Саланың даму жағдайына SWOT- талдау

• 
  кәсіпорындардың көпшілігінің технологиялық жабдықтармен аз қамтылуы, негізгі өндіріс қорларының айтарлықтай ескіруі;
  

• 
  өндірілетін өнімге сұраныстың төмендеуі және өткізу нарықтарының азаюы; қазақстан нарығында көп жылдар бойы қытай, ресей және басқа да шетелдік өндірушілер өнімдерінің үстемдік етуі республикада бәсекеге қабілетті өнімді шығаратын кәсіпорындардың өнім жеткізулерін жөнге қоюды тежейді.
  

• 
  қолда бар өндіріс қуаттарының толық жүктелмеуі;
  
• 
  салаға салынатын инвестициялар тұрақсыз сипатқа ие;
  

• 
  облыстың жүйе құраушы кәсіпорындары шикізаттың, материалдар мен қызметтердің бір бөлігін шетелден сатып алады («Қайнар АКБ» ЖШС және екі темекі фабрикалары республикада болмауына байланысты, полипропиленді, конверт-сепарторды, Hammond кеңейткішін, паста жағылған қағаз, темекі емес материалдар, шылым құрамындағы никотин мөлшерін анықтау жөніндегі қызметтер және маркетингтік зерттеулер сияқты шикізатты, материалдар мен қызметтерді шетелден сатып алады).
  

Ауыл шаруашылығы облыстағы халықтың жұмыспен қамтылған ең ірі секторы болып табылады (жалпы жұмыспен қамтылудың - 27,1%), 54 мыңнан астам ауыл шаруашылығы құрылымдары және 354 мың халықтың жеке қосалқы шаруашылықтары жұмыс жасайды.

Облыстың аграрлық секторы – көпсалалы, ауыл шаруашылығы дақылдарының 30-дан астам түрі егіледі, ауыл шаруашылығы малдарының 45 түрі өсіріледі және 35 түрден астам өңделген азық-түлік тауарлары шығарылады.

Ауыл шаруашылығы өнімінің жалпы өндірісі бойынша облыс республикада ең жоғары көрсеткішке ие – 425,3 млрд. теңге, бұл 202 жылғы деңгейден 1,2 есе артық. Өңір елдегі дәндік жүгері (үлестік салмағы – 62%), қант қызылшасы (38%) және майбұршақ (96%), көкөніс (27%), жеміс және жидек (37%), ет (19%), сүт (13%) жүн (22%) және жұмыртқа (23%) өндірісі бойынша алдыңғы орында.

Жалпы өнім өндірісінің құрылымында өсімдік шаруашылығы - 50,4%-ті, мал шаруашылығы – 49,2% және қызметтер 0,4%-ті алып жатыр.

Ауыл шаруашылығы өнімінің НКК қолайсыз табиғи жағдайлар салдарынан (құрғақшылық) 2012 жылғы 104,6%-тен 2014 жылы 101,6%-ке төмендеді, оның ішінде өсімдік шаруашылығы – 108,4%-тен 100,9%-ке. Мал шаруашылығы саласы бойынша жаңа объекітлерді енгізу есебінен өндіріс 100,5%-тен 102,0%-ке артты.

Ауыл шаруашылығы өндірісіндегі өңірлік бөліністе Еңбекшіқазақ (13,2%), Іле (10,1%), Қарасай (7,4%) және Талғар (7,3%) аудандар айтарлықтай үлестік салмаққа, ал Ақсу (3,6%), Балқаш (3,4%), Көксу (3,8%) және Қаратал (3,8%) аудандары төмен үлестік салмаққа ие.

Саладағы еңбек өнімділігі 2012 жылға қарағанда 36,8%-ке өсті.

АӨК мемлекеттік қолдау «АгроБизнес-2020» бағдарламасының аясында жүзеге асырылады, үш жылда 54,2 млрд. теңге бюджет қаражаты жұмсалды, оның ішінде саланы субсидиялауға – 45,1 млрд. теңге.

