ТҮРГЕШ ҚАРЛҰҚ VIII касырдың бас кезінде ертедегі түріктерге екі майдандакүрес жүргізуге тура келді. Батыста Сырдарияга жорық жасаған арабтар, ал шығыста Жетісуға жылжыған қытайлар қауіп төндірді. Шығыс түріктері және қытайлармен арадағы қантөгіс
соғыс қытайларды өлсіретіп, 699 жылы Батыс-түрік қағанаты
бүрынғы қалпына келтірілді, бірақта оның билеушісі ашина
тайпасынан емес, түргеш тайпасынан болды, сондықтан қағанат
Түргеш қағанаты аталды. Түргештер дулу тайпалық одағына
кірді, өз кезегінде қара және сары түргеш болып бөлінді.-
Түргештердің ықпалы біртіндеп арта түсті, оған бағынатын
тайпалар саны өсті. Оның көсемі Үш-Елік өз жерінде өрқайсы-
сында 7 мың адамы бар 20 провинция (түтүк) қүрды. Шу өзенінің
солтүстік-батысындағы өзінің жеке ордасын Суябқа көшірді де
оны енді Үлкен орда деп атады; Күнгіт қаласында оның Кіші
ордасы орналасты. Күнгіт жөне осылай аталатын тайпа Іле
бойында болды. Түргештер шығысында Шығыс түрік каганаты-
мен, ал батысында соғда княздігімен шектесті.
756 жылы Жетісуда билік басқа түрік тайпасы -қарлүқтарға
өтті. Марвазидің мәліметі бойынша қарлүқтардың тайпалык
қүрамына тоғыз топ енді:жікілден үш бөлім, бескілден үшеу, бір
- бүлақ, бір - көкеркін, бір - тухси және екі қосалқы ру - лазана
мен фарахия. Сондай-ақ қарлүқ конфедерациясына әртүрлі
көшпелі жөне жартылай көшпелі түркі тілдес тайпалар да енді,
олар - тухси, чигили жөне азгиши, халаджи, чаруки, аргу,
барсхандар. 791 жылы үйғырлар Бесбалықтың түбінде
қарлүқтар мен тибеттердің әскерін талқандады. 812 жылы олар
қарлүқтарды толығымен жеңді. Арабтар бүл жағдайды шебер
пайдаланып, қарлүқтардың Ертіс бойына қашуына мәжбүр етті.
Қарлүқтар амалсыз үйғырларға бағынды. Оңтүстік Сібірде
үйғырлардың билігіне қарсы Енисей қырғыздары табан тіресе
шайқасты, қырғыздар туралы мәлімет бірінші рет Сыма Цяннің
(б.з.д. Іғ.) «Тарихи жазбаларында» кездеседі.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
