Америка халыќтары
Таяу Шығыс Азия халықтарының кәсіптері мен тұрмысы
жүктеу/скачать 1.49 Mb.
|
| Таяу Шығыс Азия халықтарының кәсіптері мен тұрмысы. Таяу Шығыс елдері ғасырлар бойына аграрлық ел болып келді, соданда өндіріс орындары нашар дамыды. Сондықтан мұнай, газ, басқаде кен байлықтарын жергілікті халықтар жақсы пайдаоана алмады. Өндірілген өнімдер шетелдерге шикізат ретінде сатып келген еді. Кейінгі жылдарды бұл елдер отырықшылықтың бұғауыннан босаған соң, өздерінің ұлттық кәсібімен шұғыл дамытып отырды. Оламен достық қарым – қатынастағы біраз елдерде Азия халықтарының экономикасын, мәдени дәрежесән көтеруге көмектесіп, көптеген өндіріс орындарын слуға жәрдемдесті.
Таяу Шығыс елдерінің басым көпшілігі егінмен, мал шаруашылығмен айналымты. Ефрат, Тигр және басқа да өзендерінің алқаптарындағы тұрғын ертеден – ақ егіншілікпен айналысқан. Содан да оның әр түрлі аудандарындағы егіншілік кәсібі бір – біріне өте ұқсас. Жалпы бұл өлкені ауа – райы ыстық, құрғақ болып келетіндітен, егіншілік кәсібі суармалы болып келеді. Жергілікті халықтардйң әл – ауқаты осы егіншілктен алынатын өнымге байланысты. Бұл үшін каналдардан үлкенді – кішілі арықтар қазып, осы су жүйелері арқылы егіндерін суарған. Биік жерлерге суды шығыр арқылы көтерген. Иран мен Ауғанстан жерінде са тапшы болғандықтан, диқандар жер асты суларынан керіз қазып, бір жерге суды жинайды да содан соң суды суарған. Мұндай тәсілді Түркменстан, Өзбекстан диқандары да қолданған. Араб елдерінде бидай, арпамен қатар, кендір, зығыр секілді техникалық дақылдар егілді. Түркияда дәнді дақылдармен бірге темекі, мақта ,жүзім. Иранда күріш, жеміс ағаштары, жібек құрты, бау – бақша егі үрдісі бар. Егіншілкеке пайдаланатын құралдар көне заманнан келе жатқан күрек, кетпен, қол орақ, темір соқа, жер ағаш, шығыр сияқты болып келеді. Күш көліктері - өгіз, түйе. Осы күнгі егіске пайдаланатын техниканы тек фермерлер, қуатты шаруаларға ғпнп қолға түсіре алады. Ірі каналдар мен арықтарды күрек, кетпен сияқты құралдармен қазған. Өндіріс орындары артты қалғандықтан бұл елдердің диқандаы егістік жерлерге минералдық тыңайтқышты пайдаланбайды деуге болмайды. Ираннның суармалы егістікті дамытқан жерлерінің бірі – Исфахан ойпаты. Мұнда да негізініен, кәріз қазып, жер асты суын егіншілікке пайдаланаған. Шахта құлатқанға дейін иран диқандары жер иеленушілерпді 6 түрлі дәрежеге бөлген. Олар помещиктер – арабтар, мемлекеттік- халиса, діншілдер – уақым, көшпелілердің қарауындағы жерлер – иляти, кішігірім жерлерді бұларды – хурдамалик және қоғамдық жерлер – умуми. Иранның егісмтікке жарайтын жерлерінің 94 пайызы помещиктер мен дін иелерінің , мемлкетті басқарушы адамдардың қолдарында. Қалған 5 – 6пайызы ғана диқандардың үлесіне тиген. Мал шауашылығына келсек, бұл кәсіп көшпелі, жартылай көшпелі халықтардың арасында кең тараған. Отырықшы жерлерде мал аз өсірілген. Шөлді, таулы жерлерде арабтар, пуштуандар, түрктер, курдтар, ирандықтар мен ауғандардың бір бөлігі мал бағумен айналысқан. Көшпелілер қой, ешкі, түйе, есектерді көп өсірсе, жылқа малын аз ұстайды. Уақ малдың жүні экаспортқа шығарылды. Көшпелілер әр маусыа сайын, қоныс аударып, шөлді жерлерде құдықтың, қоршап қойған қақ, тоған суын пайдаланды. Сауд Арабиясының малшылары мен бәдәуйлер түйе мен араб арғымақтарын өсірді. ХІХ ғ. мал шаруашылығының маңызы нашарлай бастады. 1920 жылдан бастап, бәдәуйлер бірлескен отырықшылыққа айналды. Бірақ оларды түгелдей отырықшы етіге жағдай тумай келеді,. Жартылай көшпелілер Арабия жарты аралында, Түркияның, Ираның таулы аймақтарында мекендейді. Олар жаз бойы, малды жаз бойы биік таудағы жайылымдарға жайса, қыста ықтасын, шуаақты тау етегіне жайған. Күш көлітері ретінде жылқы, түйе, есек малдары пайдаланған. Сиырдың мал мен сүтін қолданған. Таяу Шығыстағы елдердің өсіретін малдары біркелкі емес. Себебі, бұл құррлықтың табиғи – географиялық жағдайы әртүрлі. Сондықтан таулы, әсресе, шөлді жерлерде қой, ешкі және түйе малдары кең өсіріліп, жылқының өсіп - өнуінен қоайлы болды. Түркияның мал шаруашылығы Анатолия жарты аралының орталық және шығыс жақтарында жақсы дамыған. Мемлекет меншігіндегі малдары түлік түрдлері бойынша бөліп – бөліп өсіруге негізделген. Және аймақта сауын малдар өсірген, екінші аймақта еттік бағыттағы малдар бағылған, ал үшінші жерлерде жүн беретін малдар бағылған. Құйрықты қой және ангор ешкілері көп өсіріледі. Бұл ешкінің ұзын, жібек сияқты жұмсақ жүндеріене өте бағалы маталар және орамалдар тоқылады. Темірден құрал – сайман, әр түрлі асыл тастан зергерлік бұйымдар, ағаштан түрлі мүліктер жасаған. Ауылдық жерлерде тоқымашықлық кәсіп үлкен қанат жайып жібектен, мақтадан. Жүннен мақта тоқыған. жүктеу/скачать 1.49 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|