Алматы қаласының айналасында азық-түлік белдеуі аясында 46,3 млрд. теңгеге 62 инвестжоба жүзеге асырылды, нәтижесінде ел ауыл шарушылығындағы инвестициялардың жалпы көлеміндегі облыстың үлестік салмағы 8,1%-ті құрады, бұл республиканың оңтүстік өңірлеріндегі ең жоғарғы көрсеткіш.

2014 жылы ауыл шаруашылығының негізгі капиталына 13,5 млрд. теңге салынды, тағам өнімдерінің өндірісіне - 7,6 млрд. теңге немесе 2012 жылғы деңгейден сәйкесінше 3,1 млрд. және 1,8 млрд.теңгеге артық.

Ауыл шаруашылығына салынған инвестициялардың - 144,8%-ті, тағам өнімдерінің өндірісіне 147,1%-ті құрады.
Өсімдік шаруашылығы

Облыс мамандануының негізін дәнді дақылдар өндірісі құрайды, оның ішінде жүгеру, бидай, арпа, сондай-ақ күріш, техникалық дақылдар, картоп – көкөніс-бақша және жем дақылдары.

Ауыл шаруашылығы дақылдарының орташа жылдық егістік алқабы 900 мыңнан астам гектарды құрайды (2012ж.- 889,7 мың, 2013ж. – 910,9 мың, 2014ж. – 921,1 мың га).

Дәнді дақылдар облыстың барлық өңірлерінде өсіріледі, үш жылдық кезеңде дәндік жүгері алқабы - 3,6 мың және арпа 27,3 мың гектарға кеңейтілді, күріш 2012 жылғы деңгейде сақталды, әртараптандыру мақсатында бидай егіні 32,9 мың гектарға азайтылды.

Жоғары пайдалалығын ескерумен май дақылдары 22,4 мың га кеңейтілді, егін құрылымында майбұршақ - 64%-ті, күнбағы – 16% және сафлор 20%-ті құрайды. Егістік алқаптарының негізгі көлемдері Алакөл (23%) және Сарқан (24%) аудандарында шоғырланған.

Қант қызылшасы Ақсу, Ескелді, Көксу, Қаратал және Сарқан аудандарында өсіріледі, егістік аталған дақылды өсірудің қиындығына байланысты 5,1 мың гектарға қысқарды.

Картоп және көкөніс-бақша дақылдарының егістік алқабы 3,8 мың га артты. картоп облыстың барлық өңірлерінде өсіріледі, бірақ негізгі өндірушілер болып Еңбекшіқазақ (барлық егіннің 15%-і), Райымбек (18%), Қарасай (11%) және Талғар (9%) аудандарының шаруа қожалықтары мен тұрғындары табылады.

Облыстың ең үлкен көкөніс алқабы Еңбекшіқазақ (29%), Іле (12%) аудандарында және Қапшағай қаласында (9%) шоғырланған.

Жыртылатын жерлер құрамындағы егістік айналымының үлесі 55,2%-ті құрайды.

Жылыжай шаруашылығы белсенді түрде дамытылуда, үш жылда 10 жоғары технологиялық объектілер іске қосылды және олардың жалпы алаңы 57 га жетті, негізгі үлесі (71%) Алматы қаласына жанасып жатқан аудандарда орналасқан. Сонымен қатар, жылыжай көкөністерінің өндірісі облыс және Алматы қаласы тұрғындарының қажеттілігін 56%-ке қамтамасыз етеді (2012 жылы - 26%).

Жеміс және жүзімдік өндірісі Еңбекшіқазақ, Қарасай, Талғар, Панфилов және Ұйғыр аудандарындағы шаруашылықтарды және аз ғана көлемде Сарқан, Алакөл, Ескелді аудандарында шоғырланған. Жалпы жеміс-идек дақылдарының және жүзімдіктердің жеміс беретін көпжылдық көшеттерінің алаңы 18,9 мың га құрайды.

