«Адам және жануарлар физиологиясы» пәні, негізгі оқу пәні ретінде биология және биотехнология факультетінің биология, биотехнологияның және биология педагогика мамандықтары бойынша 3-курс студенттеріне оқылады
жүктеу/скачать 1.03 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Дара жиырылу
| 2.3. Еттің жиырылу режимдері
Қаңқа еттеріне тән қасиет олардың екі түрлі: изометриялық және изотониялық режимде жиырылу қабілеттілігі. Изометриялық режим мынадай жағдайда байқалады. Еттің активтілігі жоғарылаған сайын күші артқанмен де талшықтары қысқармайды (мысалы, ет үлкен жүкті көтерген кезде), себебі талшықтарының екі басыда қатты бекітілген. Изотониялық режимде, ет алғашқы кезде күшін дамытып, жүкті көтеруге қабілеттілік көрсетеді, содан кейін ет жиырылады, былайша айтқанда, талшығының ұзындығы өзгереді, бірақ сол жүкті көтеру салмағына тең күш қатаяды. Бірыңғай салалы еттердің жиырылу режимі изотониялық және изометриялық режимді бөліп ашумен қатар, кейде аралық ауксотониялық режим болатындығын да айта кету керек. Мысалы, іші қуыс мүшелердің қабырғасындағы еттер жиырыла бастағанда ол мүшеде сұйық бар десек, ал сыртқа шығатын жерде сфинктер жабық күйде, сол жағдайда изометриялық жиырылу режимі пайда болады. Мүшенің қуысында қысым жоғарылап, ал бірыңғай салалы еттердің клеткасы өзгермейді (сұйық қосылмайды). Егер қысым артатын болса және сфинктерді ашуға мәжбүрлік туып, Б.С.Е. клеткалары изотониялық режимге ауысып, сұйықты сыртқа шығаруға байланысты Б.С.Е. клеткаларының мөлшері азайып, күші тұрақты күйде, сұйықты айдап шығуға жеткілікті күйде болады. Қаңқа еттері жеке дара жиырылуға және жинақталып немесе тетанус (гр. оцепенение – қатып қалу, дірілдеу) түрінде жиырылады. Дара жиырылу – берілген бір стимулға бір рет жауап беру немесе стимулдың дара жиырылуға жеткілікті әсері. Тетанус дегеніміз – ет талшығының ұзақ уақыт бойы тітіркендіргенде ұзақ жиырылуы. Тетанус кезінде әрекет потенциалы бірнеше рет дамып отырып, С – тордан Са++ ионының ұзақ уақыт бойы бөлініп шығуынан кальцийдің деңгейі жоғарылап, тропонинмен байланысқа түседі. Тітіркендіргішті тоқтатқанша жиырылу күйінде қалады. Суммация – мұндай жиырылу мынадай жағдайда пайда болады: егер етке екі немесе одан да көп стимул әсер еткенде, тағы да әрбір келесі стимул одан бұрынғыдан соң екінші жиырылу фазасы кезінде (босаңсып немесе ұзару кезінде) немесе 1-фазасында (қысқару немесе күшею), онда қаңқа етінде стимулдан жиырылу күштері бірігіп, қосылып тісті тіркеу байқалады. Суммацияның екі: уақытша немесе жеке суммация түрі болады. Егер екінші тітіркендіргіш талшықтың босаңсыған кезіне сәйкес келсе (ұзаруы), онда толық жиырылып үлгермейді, бірақ жаңа жиырылу үдерісі басталады. Бір интервалмен тітіркендіргішті жиілетсе, тісті суммация пайда болады (секундта 8 стимул). Егер тітіркену интервалын азайтып, тітіркендіргенде келесі тітіркендіргіш қысқару фазасына сәйкес келсе, тегіс тетанус пайда болады. Қаңқа еттеріне тән тағы да бір жиырылу түрі бар – контрактура. Мұндай жиырылуды эксперимент жасау арқылы оңай байқауға болады. Мысалы, етке жоғары калийлі ерітіндімен әсер ету. Осы кезде деполяризация үдерісі ұзаққа созылып, еттің активтілігі ұзақ уақыт бойы сақталады. Кофеинде осындай құбылыс береді, сондықтан да гипер калийлік, кофеинді контрактура деп те атайды. Кофеинді контрактураның себебі – саркоплазмалық тордан Са++ ионының бөлінуі. Паталогиялық жағдайда да пайда болады, бірақ ол кезде адамның еркіне бағынбайды. 3-ТАРАУ
жүктеу/скачать 1.03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|