Ад быдлаын (< роч); ад гуран скр., шс.; вакрамеш



бет27/62
Дата03.07.2016
өлшемі1.79 Mb.
#173519
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   62

Н. Конаков



МИКÖЛА-УГОДНИК зырян (< роч); Микöла милöсливöй уд.; Микела милэстивей вэ., изь.; Микöла милостивöй п.-к., уд. (< роч).

Рочьяслöн моз жö коми фольклорын эм уна сюжет Микöла-угодник йылысь, кыдз вöралысьяслöн отсасьысь да найöс дорйысь йылысь. Сiйö быттьöкö öтувтö ассьыс да вöрса ловлысь функцияяс либö сувтö сылы паныд. Коми мифын буретш Микöла-угодниклысь ош корö пев, но Микöла-угодник оз сет да шуö, мый, сiдзкö, сетас мортлы бордъяс, а понлы ньöввуж да ньöвъяс. Кор ошъяс пондiсны тшöкыда усьласьны йöз вылö, Микöла-угодник лэччис му вылö. Сiйö пöрöдiс кыдз пу, чашкöдiс сiйöс да сюйис чашкöдöминас тув. Воис ош да кöсйис сëйны Микöла-угодникöс, но Микöла-угодник корис медводз отсавны сылы поткöдны кыдз пусö. Ошкыс сюйис лапасö чашкöдöминас, а Микöла-угодник перйис тувсö да пондiс лëкысь нöйтны ошсö кöрт беддьöн. Ошкыс кутiс кевмыны не нöйтны сiйöс да кöсйысис некор сэсся не вöрöдны йöзöс.

Öти вöралысь сëрмöдчис вöрын. Друг пондiс лым сорöн зэрны да ëна кöдздöдiс. Регыдöн вöралысьыд сэтшöма кынмис, мый ки-кокыс дугдiс кывзысьны. Сiйö мöдiс кыссьыны ордымöд. Коркö сэсся тыдовтчис би югöр. Вöралысь воис отшельниклöн келляöдз да вöзйысис узьмöдчыны. Отшельник шуис, мый комын во нин пö олö вежа олöмöн да оз лэдз пежавны ассьыс оланiнсö. Вöралысь муртса ловъя кыссис водзö да регыд казялiс мöд битор. Муртса воис сiйö бипур дорöдзыс. Сэнi куйлiс кутшöмкö пöль. Пöльыд чеччис, пуис выя рок да вердiс вöралысьöс. Сэсся вöралысь косьтысис бипур дорас и найö водiсны узьны. Асывнас пöльыд бара вердiс вöралысьтö и найö öтлаын петiсны туйö. Кор найö воисны отшельниклöн керка дiнöдз, керка пыддиыс вöлi сöмын ва гуран. Ваас вöлi вöралысьлöн шапкаыс, кодöс сiйö войнас уськöдiс керка дорас. Вöлöмкö, збыль вылас пöльыс вöлöма Микöла-угодник. Сiйö лэччöма енэжысь, медым отсавны вöралысьлы да накажитны буралöм оланпас торкысьöс.

Öти пöль вöзйысьö вöравны кык вöралыськöд да вермö кык сывъя гундырöс, кодi кöсйис найöс сëйны. Сiйö тышкасьö гундыркöд дас кык верст пасьта да дас кык верст кузьта гумла вылын (эпизодсö босьтöма коми мойдъясысь). Вöралысьяс да пöль аддзöны гундыр керкаысь уна морт туша да кералöм юр да зэв уна быд сяма ку – виöм вöралысьяслöн кыйдöсыс. Вöралысьяс кöсйисны юкны сюрöмторсö, но пöль сетiс ассьыс пайсö налы. Сэсся тшöктiс налы куньны синсö да шуис: “Казьтыштöй Микöла-угодникöс”. Кор вöралысьяс восьтiсны синсö, Микöла-угодник эз нин вöв сэнi.

Об вылö мунöм войвыв комилöн быличкаын висьтавсьö кöрвидзысь йылысь, кодi вöралiгас пондiс вöйны йи улö. Друг кыськö воис дзор пöль, мыччис сылы ассьыс бедьсö да кыскис васьыс. Вöралысь кöсйис аттьöавны сiйöс да юалiс, кöнi сiйö олö. Пöльыс шуис, мый сiйöс позьö аддзыны сöмын Салехардын Микöла-угодник вичкоысь. Вöралысь мунiс Салехардö да аддзис сiйöс мездысь пöльöс Микöла-угодник енпöв вылысь.

Коми мойдъясын Микöла-угодник петкöдчö шемöса бурдöдчысьöн. Сiйö ветлö сиктъясöд да бурдöдö бурдöдны позьтöм висьысьясöс. Сылы отсасьö гöль мужичöй. Микöла-угодник тшöктö ломтыны пывсян да ворйын кералö висьысьсö торъяс вылö. Сэсся сiйö босьтö вомас кутшöмкö зелля да пызйö кералöм торъяс вылас. Медводз торъясыс öтлаасьöны, мöдысь пызйöм бöрас тушаыс сöстöммö, а коймöдысь пызйöмсьыс висьысьыс ловзьö да томмö. Бурдöдчöмнас нажöвитöм сьöм джынсö Микöла-угодник сетлiс отсасьысьыслы. Тайö сюжетыс эм и роч фольклорын. Буракö, сiйöс рочьяслысь и босьтöма.

