Аликулова нұрлыгүл сапақҚызы ұлы Отан соғысы жылдарындағы Батыс Қазақстанның әлеуметтік экономикалық жағдайы

Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Батыс Қазақстан мобилизация мен эвакуация орталықтары және Сталинград майданының арсеналы қызметтерін атқарып, майдан мүддесі үшін қызмет жасаған маңызды экономикалық аймақ болды. Сонымен қатар батысқазақстандықтар басқа аймаққа қарағанда соғыс ауырытпалығын бастан өткерді және соғыс қиыншылығын сезінген халықтарды өздерінің ауыр әлеуметтік-тұрмысына қарамастан қамқорлықтарына алып, әрдайым жеңіске өз үлестерін қосып отырды. Батысқазақстандықтар - төзімшіл, қайсар, шыдамды, бауырмал, кішіпейіл халық екенін баршаға мойындатты. Бүгінгі ұрпаққа үлгі болды.

1. 
   Казахстан в первый год Отечественной войны против немецко-
   

2. 
   Казахстан в период Великой Отечественной войне Советского Союза. І
   

3. 
   Абишев Г. Казахстан в Великой Отечественной войне.1941-1945.
   

4. 
   Басин В.Я. Тяжелая промышленность Казахстана в Великой
   

5. 
   Балакаев Т.Б., К.С.Алдажуманов. Историография Казахстана периода
   

6. 
   Балақаев Т., Алдажұманов Қ. Қазақстан еңбекшілері майдан қызметінде
   

7. 
   Досқалиев Қ.Қаһарман қала және Қазақстан.-Алматы: Қазақстан, 1973;
   

8. 
   Салкиндер В.Б., Якушева В.Ф. Комсомол Западно-Казахстанской области в период Великой Отечественной войны.-Уральск, 1960.; Мажитова Г., Мухамбетов М. Помощь детей Западного Казахстана фронту (1941-1945), Уральск, 1995.
   
9. 
   Букаткин П.Р. Западноказахстанцы в годы суровых испытаний (1941-
   

10. 
    Боздақтар. Естелік кітабы. Торғай облысы. Алматы: Қазақ
    

11. 
    Батыс Қазақстан тарихы. Екі томдық. 2 том-Ақтөбе; «ПринтА».-2006,
    

12. 
    Аманжолов К. Национальные воинские формирования в составе
    

1945 гг.). дис. на соискание ученой степени к.и.н. -Алма-Ата, 1967.-240 с.; Мухамеджанов А. Участие казахстанских воинских соединений и частей в битве под Москвой (сентябрь 1941-март 1942 гг.). дис. на соискание ученой степени к.и.н. -Алма-Ата, 1968.-228с.

13. 
    Абишев Г. Казахстан в Великой Отечественной войне (1941-1945 гг.).
    

14. 
    Букаткин П.Р. Западной Казахстан в годы Великой Отечественной войны Советского Союза (1941-1945 гг.).: автореф. на соискание ученой степени к.и.н. - Алма-Ата, 1967.-27 с.; Ишмуратов Ж.И. Трудовые подвиги и помощь фронту трудящихся Гурьевской области в период Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.).: автореф. на соискание ученой степени к.и.н. - Алма-Ата, 1971.-29 с.; Канимкулов А.К.Трудовые и ратные подвиги трудящихся Актюбинской области в годы Великой Отечественной войны (1941-1945 гг.).: автореф. на соискание ученой степени к.и.н. - Алма-Ата, 1980.-29 с.
    
15. 
    Бейсимбина Р.И. Рабочие пищевой промышленности Казахстана в годы
    

16. 
    Қозыбаев М.Қ. Тарих зердесі ( Замана асуы). 1-кітап.-Алматы: Ғылым, 1998. -344 бб.
    
17. 
    Абжанов Х.М. Интеллигенция и культура Казахстана в годы Великой
    

18. 
    ҚР ПМ. 708-қор, 5/1-тізбе, 383-іс; Ат.О ММ. 369-қор, 1-тізбе, 4-іс;
    

19. 
    Летопись города Атырау.-Алматы; Өнер. 2001.; ҚР ПМ, 708-қор,
    

20. 
    Ақ.О ММ. 30-қор, 1-тізбе, 484-іс.
    
21. 
    Ақ.О ММ. 13-қор, 10-тізбе, 311-іс.; Ақ.О ММ. 13-қор, 12-тізбе, 191-іс.;
    

22. 
    ҚР ПМ, 708-қор, 5/1-тізбе, 561-іс.
    
23. 
    Ақ. О ММ. 13-қор, 10-тізбе, 310-іс.; Ақ.О ММ. 13-қор, 12-тізбе, 191-іс.
    
24. 
    Ақ.О ММ. 13-қор, 10-тізбе, 300-іс.; ҚР ПМ. 708-қор, 6/1-тізбе, 1234-іс.
    
25. 
    Ақ.О ММ. 13-қор, 12-тізбе, 191-іс.; МО ММ. 17-қор, 1-тізбе, 780-іс.
    
26. 
    Сдыков М.Н. История населения Западного Казахстана.-Алматы, 2004;
    

27. 
    ҚР ПМ. 708-қор, 5/1-тізбе, 1194-іс.
    
28. 
    БҚО ММ. 850-қор,9-тізбе, 74-іс.
    
29. 
    Букаткин П.Р.Западноказахстанцы в годы суровых испытаний (1941-1945). Уральск, 2005.
    
30. 
    Ақ.ОММ.13-қор,12-тізбе, 240-іс.; Букаткин П.Р. Западноказахстанцы в годы суровых испытаний (1941-1945). Уральск, 2005.
    
31. 
    Ақ.ОММ.13-қор,12-тізбе, 240-іс.
    
32. 
    Ат.О ММ. 1-қор, 6-тізбе, 218-іс.; Ахметов Қ., Досқалиев Қ. Қазақстан –
    

33. 
    Ақ.О ММ. 13-қор, 13-тізбе, 331-іс.; Ақ.О ММ. 13-қор, 12-тізбе, 251-іс.
    
34. 
    Тәж-Мұрат М. Лақап аты – «Ағаев» //Ана тілі.-2008, -30 қазан-№ 44
    
35. 
    Қозыбаев М.Қ. Тарих зердесі ( Замана асуы). 1-кітап.-Алматы: Ғылым,
    

36. 
    Сдыков М., Аман Ә., Мәден А., Шергалиева М. Батыс Қазақстан
    

37. 
    Ат.О ММ. 855-қор, 1-тізбе, 136-іс.; Қазақ ССР тарихы. Көне заманнан
    

38. 
    Ақ.О ММ. 13-қор, 11-тізбе, 204-іс.
    
39. 
    МО ММ. 32-қор, 1-тізбе, 30-іс.
    
40. 
    МО ММ. 855-қор, 1-тізбе, 155-іс.; ҚРО ММ. 1473-қор, 1-тізбе, 238-іс.
    
41. 
    ҚРО ММ. 1473-қор, 1-тізбе, 237-іс.; ҚР ПМ. 708-қор, 5/1-тізбе, 261-іс.
    

1 Қазақстандықтардың жаппай майданға аттануы // С.Бәйішев атындағы Ақтөбе университеті. «Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық және техникалық дамуындағы қазіргі жастардың алатын орны» халықаралық ғылыми- практикалық конференциясы материалдары.- Ақтөбе, 2007, 97-99 бб.

2 Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Ақтөбе облысындағы мектептер қызметі // Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті. «Отан тарихының келелі мәселелері» республикалық ғылыми-теориялық конференцияның материалдар жинағы. –Атырау, 2008, 150-153 бб.

3 Ақтөбеде жасақталған әскери құрамалар // Х.Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті. «Отан тарихының келелі мәселелері» республикалық ғылыми-теориялық конференцияның материалдар жинағы. –Атырау, 2008, 154-159 бб.

4 Батыс Қазақстан - эвакуация орталығы // Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті хабаршысы. 2008.- «Тарих және саяси-әлеуметтік ғылымдар» сериясы №1 (16). - 35-38 бб.

5 Ұлы Отан соғысы жылдарындағы мектептер қызметі: (Батыс Қазақстан облыстары бойынша) // Қазақ тарихы. Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал-2008, №2, -67-70 бб.

6 Батыс Қазақстан өңірінің қорғаныс қорындағы үлесі // Ізденіс-Поиск. ҚР Білім және ғылым министрлігінің ғылыми журналы. Гуманитарлық ғылымдар сериясы - Алматы, 2008, №2, 184-188 бб.

7 Ұлы Отан соғысы жылдарында Батыс Қазақстанда әскери құрамалардың жасақталуы // Қазақ тарихы. Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал- Алматы, 2008, №4, -38-42 бб.

8 Ұлы Отан соғысы жылдарындағы кейбір жат көріністер // Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті хабаршысы.-Алматы, 2009.- №3 (54).-127-130 бб.

9 Соғыс жылдарындағы әлеуметтік-тұрмыстық жағдай // Қазақ тарихы. Республикалық ғылыми-әдістемелік журнал- Алматы, 2009, №6, -17-19 бб.

10 Ұлы Отан соғысы тарихнамасының өзекті мәселелері // Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты. «Ұлы Отан соғысы тарихы: зерттеу әдіснамасы мен оқыту тәжірибесінің өзекті мәселелері» халықаралық ғылыми- практикалық конференция материалдары.- Ақтөбе, 2010, -129-135 бб.

11 Соғыс жылдарындағы наразылық әрекеттер // Ақтөбе мемлекеттік педагогикалық институты. «Ұлы Отан соғысы тарихы: зерттеу әдіснамасы мен оқыту тәжірибесінің өзекті мәселелері» халықаралық ғылыми- практикалық конференция материалдары.- Ақтөбе, 2010, -585-589 бб.

12 Соғыс жылдарындағы халықтың кейбір наразылық әрекеттері // М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті. «Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан: тарих және тағылым» атты республикалық ғылыми тәжірибелік конференция материалдары. -Орал, 2010, -116-119 бб.

13 Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Батыс Қазақстан халқының әлеуметтік-тұрмыстық ахуалы // М.Өтемісов атындағы Батыс Қазақстан мемлекеттік университеті. «Ұлы Отан соғысы жылдарындағы Қазақстан: тарих және тағылым» атты республикалық ғылыми тәжірибелік конференция материалдары. -Орал, 2010, -173-175 бб.

Для достижения этой цели, в соответствии с объектом и предметом диссертационного исследования, были поставлены следующие задачи:

-провести анализ общественно-политической жизни региона в период войны на основе ранее неопубликованных архивных материалов и первоисточников;

-определение роли и основных функции экономики региона в военные годы;

-определение уровня бытовых, социальных условий жизни населения Западного Казахстана;

-провести анализ правительственных решений в годы войны и степень их влияния на единство государства, объективно показать тяжелое положение жителей региона;

-на основе достигнутных результатов, сделанных выводов внести рекомендации и прикладные выводы по совершенствованию учебно-методической работы в курсе истории Казахстана.

Объектом исследования является экономическое положение и социально-бытовые условия жителей региона Западного Казахстана в период Великой Отечественной войны.

Хронологические рамки диссертационной работы охватывает период Великой Отечественной войны (1941-1945 годы).

Территориальная рамка диссертационной работы - Актюбинская, Атырауская, Западно-Казахстанская и Мангистауская области Республики Казахстана.

Теоретико-методологическая основа исследования определена принципами историзма, объективности и системности научного исследования, при котором были использованы статистический, историко-сравнительный методы.

Научная новизна исследовательской работы. Представленная диссертационная работа является первой диссертационной работой на государственном в условях суверенного Казахстана. В диссертационной работе впервые введены в научный оборот архивные материалы с грифом «секретно» и «особо секретно». Все это возвышает научную новизну исследования.

Практическая значимость исследования. Выводы и заключения сделанные в ходе исследования могут быть использованы при разработке учебных программ по истории Казахстана, при составлении справочных изданий, при исследовании истории региона, при изучении основного курса учебных заведений для создания специальных курсов и семинаров, а также военно-патриотическом воспитании населения.

Положения выносимые на защиту:

- обосновать вывод о том, что население Западного Казахстана с первых дней войны сознательно включилась в мероприятия защите страны, продемонстрировав высокое чувство патриотизма. И в то же время уточнить факты дезертирство и уклонения отдельных лиц от боевых действий;

- исследовать и обосновать вывод о том, что факты среди бойцов из региона встречались малограмотные и плохо владеющие русским языком и военной техникой;

- в военные годы регион стал одним из главных центров мобилизации населения на фронт нескольких крупных военных соединений, бригад, батальонов и ими руководили представители некоренной национальности;

- Западный регион Казахстана определился основным эвакуационным центром фронта;

- эвакуированные особо важные промышленные объекты и прежние предприятия качественно и своевременно выполняли возложенные на них объязательства военного времени;

- кочевой быт, обычаи и обряды казахского народа было эфорективно использовано для поддержание патриотического духа в условиях войны;

- аргументировать вывод о том, что исследуемый регион был одним из стратегических объектов для завоевательных планах вермахта;

-невыполнение санитарно-бытовых требований, нехватка дневных продовольственных пайков и распространение эпидемических заболеваний заметно влияло на социальное положение населения региона;

- на основе первоисточников и архивных материалов показать невзгоды и трудности военного времени, в регионе, а также проследить эволюцию патриотизма, стойкости и выносливости населения Западного Казахстана.

Апробация работы.

Social-economic situation of the West Kazakhstan in the years of the Great Patriotic War

To achieve the named aim the following tasks were determined in accordance with the object and subject of the thesis research:

• 
  To analyze the social-political life of the region in the war period, to differentiate the people points of view regarding the state measures taken in those years;
  
• 
  Determination of the role and of basic region functions in the war years with the economy transferred to the military way;
  
• 
  Determination of the domestic and social conditions of the West Kazakhstan population, real circumstances of inhabitants life in the war years;
  
• 
  The analysis of the government care of people and influence on the state unity, to show objectively the hard life of the regions inhabitants, their will to solve the problems arisen from the war reasons and their feasible contribution to the common victory;
  
• 
  Quoting the known facts and specific analysis results to introduce recommendations and applied conclusions.
  

Territorial framework of the research work.

• 
  the people of the West Kazakhstan voluntary rose to defend their Motherland from the first days of the War, showing the high level of patriotic feelings. But still there were deserters and those deviating from the front;
  
• 
  among the soldiers sent to fronts there were some illiterate people that didn’t know Russian and were unfamiliar with military technique. This was the reason of war loses increase;
  
• 
  during the war years the region was one of the main centers of mobilization to form some great military divisions, brigades and battalions to be sent to the fronts. But local representatives of Kazakh nationality were debarred from military leadership;
  
• 
  the West Kazakhstan region was the basic evacuation center of the front;
  
• 
  the evacuated important industrial objects and local enterprises with the residents support realized qualitatively and honestly entrusted obligation to hasten the victory;
  
• 
  the nomadic mode of life, customs and ceremonies of the Kazakh people were skillfully used in the interest of the war situation;
  
• 
  the West Kazakhstan was one of the strategic aims of the German conquerors;
  
• 
  failure to comply with sanitary requirements, lack of daily food rations and spread of contagious epidemic diseases led to hunger and plight of people in the region;
  
• 
  despite of the hardships and deprivations of wartime people of the West Kazakhstan brought their contribution to the victory, showing the highest example of patriotism, brotherhood, strength and endurance.
  

Approbation of the work

090000, Орал қ., Сарайшық к., 34