Алкалоидтар µсімдік организмінде т‰зілетін, жоѓары биологиялыќ, к‰рделі табиѓи органикалыќ азот ќ±рамды ќосылыстар

Бояулық риян
Грузин рияны
Риян тамырлары мен тамырсабақтары
Рияндар


Rubia tinctorum L.
R. iberica C Koch.
Rhizomata et radices
Rubiae tinctorum
Rubiaceae

Сипаттама. Рияндар туысына жататын, биіктігі 130 см-ге дейін жететін, көп жылдық, шөптес өсімдік. Тамырының түсі қоңыр, бұтақтары көп, тамырсабақтары ұзын. Төрт қырлы келген сабақтарының өң бойында, ұштары сыртына қарай қайырылған, көптеген тікенектері бар. Жапырақтары қалың, сопақша келген, эллипс тәрізді, сабақтары қысқа, екіден, төрттен, кейде алтыдан сабақтарын айнала қоршай орналасқан. Гүлдері жасыл-сары түсті, жартылай шатыр жасап, бұтақтарының ұш жағына, төмен орналасқан. Гүл тәжінің төменгі бөлігін воронка тәрізді болып келеді де, жоғарғы жағының ұштары сүйір, 5 жапырақшаға бөлініп, сыртына қарай бүгіліп тұрады. Маусым айынан бастап гүлдеп, тамыз айында жеміс береді.
Таралуы. Өзендер мен арықтардың жағаларында, тастақты жерлерде, бақшаларда, қақпалардың маңайында өсе береді. Қазақстанда, Арал, Балқаш, Түркістан, Қызылорда, Мойынқұмда, Қызылқұмда, Қырғыз, Іле, Күнгей Алатауларында, Қаратау, Тянь-Шань тауларында, Ресейдің еуропалық бөлігінде, Иранда, Индияда, Кіші Азияда, батыс Қытайда таралған.
Дайындалуы. Дірілік мақсатта тамыры мен тамырсабағын (Rhizomata et radices Rubiae tinctorum) күздің ақырғы айына дейін немесе көктемде жинап алады. Жер асты бөліктерін арнайы күректермен қазып алып, жер үсті бөліктерінің қалдықтарынан тазартады. Тамырларын кей жағдайларда ғана шаяды. Кептіру орнына жеткізе салысымен дереу жұқалап жайып кептіру қажет. Бұл үшін жақсы желдетілген орындар немесе кептіргіште 45-50⁰ С температурада кептіру қажет. Өсімдіктің тұқымы құрыпкетпеу үшін егістікті екінші рет тек 3 жылдан соң пайдалануға болады. Бояу риянды тұқымдарымен не тамырсабағының бұталарымен көбейтуге болады.