Микöла-угодник лунö некутшöм öбрадъяс удорасаяслöн кындзи комияслöн эз вöвны. Удораын пöльясöс да дöваясöс чöсмöдлiсны быдсяма пöжаснас (шаньгаöн, чериняньöн да с.в.) да шулiсны: “Милостивöй Микола сетiс”. Микöла-угодниклöн енпöвъяс вöлiны комияслöн торйöн пыдди пуктанаöн. Но вöлi кö выль енпöв вылан гижöма “Николай Чудотворец”, то перым-комияс пыр жö идравлiсны енпöвсö керкасьыс, сы вöсна мый чудотворец да чудь кывъяс кылöны öткодя, а чудь кывйöн перым-комияс пасйылiсны быдсяма ловсö да пежъясöс.

Литература: Рочев 1984, Успенский 1982, Янович 1903, Fuchs 1924, Fokos-Fuchs 1951, ПЛ ЧМ; ЮР ЧМ.

Н. Конаков
МИЧ быдлаын; мичлун гижöд кывъя.

Комияслöн мöвпсямын мичлун, кыдз эстетическöй категория, йитчöма этикет да этика понятиеяскöд бур да шань. Му пуксьöм йылысь мифъясын мичлун йитчö гармония подувкöд, кодöс муюгыдас вайö Ен. Му артмöдöм йылысь мифъясын мичлун петкöдчö мутэчас гармонизацияын, югыдсö торйöдöмын хаосысь да югыдыслöн торъялöмын пемыдысь. Татысь артмö и гöгöрвоöм, мый мичлун – тайö югыд да еджыд, а мичтöм – пемыд да сьöд, мича-еджыд да мисьтöм-сьöд – зумыд кывтэчасъяс, кодъяс вермöны пасйыны и мортöс, и гöгöртас, и вöр-ва. Вир-яйлöн еджыдлун индö нывбаба мич вылö öбрада да лирикаа поэзияын, мортлöн тöдмöс вылö (неморт дорысь) быличкаясын. Васалысь образсö изьватас йитлiсны поводдякöд: букыд поводдя дырйи – сьöд, мисьтöм, букыш, шондiа дырйи – югыд, мича да гажа. Тайö сетö позянлун йитны мичлунсö öти либö мöд образлöн солярносьткöд.

Шондi, тöлысь да кодзувъяс артмöдöмкöд демиургъяс вайисны му вылö гармония да мичлун идеал. Öти миф серти, Омöль вöчö тöлысь и таысь ставыс му вылын пондö кынмыны. Та понда Ен вöчö шондi, а бöрыннас казялö тöлысьлысь сöстöммöдан вынсö да босьтö кыкнансö аслыс. Сэксянь тöлысь лоö войся арт видзысьöн, шондi вежысьöн да Енлöн агентöн улi муюгыдын. Мöд миф серти, тöлысь – шондiлöн тор, кодöс кöсйö асавны Омöль. Та вöсна сiйö артмöмсяньыс нин Енлöн вöчöмтор. Югыд да шоныд сетысь тöлысь да шондi образын медъёна петкöдчöма мичлун идея. Та понда тöлысь гуг да шондi бан метафораяс медся ëна паськалöмаöсь коми фольклорын. Шондiбанöн нимтöны невестаöс кöлысь öбрадын, рöдвужöс бöрдöдчанкывъясын, кулöмаöс дзебан öбрадын, нылöс лирикаа поэзияын и мойдса мича нылöс. Эзысьлöн да зарнилöн ассоциативнöй йитöдыс тöлыськöд да шондiкöд урчитö налысь вежöртассö мичлун пасйöмын. Йöзкостса поэзияын эзысь чужöм, еджыд чужöм да тöлысь чужöм öткодь вежöртасаöсь, а быдлунъя сëрниын зарни ныв да эзысь пи мыджсьöны шондi да тöлысь символика вылö, идеальнöй морт праобраз вылö. Öтл. Шондi ныв да Тöлысь пи. Ки, юр да сьöлöм пасйигöн зарни индö идеала кужöм, мыв да сьöлöмкылöм вылö. Сiйö вуджöдö мичлун понятие сэтшöм категорияяс вылö, кыдз творчество, бурлун да мывкыд, кодъяс гармонизируйтöны гöгöртассö да асьсö вöчысьсö.

Югыдкöд да мичлункöд лöсялö и пырыс тыдалöм. Эпосса да мойдса мича нывъяслöн “яй пырыс лыыс тыдалö, лы пырыс вемыс, вем пырыс ставыс, мый му вылас вöчсьö”. Татшöм сяма жö мичлун параметръяс эмöсь и хантъяслöн чайтöм-гöгöрвоöмъясын, и география да культура боксянь ылысса бурятъяслöн. Бурятъяслöн багатыр Эре-Токоло-Моргон вочаалö невестасö да “паськöм пырыс вир-яйсö видзöдö, яй пырыс лысö видзöдö, лы пырыс вемсö видзöдö”. Зэв мича вир-яй öткодявсьö муюгыдлысь гармония да мичлун петкöдлысь шемöса рöмпöштан либö мича яблöга блюд веркöскöд. Мукöд коми быличкаын вöрса йöз (традиция серти найö сьöдöсь) да визувтысь вакöд йитчöм васаяс пырыс тыдаланаöсь. Тайö текстъясас тöдчöдöма, мый стихия месайяс пырыс тыдалöны да мый найö мöдар югыдысь. Татшöм ногöн, коми чайтöм-гöгöрвоöмъясын мичлун – тайö мыйкö сэтшöмтор, кодi пырö збыль муюгыдас мöд муюгыдысь, материальнöй муюгыдö идеальнöй, полтöса муюгыдысь.



Литература: Кулик 1914, Налимов 1907, Сидоров 1926, Уляшев 1992, Уляшев 1993.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   23   24   25   26   27   28   29   30   ...   62




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет