А.І. Цвікевіч «Заходнерусізм»
Т. Нарбут. Публікатарская дзейнасць і канцэпцыя гісторыі ВКЛ
жүктеу/скачать 267.59 Kb.
|
Т. Нарбут. Публікатарская дзейнасць і канцэпцыя гісторыі ВКЛ.Тэадор Яўхімавіч Нарбут( 1784 – 1864 гг.) нарадзіўся ў маёнт-ку Шаўры Лідскага павета (сучасны Воранаўскі раён). У 1808 г. скончыў Віленскі універсітэт, затым вучыўся ў Пецярбургскім кадэцкім корпусе. Служыў ваенным інжынерам у рускай арміі. Удзельнічаў у рэгуляцыі русла Нёмана. Магчыма, ён аўтар праекта Бабруйскай крэпасці. Пасля кантузіі, з 1812 г. жыў у сваім родавым маёнтку, вёў гаспадарку і даследаваў гісторыю ВКЛ. Нарбут начал записывать древние предания и легенды, услышанные от местных жителей. В тот же период он – пока еще из любопытства – стал проводить археологические раскопки, собирать старинные книги и документы. Полвека спустя личная библиотека Нарбута считалась одной из самых богатых в белорусском крае. На основе собственного собрания копий исторических актов Нарбут подготовил индекс исторических памятников Великого княжества Литовского. В 1818 году вышло его исследование «Про курганы», в котором ученый впервые в Беларуси назвал курганы местами древних захоронений. Сведения о таинственном погребальном обряде наших предков Нарбут собирал на Могилевщине, Гродненщине и в Приднепровье. Вскоре вышел еще один труд, посвященный легендарному княжеству Дайнова, основанию Лиды и Лидскому замку. Еще одна заслуга Нарбута в том, что именно он ввел в научное употребление «Хронику Быховца», в которой содержатся данные, коих нет ни в одном другом источнике (особенно подробно изложены события начала XVI века). В 1834 году помещик Волковысского уезда Быховец переслал Нарбуту обнаруженную у него в библиотеке неизвестную доселе хронику. Ученый активно использовал новый источник для своего исследования, а в 1846 году издал хронику в полном объеме, дав ей название по имени владельца – «Хроника Быховца». Любопытно, что сам помещик (это видно из его писем Нарбуту) никогда не читал хронику, получившую его имя. Галоўная праца Т.Нарбута – «Старажытная гісторыя літоўскага народа», выдадзеная ў 9-ці тамах у 1835 – 1841 гг. первая история ВКЛ, обособленная от истории Польши. Дзесяты том застаўся ў рукапісу. Аўтар прасачыў гісторыю ВКЛ ад легендарных часоў да Люблінскай уніі, стварыўшы ўласную канцэпцыю ўтварэння ВКЛ і яго гісторыі. Пагаджаючыся з тым, што Палямон (Апалон) прыбыў у Літву на чале пяці сотняў рыцараў, Нарбут лічыў, што той прывёў не рымлян, а нашчадкаў герулаў з Ніжняй Саксоніі. Потым яны рушылі на паўночны ўсход і ў IX ст. аселі сярод славян на левым беразе Віслы. Такім чынам, Нарбут адносіць прыбыццё Палямона ў Літву не да I ст. і не да пачатку V ст., як гэта зацвердзілася да яго, а да ІХ ст. Паводле легенды, Палямон прыбыў у незаселеную краіну. Але Нарбут не пагадзіўся з гэтым фактам і сцвярджаў, што літоўскі народ жыў на гэтай тэрыторыі раней, уключаючы і правы, і левы берагі Віслы. Але ў гісторыка няма абсалютнай яснасці. Бо тут жа ён паказвае, што на левым беразе жылі і «русіны». Нарбут будуе арыгінальную схему: сыны Палямона сталі гаспадарыць у асобных княствах Літвы і Жамойціі, дзякуючы ўдаламу абручэнню з доч-камі мясцовых землеўладальнікаў. Нарбут не прыняў версію з «Хронікі Быхаўца» аб паходжанні назвы «Літва» ад злучэння двух слоў «літус» (бераг) і «туба» (труба) – «Лістубанія» («Літубанія»). З сумневам гісторык паставіўся да паведамлення хронікі аб князе Скірмунце, які загадаў адрэзаць татарскім паслам косы, губы і вушы. Нарбут адхіляе факт удзелу татар на баку рускіх дружынаў у бітве ля в.Магільна, бо, паводле ягоных падлікаў, гэтая падзея адбылася ў 1235 г. , а тады татараў тут не было. Паводле яго меркавання, гэта маглі быць полаўцы. Не падзяляў Нарбут пазіцыю хронікі адносна заснавання Наваградка. У летапісе гаворыцца, што горад заснаваў князь Скірмунт. Сам жа даследчык лічыць, што паселішча існавала тут задоўга да згаданых падзеяў. Менскі князь Глеб, якога Нарбут характарызуе як жорсткага, бязлітаснага і неспакойнага чалавека, трапіў у нямі-ласць да вялікага князя Святаполка. Святаполк аб’яднаўся з іншымі князямі і пайшоў на Глеба ў 1104 г., але гэты першы паход завяр-шыўся няўдала. Менскі князь узмацніў прыгнёт сваіх падданых і не даваў спакою сваім суседзям. Уладанні яго сталі пусцець: народ бег у Літву Завілейскую, дзе тым часам панаваў Жывінбуд. Князь Глеб неаднаразова нападаў на Завілейскую Літву, даходзіў з баямі да р.