Алматы 2013 Рецензенттер: Алибеков С. Т
жүктеу/скачать 2.59 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- 15-т а р а у. ХалыҚаралыҚ жеке ҚҰҚыҚтаҒы отбасы ҚҰҚыҒы § 1. Отбасы құқығы саласындағы коллизиялық МӘСЕЛЕ
| Пысықтау сауалдары:
1.Патент дегеніміз не? 2.Ұллтықпен және аумақтық қағидаттар қолданылама? 3. Патентік қатынастарда қандай халықаралық конвенциялар қолданылады 15-т а р а у. ХалыҚаралыҚ жеке ҚҰҚыҚтаҒы отбасы ҚҰҚыҒы § 1. Отбасы құқығы саласындағы коллизиялық МӘСЕЛЕ Қазақстан Республикасының отбасы және неке заңында, сондай-ақ, халықаралық жеке құқықтағы отбасы және неке қатынастарын реттейтiн нормаларда отбасы құқығы, некелесу, туыстық, бала асырап алу және баланы отбасы тәрбиесiне қабылдаудың басқа да нысандарына орай пайда болатын, яғни отбасы қатынастарын өзiн және соған байланысты мүлiктiк қатынастарды, яғни отбасы қатынастарын зерттейтiн құқық саласы болып табылады. Халықаралық жеке құқықтағы отбасы және неке қатынастарын реттейтiн нормалар қатарына 1993 жылғы 29 мамырдағы Балалар құқықтарын қорғау және халықаралық бала(қыз) асырап алу туралы халықаралық Конвенция, Адам құқықтары туралы Жалпыға бiрдей Декларация, Экономикалық, әлеуметтiк және мәдени құқықтарды қорғау туралы Халықаралық пакт, Азаматтық, отбасылық және қылмыстық iстер бойынша құқық-тық қатынастар және құқықтық көмек туралы 1993 жылғы 1 қаңтардағы Минск конвенциясы, Қазақстан Республикасы заңымен 1999 жылғы 30 желтоқсанда ратификацияланған Шетелден алимент өндiрiп алу туралы 1962 жылғы 5 қыркүйектегi Конвенция, Балаларды қорғау және шет елдегi бала (қыз) асырап алу қатынастары жөнiндегi қызметтестiк туралы 1993 жылғы Конвенция, Некеге тұруға келiсiм беру, неке жасы және некеге тiркеу туралы 1966 жылғы халықаралық Конвенция, сонымен бiрге, 1966 жылғы азаматтық және саяси құқықтар туралы пактiнiң факультативтi хаттамасы, Бала құқығы туралы 1959 жылғы халықаралық Декларация, Бiрiккен Ұлттар Ұйымының 1959 жылғы балалар құқығы туралы Конвенциясы, балаларды халықаралық ұрлау және азаматтық туралы Конвенциялар жатады. Қазақстан осындай көптеген конвенцияларды тану, осы бағыттағы халықаралық ұйымдарға мүше болып табылады. Отбасы – қоғамның ең басты ұясы. Сондықтан, мемлекет оған ерекше қамқорлықпен қарайды, мүмкiндiгiне қарай көмектеседi, кiм-кiмнiң болсын сырттан заңсыз араласуына жол бермейдi және қорғайды. Әрине некеге отырған, отау тiккен адамдарға мемлекет те белгiлi бiр талаптар қояды. Тек осындай талаптар орындалған жағдайда ғана, мемлекет неке, отбасына қамқорлық жасау туралы мiндеттемелерді қабылдайды. Мұндай талаптар кездейсоқ емес, олар азаматтардың кемелденуiне және қоғамның мүдделерiне байланысты туындайды. Сондықтан, отау тiгу үшiн заңда көзделген шарттарды сақтау қажет. Отбасы құқығы бойынша неке – бұл ерлi-зайыптылар арасындағы мүлiктiк және мүлiктiк емес жеке қатынастарды туғызатын, отбасы құру мақсатымен, заңда белгiленген тәртiппен тараптардың ерiктi және толық келiсiмi жағдайында жасалатын еркек пен әйел арасындағы тең құқықты Одақ. Отбасы құқығының материалдық-құқықтық нормалары түрлi мемлекеттерде үлкен алуандылықпен көзге түседi, ал бұл өз кезегiнде бұл саладағы шетел қатысуымен элементі бар құқықтық қатынастарда қақтығыстардың пайда болуына алып келедi. Экономикалық құрылымның ерекшелiктерiмен қатар отбасы қатынастарын реттеуге, сонымен қатар, ұлттық, тұрмыстық, дiни ерекшелiктер мен салт-дәстүрлер әсер етедi. Отбасы және неке мәселесi коллизиялық сауалдардың iшiндегi ең күрделiсi десе де болады. Некеге тұрушылардың екеуiнiң екi мемлекетте болуы, олардың некелерiндегi жастарының айырмашылығы, яғни әрекет қабiлеттiгi, сонымен қатар, некенiң қай уақытта тоқтатылатындығы туралы мәселелер де шешiлуi қиын мәселелердiң бiрi болып табылады. Халықаралық жеке құқықта неке және отбасы қатынастарына тоқталып, неке және отбасы қатынастарындағы коллизиялық сұрақтарға жауап берiп, некеге отыру, некенi тоқтатудың ерекшелiктерiне назар аударамыз. Неке – бұл ерлi-зайыптылар арасында жасалатын келісім, ерлi зайыптылардың арасындағы қатынас. Олардың бiр жағы шетелдiң қатысуымен болуы мүмкін және сол кезде пайда болатын ерекшелiктер зерттеу объектiлерiнiң бiрi болып табылады. Сонымен қатар, отбасындағы бала құқықтары, оларды асырап алу мен қорғаншылық, қамқоршылық институттарының халықаралық жеке құқықтың деңгейiнде ерекшелiктерi бар. Коллизиялық сұрақтарды шешуден бұрын бiздiң заңнаманың неке және отбасы қатынастарына байланысты қандай ережелердi қолданатындығына назар аудару қажет. Бiрiншiден, Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес ер адамдар мен әйелдердiң тең құқықтарға ие екендiгiн алға тартқан жөн. Отбасылық қатынастар үшiн ерлi-зайыптылардың отбасындағы сұрақтарды шешудегi тең құқықтық жағдайда болуы үлкен маңызға ие болып табылады және бұл отбасындағы бала тәрбиесiне де қатысты болып келедi. Бiздiң отбасы және неке құқығы саласындағы заңнама бала мен ананы жан-жақты қор-ғауға бағытталғандығын айту керек. Отбасылық қатынастарда тегiне, әлеуметтiк, мүлiктiк жағдайына, жынысына, нәсiлiне, ұлтына, тiлiне, дiнге көзқарасына байланысты кез келген өзге мәселелер бойынша кемсiтушiлiкке жол берiлмейдi. Бiрқатар мемлекеттердiң отбасы құқығына ер адамның басым болуы тән; көптеген мемлекеттерде осы күнге дейiн отбасындағы әйел мен ер адамның құқықтық теңсiздігі жағдайлары орын алып келе жатыр. Бұл мемлекеттердiң отбасылық заңдарында неке шарты деген түсiнiк бар, бұл жерде некеге тұрғанша неке шарты бекiтiлiп, ер адамның әйел адамның мүлкiне деген құқықтарын анықтайды. Көптеген мемлекеттердiң заңнамасы бiр ғана некенiң (моногамия) болуын бекiтедi. Бiрақ, қазiргi күнге дейiн Азия мен Африканың көптеген мемлекеттерiнде көп әйел алушылық (полигамия) танылады, некеге тұру кезiнде қалыңдыққа ақы төлеу және басқа да архаикалық әдет-ғұрыптар күнi бүгiнге дейiн сақталуда. Бұның барлығы отбасы құқығындағы әйелге қатысты дискриминацияның болуын бiлдiредi. Бiрқатар елдердiң заңнамасы мен тәжiрибесi нәсiлдiк кемсiтушiлiкке жол бередi; түрлi нәсiл мен дiнге көзқарастары бөлек адамдарға некеге отыруға тыйым салынады. Осы жекелеген отбасы заңнамасындағы әр түрлi жағдайда