Апорт – Жетісу аймағының символы, облыста 1837 апорт бақтары бар, оны өсірумен 154 шаруашылық айналысады. Үш жылда 614 га Апорт бақтары отырғызылды (2012 жылы– 135 га, 2013 жылы – 245 га, 2014 жылы – 234 га).

Жеміс-көкөніс өнімдерін сақтау базасы нығайтылуда, 2012-2014 жылдары 21,1 мың тонналық 8 жеміс-көкөніс қоймасы енгізілді, облыс бойынша жалпы сақтау қуаты 165,0 мың тоннаны құрайды.

Ауыл шаруашылығы дақылдарын өсіру кезінде ресурс үнемдеу технологиялары енгізіледі, 2012 жылмен салыстырғанда тамшылап суаруды және жауын жүйесін қолдану алаңдары - 2,3 есе, ылғал үнемдеу технологиясы 15%-ке өсті.

Өсімдік шаруашылығы өнімінің өндірісі түрлері бойынша келесі көрсеткіштермен сипатталады:

Өнім түрлері	2012ж.	2013ж.	2014ж.	2012 ж. қарағанда 2014 жылы
				%	+,-
Дәнді дақылдар барлығы	1 068,9	1 152,7	1 091,6	102,1	22,7
Қант қызылшасы	121,2	94,9	30,8	25,4	-90,4
Май дақылдары	217,7	245,1	259,1	119,0	41,4
Картоп	636,6	654,0	682,8	107,3	46,2
Көкөністер	842,7	895,6	932,4	110,6	89,7
Бақша дақылдары	95,7	99,3	104,2	108,9	8,5
Жеміс-жидектер	65,7	70,9	84,6	128,8	18,9
Жүзім	17	17,3	17,9	105,3	0,9

Мал шаруашылығы

Мал шаруашылығына мамандану ет-сүтті мал шаруашылығынан, жұқа терілі қой шаруашылығынан, өнімді жылқы шаруашылығынан, түйе шаруашылығынан, өнеркәсіптік шошқа шаруашылығынан және құс шаруашылығынан тұрады.

Облыс республикада ірі қара мал басының, жыл және құс саны бойынша бірінші орынға, қой мен ешкі бойынша екінші орынға ие.

Етті мал шаруашылығы Панфилов (Санта-гертруда барлық мал санынан – 63%), Балқаш (Қазақ ақ бас - 60%-ке дейін) және Қаратал (Қазақс ақ бас - 38%-ке дейін) аудандарда айтарлықтай таралған.

Сүтті мал шаруашылығында негізгі тұқым болып Алатау (80%), Қара-ала (12%) және Айршыр (4%) тұқымдастары табылады, бұл тектес малдарды өсірумен Алакөл, Қарасай, Талғар, Іле, Ескелді, Еңбекшіқазақ, Қаратал және Көксу аудандарының таулы аймақтары айналысады.

Облыстың қой шаруашылығы үш бағыттан тұрады: жұқа терілі, жартылай жұқа терілі және ет-майлы. Қазақ жұқа терілі қой басы облыстың барлық аудандарында өсіріледі (75%), Қазақ архармиронос (12%) – Райымбек және ет-майлы қой басы Жамбыл және Балқаш аудандарында өсіріледі.

Шошқа шаруашылығында негізгі тұқым болып, Талғар, Қаратал, Ескелді және Іле аудандарына өсірілетін ірі ақ түрі табылады.

Жылқы шаруашылығында облыстың барлық аудандарында табындық жылқы шаруашылығы дамыған, Жамбыл, Талғар, Қарасай аудандарында - таза қанды шабынды, таза тұқымды араб жылқылары өсіріледі.

Облыста Балқаш, Еңбекшіқазақ, Жамбыл және Іле аудандарында асыл тұқымды түйе шаруашылығы дамытылуда.

Өнеркәсіптік негізде құс шаруашылығымен Іле, Еңбекшіқазақ, Қарасай, Ұйғыр аудандары және Талдықорған қаласы айналысады.

Ауыл шаруашылығы құрылымдарында ІҚМ сатнының үлесі - 42,6%-ті, ҰМ 49,7%-ті құрады немесе 2012 жылға сәйкесінше 6,5%-ке және 2,4%-ке артты.