Дзітвы і паланіў мірных земляробаў. У адказ на гэта літоўскі князь Жывінбуд здзейсніў напад на Менскае княства ў 1114 г., дайшоў да самай сталіцы, якую ўзяў рашучым прыступам, і спаліў Менск. З багатай здабычай вярнуўся назад. Перапалоханы Глеб надоўга перастаў хадзіць на землі Жывінбуда. Але, перастаўшы турбаваць Літву, Глеб звярнуўся на іншыя землі і княствы, спустошваў іх воласці і браў у палон. Ад Прыпяці да Дняпра дыміліся вёскі і воласці. Горад Друцк, паводле словаў Нарбута, з’яўляецца ў той час «галоўным цэнтрам гандлю рабамі». Глеб прадаваў няшчасных людзей у рабства ці сяліў ля р.Бярэзіны. Менскі князь так вымуштраваў сваіх падначаленых, што яны зрабі-ліся сапраўднымі гандлярамі нявольнікамі. Раскрываючы гэтыя падзеі з гісторыі Беларусі, Нарбут спасылаўся на дакументы 1589 г., але тыя не дайшлі да нашых часоў. Паўсюдна раздаваліся скаргі і нараканні супраць варварскага промыслу. Сам Уладзімір Манамах пагражаў Глебу, прымусіў нават кіеўскага мітрапаліта падвер-гнуць анафеме менскага князя. Нарэшце вялікі князь Манамах, злу-чыўшыся з Давыдам Чарнігаўскім і Ольгавічамі, узяў у 1116 г. Оршу і Копысь, якія належалі Менскаму княству, і на некаторы час уці-хамірыў Глеба. Але той нядоўга сядзеў склаўшы рукі. Нарбут піша пра яшчэ адзін паход менскага князя на Літву, а потым і на Смален-скае княства. Раз’юшаны Манамах даручыў свайму сыну Яраполку ў 1119 г. пакараць менскага князя, пайсці на Друцк. З’явілася мноства жадаючых удзельнічаць у гэтым паходзе, бо ваяваць з Глебам і яго хаўруснікамі, праклятымі царквой, азначала выконваць боскую волю. У бітве прымаў удзел і Жывінбуд. Князь Яраполк Уладзіміравіч напаў на Друцк, «узяў на шчыт Друцк», разграміў дручан, але не знішчыў іх, а, наадварот, загадаў перавезці на новае месца жыхарства і там пабудаваць горад, каб забыць пра гэтае страшнае месца і пра гандаль рабамі. Новым горадам стаў Навагрудак. Пазней, пасля захопу Навагрудка літоўскімі князямі, Мінгайла заваяваў Полацк, стварыўшы, такім чынам, вялікае княства Літоўска-Полацкае. Напэўна, Нарбут робіць некалькі памылак. Па-першае, на Друцк, гаворыцца ва ўсіх летапісах, выступіў сам кіеўскі князь, а ў працах некаторых даследчыкаў сустракаюцца іншыя імёны: у Тацішчава на Друцк ідзе сын Манамаха – Мсціслаў, а паводле Нарбута – Яраполк. Па-другое, паход на Друцк Нарбут адвольна аднёс да 1119 г. (на самой справе – 1116 г.). Выклікаюць недавер звесткі пра будаўніцтва Полацкай Сафіі міфічным князем літоўскага паходжання Барысам Гінгілавічам. Гісторык М.І.Ермаловіч адзначаў, што «ёсць ўсе падставы лічыць Усяслава ініцыятарам будаўніцтва полацкай Сафіі». Гэта пацвярджае «Слова пра паход Ігаравы», калі ў ім гаворыцца: «Тому (Ус я -славу) в Полотске позвониша заутреню ране у Святыя Софеи колоколы, а он в Киеве звон слыша». Як добра вядома, Усяслаў знаходзіўся ў Кіеве ў 1067 – 1069 гг., і, значыць, да гэтага часу сабор ўжо існаваў. Праца напісана з пазіцыі ідэалізацыі сармацкага мінулага ВКЛ, крытычнага стаўлення да палітыкі польскіх феадалаў. Праўда, аўтар вызначаў высокую ролю каталіцкай царквы і польскай культуры ў гісторыі Літвы і Беларусі. Пазней беларускі вучоны М.В.Доўнар-Запольскі у сваёй «Гісторыі Беларусі» адзначаў: «Нягледзячы на вялікую любоў да мінулага і на жаданне высветліць яго гісторыю, Нарбут яшчэ дрэнна разбіраецца ў пытаннях пра тое, чым адрозніваецца беларуская гісторыя ад гісторыі Польшчы». Яшчэ сучасныя Нарбуту польскія гісторыкі знаходзілі ў яго працах адсутнасць прафесійнай падрыхтоўкі і крытычных адносінаў да крыніцаў. Але, як адзначыў А.Кіркор, даследчыку не хапала шырокай крыніцавай базы. У сучаснай беларускай гістарыяграфіі за Нарбутам замацавалася мянушка «Беларускі Карамзін». жүктеу/скачать 267.59 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|