екi мемлекеттiң азаматы некеге отырған уақытта коллизиялық сұрақтарды шешу үлкен маңызға ие болып табылады. Батыс мемлекеттерiнде отбасы құқығы қатынастарындағы коллизиялық нормалар алуандылыққа ие болып табылады. Некелiк құқық қабiлеттiлiк, яғни некеге тұру жасы, некеге тұруға кедергiлердiң болмауы – мұның барлығы түрлi мемлекеттерде ерлi-зайыптылардың өздерiнiң жеке заңдарымен анықталады. Некенi тоқтат-қан кезде түрлi азаматтыққа ие ерлi-зайыптылар арасында бiрқатар мемлекеттерде ер адамның азаматтық заңы қолданылады. Бiр мемлекетте сол елдiң заңының талаптарын сақтай отырып жасалған неке танылғанымен, басқа мемлекеттерде танылмауы да мүмкiн, бұны халықаралық жеке құ-қықта «ақсаңдаған неке» («хромающие браки») деп те атайды. Некедегi ерлi-зайыптылардың мүлiктiк қатынастары бiрқатар мемлекеттерде ер адамның жеке заңымен анықталады. Бiрқатар мемлекеттерде түрлi коллизиялық мәселелер шешiледi. Венгрияның халықаралық жеке құқық туралы Заңының 30-параграфына сәйкес некенiң жарамдылығының материалдық-құқықтық шарттары некеге тұрушылардың «ортақ жеке заңдарымен» анықталады. Егер де бұл тұлғалардың жеке заңдары түрлiше болып келсе, онда некенiң жарамдылығы сол екi тараптың да жеке заңдарымен танылса (өзара түсiнiстiк негiзiнде), жарамды болып баға берiледi. Венгрияда некенiң нысанына некеге отыру жерiнiң құқығы қолданылады. ҚХР-да Қытай азаматы шетел азаматымен некеге тұратын болса, онда некеге отыру жер заңы қолданылады, ал некенi тоқтату кезiнде – некенi тоқтату туралы мәселенi шеше-тiн орган – сот елiнiң құқығы қолданылады (Қытай Азаматтық құқығының жалпы ережелерiнiң 147-бабы). Венгрия мен Румынияда некенi тоқтату туралы сауалды шешу кезiнде негiзгi қағиданың бiрi болып, ерлi-зайыптылардың жеке заңдары танылады. § 2. Некеге отыру және некенi тоқтату Некенi заңды түрде ресiмдеу дегенiмiз халықаралық жеке құқықтағы отбасы және неке қатынастары туралы заңнамалар мен Қазақстан Республикасының заңнамаларына сәйкес азаматтық хал актiлерiн жазу органдарында тiркеу болып табылады. Тек белгiлi бiр тәртiппен тiркелген некенiң құқықтық күшi болады. Бұл ереже неке-отбасы туралы заңдарының негiздерiнiң бiрi. Бұл мән-жайдың халықаралық жеке құқықтағы неке және отбасы қатынастарын реттейтiн заңнамаларда да ерекше маңызы бар. Ерлi-зайыптылардың заңдық құқықтары мен мiндеттерi неке АХАЖ-да тiркелгеннен кейiн ғана ерлi-зайыптыларды қорғау туралы мiн-деттеме алады, оларды ерлi-зайыптылар ретiнде ресми таниды, сондай-ақ сол отбасыға қамқорлық көрсетедi. Халықаралық жеке құқықтағы отбасы және неке қатынастарын реттейтiн жалпыға танымал заңнама талаптарын негiзге ала отырып, отбасы-қоғамның ең басты ұясы болғандықтан, мемлекет оған ерекше қамқорлықпен қарайтынын, қолда бар мүмкiндiктерiне қарай көмектесетiнiн, кiмде-кiмнiң болса заңсыз араласуына тыйым сала отырып, қорғайтынын, ол үшiн некеге отырған, отау тiккен адамдарға мемлекет некеге, отбасына қамқорлық жасау туралы өзiне мiндеттеме қабылдайтынын бiлдiк. Мұндай талаптар кездейсоқ емес, олар азаматтардың кемелденуiнен сондай-ақ қоғамның өнегелi отбасы – игiлiк негiзi мүдделерiнен туындайды. Сондықтан халықаралық жеке құқықтағы отбасы және неке қатынастарын реттейтiн заңдар бойынша отау тiгу үшiн заңда көзделген шарттарды сақтау керек. 1. Қазақстан Республикасында Қазақстан азаматтарының шетел азаматтарымен некеге отыруы. Қазiргi заман жағдайында, халықаралық қатынас пен әрiптестiктiң дамуы кезiнде қазақстандық азаматтардың шетел азаматтарымен некелесуi көптеп орын алып отыр. Мұндай некенi бекiту, өз кезегiнде балалар мен олардың ата-аналарының әр түрлi азаматтыққа ие болу жағдайларын көбейтедi. Қазақстан Республикасында қазақстандық азамат пен шетел азаматының некесi, сонымен қатар шетел азамттарының некесi де бекiтiле бередi. Бiздiң заңнама, өз азаматтарымыздың басқа шетел мемлекетiнiң азаматымен некелесуге тыйым салып, ол үшiн рұқсат сұрауды талап етпейдi. Бiздiң азаматтардың шетел азаматтарымен некелесуi, сонымен қатар шетел азаматтарының өздерiнiң арасында некелерiн бекiтуi Қазақстан Республикасының заңнамасына бағынады. Басқа сөзбен айтқанда, бұл салада «некеге отыру жер заңы» немесе «lex loci celebrationis» деген коллизиялық қағидасы қолданылады. Неке бiздiң заңнамада көзделген нысан бойынша жасалады, яғни азаматтық хал актiлерiн жазу органдарында, осы некенi тiркеудiң бекiтiлген ережелерiн сақтай отырып тiркеледi. Қазақстан Республикасында некенi дiни жолмен бекiту қандай да бiр құқықтық салдарға жетелемейдi, бiрақ бұны адамдар өз арасында тануы да мүмкiн. Қазақстан Республикасында некеге тұру туралы келiсiм некеге тұрушылардың өздерiмен жасалуы тиiс болып табылады. Бiрқатар елдерде (Испания, Перу т.б.) некеге тұрушылар сенiм-хат берiп, өкiл арқылы некеге тұруларына жол берiледi. Бiздiң заң мұндай өкiлдiк етуге жол бермейдi. Шетелдiктердiң де некеге тұруларының материалдық шарттары олардың ұлттық заңнамасымен емес, бiздiң заңнама бойынша анықталады. Мәселен, қазақстандық неке және отбасы заңнамасына сәйкес некеге отыру үшiн екi жақты келiсiм, белгiлi бiр жасқа толу және тағы басқа талаптар қойылады. 2011жылғы 26 желтоқсан «Қазақстан Республикасының неке және отбасы туралы» кодекстің 11-бабында «Егер тұлғалардың бiрi басқа некеде тiркелген болса, онда ол жаңа некеге отыра алмайды» делiнген, яғни егер шетелдiктiң ұлттық заңы көп әйел алушылыққа жол берсе, онда ол бiздiң республикамызда некеге отыра алмайды. Шетел азаматы, егер оның өз мемлекетінің заңы екi некеге рұқсат бергеннiң өзiнде бiзде некесiн тiркеудi талап ете алмайды. Кейбiр мұсылмандық елдерде (Түркия, Ирак) екi некеге рұқсат етiлмейдi. Шетелдiктер, сонымен қатар, бiздiң азаматтар некеге тұрған кезде, олардың некеге тұруға ешқандай кедергi жоқ екендiгi тексерiледi және мұндай тексерiстiң ең бастысы оның басқа некеде тұрған-тұрмағандығы анықтау. Некеге тұруға кедергiлердiң бар екендiгiн айту мiндетi некеде тұрушыларда болып келедi. Некеге тұрушының басқа некеде тұрмағанын растайтын бiрден-бiр дәлел оның басқа некесi туралы Азаматтық хал актiлерiн жазу органдарында ол туралы жазбаның болмауы болып табылады. Егер шетел азаматы бiздiң Республикада некеге отыру ниетiн бiлдiретiн болса, ол өз мемлекетiнiң тиiстi органынан өз мемлекетiнде ешкiммен некеде тұрмайтындығын дәлелдейтiн анықтама қағазын алып келуге мiндеттi. Тәжiрибеде әдетте мұндай анықтама қағаздары Қазақстан Республикасындағы тиiстi мемлекеттiң елшiлiгiмен немесе консулдығымен берiледi. Бiздiң құқыққа белгiсiз басқа мемлекеттердiң шектеулерi (нәсiлдiк, дiни, ата-ана келiсiмiнiң болмауы, т.