2012 жылмен салыстырғанда мал басының саны, сондай-ақ мал шаруашылығы өнімінің өндірісі орташа есеппен 4,1%-ті құрады.

Құс саны мен ет өндірісінің төмендеуі «ҚазРосБройлер» АҚ-ның құс фабрикасының уақытша тоқтауымен түсіндіріледі.

Асыл тұқымды мал шаруашылығы бойынша облыс Қазақстан бойынша бірінші орынды иеленеді, 508 субъект жұмыс жасайды. Барлық мал санының санынан асыл тұқымды уыл шаруашылығы малдарының үлестік салмағы ІҚМ бойынша - 18,0%, қой – 22,3%, шошқа – 40,4%, жылқы – 14,6%, түйе – 47,4% және құс бойынша 7,3%-ті құрайды.

ІҚМ етінің экспорттық әлеуетін дамыту жобасының аясында 12,9 мың мал орнынан 33 жемдеу алаңы, 7877 басқа арналған 9 репродуктор-шаруашылықтары, 19,5 мың басқа 343 фермерлік шаруашылықтар құрылды. Ресей Федерациясының Алтай аймағындағы Барнаул қаласына 20 тонна сиыр еті экспортталды.

Аналық мал басының ІҚМ тұқымдық өзгертуге қатысу үлесі - 19,0%, ҰМ 20,0%-ті құрады.

«Алтын асық» қой өсіретін шаруашылықтарды несиелендіру бағдарламасы бойынша 12,0 мың бас аналық қой, сондай-ақ «Құлан» бағдарламасы бойынша жылқы өсіретін шаруашылықтар 1411 бас бие сатып алды.

«Ырыс» бағдарламасы бойынша 5 отбасылық фермалар құрылды, Талғар ауданында 800 басқа арналған «Амеран» ЖШС-нің мегафермасы іске қосылып, Еңбекшіқазақ ауданында «Адал» АӨК» АҚ-ның 1200 басқа арналған үлгі фермасы кеңейтілді.

Облыстың жемдік базасының негізін жайылымдар мен шабындықтар, егіндік жем өндірісі құрайды. Талданатын кезеңде жем дақылдарының егістігі 6,4%-ке кеңейтілді (жалпы алаңы - 233,8 мың га). Жайылымдар алағы 6882 мың га құрайды, оның ішінде жақсартылғаны – 36,6 мың га, суландырылғаны – 5430,2 мың га. Табиғи жайылым шаруашылықтарының құрамында жайылым айналымының үлесі - 21,7%.

2014 жылы жайылымдарды суландыру үшін 32 құдықтарда құрылыс-қалпына келтіру жұмыстары жүргізілді.
Қайта өңдеу

Облыстың тағам саласын дамыту үшін айтарлықтай әлеуеті бар. өндірістер облыстың барлық өңірлерінде орналасқан.

2012-2014 жылдары 46 жаңа объектілері іске қосылып, 19 өндіріс кеңейтілді, азық-түлік өнімдерін өндірумен барлығы 580 кәсіпорын айнлысады, олардың үлесіне облыстың өнеркәсіп көлемінің 61%-ті және өңдеу өнеркәсібінің 71%-ті келеді.

Халықаралық стандарт талаптарына сәйкестік сапа сертификаттары (ИСО, ХАСПП) 40 кәсіпорында енгізілген.

Тағам өндірісі 2012 жылғы деңгейге қарағанда 1,2 есе артып, 325,6 млрд. теңгені құрады, азық-түлік құрылымы:

Негізгі азық-түлік түрлері бойынша ішкі нарықтың отандық өндіріс есебінен қамтамасыз етілуі 90%-тен астам:

Сонымен қатар, азық-түлік тауарларының жыл сайынғы өсіміне қарамастан, ауыл шаруашылығы шикізатының негізгі түрлерін өңдеу деңгейі және тағам кәсіпорындарының жүктемесі төмен болып отыр: