«Адам және жануарлар физиологиясы» пәні, негізгі оқу пәні ретінде биология және биотехнология факультетінің биология, биотехнологияның және биология педагогика мамандықтары бойынша 3-курс студенттеріне оқылады
жүктеу/скачать 1.03 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 6.10. Қалқанша серік безі
| Қалқанша без гормондары. Қалқанша без ткані йод бөледі, ол осы без фолликуляларынан пайда болып, гормонның құрамына кіреді. Мұндағы без клеткаларының ерекшеліктерінің бірі йодты сіңіру қабілеттілігі жоғары, сондықтан оның концентрациясы клетка ішінде қан плазмасына қарағанда 300 есе көп.
Йодтың концентрациялық градиентіне қарсы тұрып клетканың ішіне өтуі клетка мембранасында орналасқан және оның жұмысына көп мөлшерде энергия қажеттілік етілетін “йодтық насосқа” байланысты. Сондықтан да йод ионын пәрменді тасымалдауға энергияны АТФ-тан алады. Қалқанша без гормонын синтездеуге керекті йодтың жетіспеуінен бездің тканьдері үлкейіп, зоб пайда болады. Безде йодтық қосылыстар: монойодтирозин, дийодтирозин синтезделеді. Олар без клеткасындағы фолликулалар арқылы белокпен комплексті қосылыстар – тиреоглобулин түзеді. Қалқанша бездің диаметрі 0,1 мм, көптеген фолликуладан тұрады. Оның ішінде мөлдір түсті “коллоид” сұйықтығынан тұратын гликопротеинтиреоглобулинмен толтырылған. Әрбір фолликуланың қабырғасы бір қабатты куб тәрізді клеткадан тұрады. Йод қалқанша безге ион түрінде, фолликуланы қоршап жатқан көптеген капиллярлардағы қаннан фолликула клеткалары арқылы активті түрде сіңіріп отырады. Содан кейін бұл иондар пероксидазаның көмегімен молекулалы йодқа дейін тотығып, молекула йод тирозин аминқышқылымен тироглоблиннің құрамындағы белок арқылы реакцияға түседі. Тирозиннің йодпен қосылуы осы екі негізгі тиреоидты гормондарды түзеді. Йодты қосылыстар қалқанша безде: МИТ – 23,8 % (монойодтирозин); ДИТ – 32,2 % (дийодтирозин); Т3 – 7,4 % (үшйодтирозин); Т4 – 35,6 % (төртйодтирозин немесе тироксин) мөлшерде болады. 6.10. Қалқанша серік безі Мұндай без адамда төртеу, екеуі қалқанша бездің артында, екеуі оның төменгі шетінде орналасқан. Бұл бездердің жалпы массасы 100 мг. Егер осы безді алып тастаса, денесі, аяқ-қолдары тартылып, “тетания” деген ауру пайда болады. Бұл без болмаса тыныс алу еттері тырысып, өліп кетеді. Тетанияның басты себебі – қандағы және жұлын сұйықтығындағы кальций мөлшерінің азаюы. Тетания кезінде бауырдың қызметі бұзылады, қанда улы зат карбомин қышқылды аммоний пайда болады. Егер балаларда бұл бездің туа біткен жетіспеушілігі болса, қанның құрамында Са2+ мөлшері төмендегенінен сүйектері, тісі және шашы өспейді, бұлшық еттері ұзақ уақыт бойы жиырылғыш күйде болады (иық, кеуде, жұтқыншақ еттері). Гиперфункция кезінде Са мөлшері қанда жоғары болып, неоорганикалық фосфат саны азайып, “остеопороз”, былайша айтқанда ет ткані бұзылады, еттері әлсіреп, аяқ-қолдары, жотасы сырқырап ауырады. Әрине, бұл бездегі ісік ауруының салдарынан болады. Ал ісікті алып тастаса ауру қалпына келеді. Бұл бездің бөлетін гормонын паратгормон деп атайды. Бұл кальцийдің мөлшерін реттеу азайғанда Са+ азаяды, көбейгенде көбейеді. Остокластардың қызметін пәрмендейді. жүктеу/скачать 1.03 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|