б.) бiздiң елде некенi тiркеуден бас тартуға негiз болып табылмайды. Бұл шетелдiктердiң Қазақстан Республикасында тiркейтiн неке-лерiне де байланысты болып табылады. Тәжiрибеде шетелдiкпен некеге отыруға толық емес, iшiнара шектеулер қойылатыны анық. Мысалы, некеге отыру үшiн рұқсат алу Венгрияда, Үндiс-танда, Иракта, Италияда және тағы басқа да мемлекеттерде бекiтiлген. Бiздiң азаматтардың шетелдiк азаматтармен некелерiн тiркеу кезiнде бiрқатар жағдайда некеге отырушы шетелдiктiң де заңнамасы басшылыққа алынуы керек, өйткенi, бұл жағдайда некенi жарамсыз деп тану басқа мемлекетте орын алмауы анық. Мынадай мысал келтiрсек болады: егер, некеге тұрушының елiнiң заңнамасы бойынша, ол келiсiм алмаған кезде неке ол елде жарамсыз болып қалуы мүмкiн. Мұндай жағдайларда бiздiң АХАЖ органдары некеге тұрушыларда оның мұндай некеге отыруға келiсiм бар-жоқтығын анықтауы керек. Егер де мұндай келiсiм болмаса, некеге отырушылармен келiсе отырып, шетелдiктiң осындай келiсiмдi алуы үшiн уақыт берiледi. Егер де осы белгiленген уақытта органға қажетті келiсiмдi алып келмейтiн болса, бiрақ некеге тұрушылар некенi тiркеудi талап етiп отырса, некені тiркеушi орган мұндай келiсiмнiң болмауына қарамастан некенi тiркеуге мiндеттi болып табылады. Мұндай неке бiздiң заңнама бойынша танылғанымен, тиiстi шетелдiктiң мемлекетiнде бұл неке танылмайды. Бұл өз кезегiнде бiздiң мем-лекеттiң азаматының өзiнiң некелескен адамының мемлекетiне барған уақытында құқығының шектелуiне алып келуi мүмкiн. Бұндай жағдайда түсiндiрудiң рәсiмi үлкен маңызға ие болып есептеледi, өйткенi бiздiң азамат шетелдiкпен некеге отырған кезiнде бұл некенiң басқа мемлекетте, оның iшiнде некелескен адамының мемлекетiнде танылмай, оның белгiлi бiр шекте мүлiктiк құқықтары шектелетiндiгiн бiлуi шарт болып табылады. 80-жылдары Болгариямен, Вьетнаммен, Венгриямен, Финляндиямен бекiтiлген құқықтық көмек көрсету туралы шарт-тарда некенi бекiту нысаны неке бекiтiлген мемлекеттiң заңы-мен анықталатындығы айтылады. Материалдық шарттар жағдайын да құқықтық көмек көрсету шарттары қамтып кеткен. Мысалы, Вьетнаммен КСРО-ның арасында жасалған құқықтық көмек көрсету шарттарында ерлi-зайыптылардың мүлiктiк жағдайы сол азаматы болып табылатын мемлекеттiң заңнамасымен шешiледi деп көрсетiлген. Қазақстан Республикасының Азаматтық туралы Заңында Қазақстан Республикасы азаматының шетел азаматымен некеге тұруы немесе онымен некенi тоқтатуы азаматтықтың өзгеруiне алып келмейдi деп көрсеткен. Бiр некелесушiнiң өз азаматтығын өзгертуi екiншi азаматтың азаматтығының өзгеруiне алып келмейдi. жүктеу/скачать 2.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|