Ахмеди ысқАҚов қазіргі қазақ тілі морфология
жүктеу/скачать 2.43 Mb.
|
| Бірінші бөлім
СӨЗ ЖӘНЕ ОНЫҢ МОРФОЛОГИЯЛЫҢ ҢҰРЫЛЫМЫ I тар ау КІРІСПЕ § 1. ТІЛДІҢ ЛҒЖСИКАСЫ МЕН ГРАММАТИКАЛЫҚ ҚҮРЫЛЫСЫНЫҢ ӨЗАРА ҚАТЫНАСЫ т іл - т іл д ің өзара бір-бірімен байланысты екі жағы болады. Оның б ір і— тілдің сөздік, екіншісі — тілдің. грамматикалық жақтарі^Тілдін. осы екі жағьіның бірлі-гінен біртүтас тіл қүралады да, айтылатын ой түсінікті болып, тіл нағыз қатынас құралы ретінде қызмет ете алады. % Бір мысал алып көрейік. Етігімді ауылдағы етікшіге ұлтандатуға апарып бер-геннен кейін, манағы қылығыма бетімнен отым шыққан-дай боп, мен сәскелік асқа барған жоқпын (С. Мұқа-нов). Мысалдағы сөздер де түсінікті, олардың өзара бай-ланысу тәсілдері де тіліміздің заңдарына лайык қүрыл-ған, ойды үғуға ешкандай нүқсан келмейді. Егер сөз-дердің сол ретін бұлжытпай сақтап, тек бастапқы формаларында ғана «жалаңаштап» қолданып көрсек, мысалымыз: Етік ауыл етік ұлтан апар бер кейін, мана қылық бет оқ шық бол, мен сәске ас бар жоң болар еді. Әрине, мүндағы сөздер де зат, іс және басқа қубы-лыстао жайындағы жеке-жеке үғымдардьт'білдіреді. Бі* рақ олардан бастапқы сөйлемдердегідей жүйелі, жатық ойды түсіне алмаймыз. Ендеше, будан, сөздер тілдін грамматикалық заңдары бойынша қ-олданьілған күнде ғана айтылатын ой әрі түсінікті, әрі көрікті болатынын көреміз. Сонымен қатар, свздерсіз, жалаң грамматика-льіқ формалар йрқылы, ешқандай ой^ы хабарлауға да, түсіндіруге. де болмай^ы. Сондықтан /сөздік пен грамматикалық қүрылыс үне-мі бірлікте жүмсалады. Олардың әрқайсысьгның езіне тән ерекшеліктері мен кызметтері бар негізгі элементтер 5
болып саналады. Сөйтіп, сөздерді тілдің материалы деп, грамматикалық құрылысты тілдін материалдарын (сөз- дерді) бір-бірімен ұштастырып, олардың бастарын КУ-растырып, көріктендіретін жамылыш деп қарауға бо-лады. Тілдің сөздігі мен грамматикалық құрылысының осындай ерекшеліктері мен кызметтері, әрқайсысынык өз жүйесі болатындықтан,(тілдің сөздігін лексикология ғылымы тексереді де, грамматикалық кұрылысын — грамматика ғылымы зерттейді. Бірақ тіл ғылымының бүл салаларының тексеретін объектілері басқа-басқа болғанымен, өзара байланыс-тары да күшті, өйткеніі оның бұл екі саласы — лексико-логия да, грамматика да — ездерінің тексеру объектісі-нін негізі етіп сөзді алады, демек, тексеруді жеке сезден бастайды. жүктеу/скачать 2.43 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|