай, жергілікті жерге бейімделген ауылшаруашылық дақылдарының құрамын анықтау, тағы да басқа осы айтылған мәселеге қатысты кешенді жұмыстарды жүргізу. Осы себепті бұл шараларды жүргізу жер иелерінің олардың мүдделерімен қатар осы саладағы мемлекет саясатымен ұштасатын іс-шаралар. ДИССЕРТАЦИЯ ТАҚЫРЫБЫ БОЙЫНША ЖАРИЯЛАНҒАН ЖҰМЫСТАР ТІЗІМІ 1 Аграрлық салада жер ресурстарын пайдаланудың экология-экономикалық мәселелері // Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті «Экономика» факультетінің 20 – жылдығына арналған «Тәуелсіздік туы – экономикалық өрлеу» атты облыстық ғылыми – тәжірибелік конференция материалдар жинағы, Қызылорда, 2012 жыл. 2 Ауыл шаруашылығы жерлерін тиімді пайдаланудың бағыттары //Халықаралық ғылыми – тәжірибелік конференцияның материалдары «Жаһандану жағдайларындағы тауарлар мен қызмет көрсетудің сапасы және бәсекеге қабілеттілігінің өзекті мәселелері», Қазтұтынуодағы Қарағанды экономикалық университеті, 2012 жыл. Резюме Абдалиева Наргиз Ибрахим - Халилаевна Пути повышения эффктивности использования земельных ресурсов в аграрном секторе (на материалах Кызылординской области) на соискание академической степени магистра экономики и бизнеса по специальности 6 М050600 - «Экономика» Оъектом исследования являются земельные ресурсы хозяйств в сельскохозяйственной отрасли Кызылординской области. Предмет исследования – методологические и практические проблемы экономической эффективности использования земельных ресурсов в аграрном секторе. Цель исследования – разработка предложений по повышению эффективности использования земельных ресурсов в аграрном секторе. Теоретическими и методологическими основами исследования являются труды отечественных и зарубежных ученых, связанные с объектом и предметом исследования. Информационную базу исследования составляют программные материалы Кызылординской области, данные департамента сельского хозяйства Кызылординской области, Агенства по управлению земельными ресурсами Республики Казахстан, материалы Агенства РК по статистике и департамента по статистике Кызылординской области. Научная новизна диссертационного исследования. В качестве научной новизны в диссертационной работы выступают следующие результаты: - обоснованы теоретические аспекты экономической эффективности при использовании земельных ресурсов в сельском хозяйстве; - предложены приоритетные пути эффективного использования сельскохозяйственных земель; - определены пути развития ипотеки по использованию земельных ресурсов; - предложены пути совершенствования методологии оценки земель сельскохозяйственного назначения. Теоретическая и практическая значимость исследовательской работы. Исследовательская работа связана с определением теоретико – методологических основ по эффективному исследованию сельскохозяйственных земель. Методологические рекомендации, выводы и предложения по экономическому обоснованию эффективного использования земельных ресурсов были использованы в Департаменте сельского хозяйства Кызылординской области. SUMMARY Abdalieva Nargiz Ibrahim - Halilaevna Increase ways of efficiency of using of ground resources in agrarian sector (on materials of Kyzylorda area) On receiving of the academic degree of the master Economy and business on a speciality 6М050600 - "Economy" Object of research are ground resources of farms in agricultural branch of Kyzylorda area. Subject of research – methodological and practical problems of economic efficiency of use of ground resources in agrarian sector. The research’s objective – is developing offers on increase of efficiency of ground resources in agrarian sector using. Theoretical and methodological bases of research works are domestic and foreign scientists connected with object and subject of research. Information base of research are made by program materials of Kyzylorda area, the dates of agriculture’s department of Kyzylorda area, Agency of ground resource’s management of Republic Kazakhstan, Agency on statistics o Republic of Kazakhstan, materials of department on statics of Kyzylorda area. Scientific novelty of dissertational research. As scientific novelty in dissertational works are following results: - Theoretical aspects of economic efficiency at use of ground resources in agriculture are proved; - Priority ways of an effective utilization of farmlands are offered; - Ways of development of a mortgage on use of ground resources are defined; - Ways of perfection of methodology of an estimation of the earths of agricultural purpose are offered. The theoretical and practical importance of research work. Research work is connected with definition of theoretical– methodological bases on effective research of farmlands. Methodological recommendations, conclusions and offers about an economic justification of an effective utilization of ground resources have been used in of Kyzylorda area’s Department of agriculture. жүктеу/скачать 330.5 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|