ә) Еліктеу сөздердің морфологиялық сипаты
Еліктеу сөздер, сыртқы морфологиялык құрылысына карай, жалаң да, күрделі де болады.
Жалан. еліктеу сөздер негізгі және туынды болып екі салаға белінеді.
Негізгі еліктеу сөздер деп айкаладағы табиғат кұбы-лыстарын құлақпен есту арқылы қабылданған ды бы с-тардан жэне көзбен көру арқылы қабылданған елес-кв'
рінісгердің бейнелерінен пайда болған түсікіктердің атаулары, демек, сол дыбыстар мен бейнелердің атау-лары есебінде қызмет етегін түбір сөздерді айтамыз. 'Мұндай негізгі еліктеу сөздер, практикалық тұрғыдан алғанда, казіргі кезде тиісті морфологиялық бөлшек-терге сараланбайтын бір тұтас тұлға сияқтанып келеді. Оларға жоғарыда көрсетілген 15 т-үрлі үлгіге тән формалар және олардан өзге де бір алуан формалар жа-тады. Мысалы. ар, ыр, арс, ырс, борс, бырс, бүлт, былк,, дүрс, дік, дүңк, күрс, күмп, кірт, елп, жалт, жарқ, зырқ, қалт, кілт, лып, лап, морт, мырс, мүлт, мыңқ, салп, саңқ, сыңқ, селк, солң, сарт, сырт, таңқ, тыңң, шалп, шылп, іиаңқ, шыж, ырс, ыңқ, тағы басқалар.
Туынды еліктеу сөздер деп негізгі (түбір) еліктеу сөздерден де және басқа атауыш (атаушы) сөздерден де тиісті жүрнақтар арқылы жасалған еліктеу сөздерді айтамыз. Мысалы: алшаң, арбаң, арсалаң. агараң, бал-паң, болпаң, дікең, елпең, жалтаң, жортаң, жалпаң, жылмаң, ирелең, көлбең, кірбең, қалтаң, қолбаң, қор-жаң, қызараң, қылмаң, қьитың, салбаң, салтаң, сылтаң, тарбаң, тарбалаң. ырсаң, ыржаң т. б.
Сөйтіп, туынды еліктеу сездер түбір (негізгі) елік-ітеу сөздерден де (мысалы: жалт-аң, арс-алаң, балп-аң, ^олп-аң, елп-ең, жылт-ың, қалт-аң, сьілт-ың, ырс-алаң
б.), өзге атауыш сөздерден де жасалады (мысалы: ағар-аң, қызар-аң, иір-елең, бұра-лақ, соз-алаң т б ).
Туынды еліктеуіш сөздер жасайтын жұрнақта-р мы-налар:
-ң, -ың, -ің, -аң, -ең жүрнағы. Бұл жұрнақ арқылы гуынды еліктеу сездер жасауға мынадай формалар не-гіз болады:
а) Негізгі (түбір) еліктеу сөздер. Бұлардан жасалған гуыкды формаларға мынадай еліктеуіш сездер жатады: йрс-аң, ырс-ың, борс-ың, борт-аң, бырт-ың, барп-аң, Ъолп-аң, елп-ең, жалт-аң, жымп-ың, томп-аң, быж-ың, ^ілт-ің, мырс-ьің, қалт-аң, қорс-аң, тарс-аң, корп-аң [. б.
ә) Кейбір атауыш сөздер (есімдер мен етістіктер). ^ларға, мысалы, мынадай туыиды еліктеу сездер жата-5ьг. ала-ң, ағар-аң, былға-ң, дал-аң, домала-ң, жайқа-ң, 'иайна-ң, зкырт-ың, иір-ең, көлбе-ң, қара-ң, қызар-аң, ^рбе-ң, сыла-ң, шаңқа-ң т. б.
Достарыңызбен бөлісу: |
